3.4.5.2.3    Getuige Snizhne
Even verderop wordt de Buk-TELAR gezien door getuige V51.

Om 13:10 of 13:15 uur ziet hij materieel voorbij rijden dat hij nog niet eerder heeft gezien. Dit materieel rijdt zelfstandig, is bedekt met een net en produceert een luid gebrul dat lijkt op dat van een tank. Hij ziet het materieel op de Gagarinstraat rijden in de richting van Saur-Mogila. Ook deze getuige heeft volgens de rechter-commissaris een betrouwbare verklaring afgelegd.189

3.4.5.2.4    Video Snizhne
Dit vervolg van de route van de Buk-TELAR wordt bevestigd door een video die wij nu zullen tonen. Hierop is een Buk-TELAR te zien die op eigen kracht achter een personenauto aanrijdt.

Op basis van de omgevingskenmerken op deze video kan worden vastgesteld dat de Buk op door getuige V51 genoemde Gagarinstraat (landweg T0522) rijdt, in de richting van Saur-Mogila en Pervomaiskyi.

Volgens het KNMI passen deze videobeelden bij een opname op 17 juli 2014 tussen 13:11 en 13:58 uur lokale Oekraïense tijd. Het bewolkingsbeeld op de video komt overeen met het vastgestelde bewolkingsbeeld van 17 juli 2014 in dat gebied. Naar aanleiding van beweringen van de Russische regering dat deze video zou zijn gemanipuleerd en op een andere datum zou zijn gemaakt, is nader onderzoek verricht door Zweedse forensische beelddeskundigen en het NFI.190

Daarbij zijn geen aanwijzingen gevonden voor manipulatie. De door de Russische regering opgevoerde uploaddatum van 16 juli 2014 wordt veroorzaakt door een programmeerfout in het programma van YouTube. Deze programmeerfout is door Google bevestigd. Gelet op alle bevindingen staat buiten twijfel dat deze video gemaakt is in de middag van 17 juli 2014.

3.4.5.3    Sharpov vraagt Kharchenko de weg naar Pervomaiskyi
Om 13:09 uur wordt Kharchenko gebeld door zijn ondergeschikte Sharpov. Dat is dezelfde Sharpov die eerder die ochtend van Kharchenko de instructie kreeg dat hij met zijn mannen naar Pervomaiskyi moest gaan en daar op Kharchenko moest wachten.191 In dit nieuwe gesprek vraagt Sharpov aan Kharchenko of hij de goede weg heeft gekozen. Sharpov vraagt of het klopt dat zijn bestemming ‘voorbij Snizhne’ is, ‘de laatste controlepost vóór Stepanovka en linksaf’. Volgens Sharpov zou ‘Pervomayskoye’ bij de eerste controlepost liggen. Daarop zegt Kharchenko dat ze elkaar ‘ergens in dat gebied’ zullen treffen.192 De telefoon van Kharchenko straalt op dat moment een zendmast aan in Snizhne. Uit de verklaringen van onder andere getuigen X48, S21, M58 en een journalist volgt dat zich naast de afvuurlocatie bij Pervomaiskyi, op de weg tussen Snizhne en Stepanovka, inderdaad een controlepost van de DPR bevindt.

Voetnoten
[1] Verklaring O. Niewold (NL), 10 september 2021, p. 1; Verklaring M. Beaujean (Aus), 13 september 2021, p. 1, Verklaring W. de Vos (NL), 21 september 2021, p. 1.

[2] NOS, ‘In Oost-Oekraïne lopen de spanningen weer op’, 1 april 2021, https://nos.nl/artikel/2375043-in-oost- … n-weer-op.

[3] Verklaring J. O’Brien, 13 september 2021, p. 4.

[4] Aleksandr Solzhenitsyn, The Gulag Archipelago 1918-1956  (1973): “In keeping silent about evil, in burying it so deep within us that no sign of it appears on the surface, we are implanting it, and it will rise up a thousandfold in the future. When we neither punish nor reproach evildoers (..) we are thereby ripping the foundations of justice from beneath new generations.”

[5]Toelichting OM (alternatieve scenario’s), 9 juni 2020, p. 31-33.

[6] Toelichting OM (onderzoek naar de verdachten), 10 juni 2020, § 2.1-2.3.

[7] Toelichting OM (onderzoek naar de verdachten), 10 juni 2020, § 2.4-2.5.

[8] EHRM (grand chamber), Güzelyurtlu et al.t. Cyprus en Turkije (Nr. 36925/07), 29 januari 2019, par. 219. Zie verder Richtlijn 2012/29/EU van 25 oktober 2012 tot vaststelling van minimumnormen voor de rechten van slachtoffers van strafbare feiten, overweging 26 en Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, Study on the right to the truth, E/CN.4/2006/91, § 38-39 (8 februari 2006). Zie: https://documents-dds-ny.un.org/doc/UND … enElement.

[9] Zie onder meer: Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, Study on the right to the truth, E/CN.4/2006/91, § 39 (8 februari 2006).

[10] Zie Richtlijn 2012/29/EU van 25 oktober 2012 tot vaststelling van minimumnormen voor de rechten van slachtoffers van strafbare feiten, overweging 27: “In uitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld in verband met het grote aantal slachtoffers in een bepaalde zaak, moet het mogelijk zijn informatie te verstrekken via de media, via een officiële website van de bevoegde autoriteit of via een vergelijkbaar communicatiekanaal.”

[11] EHRM, Al Nashiri t. Polen (Nr. 28761), 11 juli 2014, par. 495. Zie ook: Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, Study on the right to the truth, E/CN.4/2006/91, § 58 (8 februari 2006): “The right to the truth also has a societal dimension: society has the right to know the truth about past events concerning the perpetration of heinous crimes, as well as the circumstances and the reasons for which aberrant crimes came to be committed, so that such events do not reoccur in the future.”

[12] Zie o.a. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights, Study on the right to the truth, E/CN.4/2006/91, § 38-39 (8 februari 2006).

[13] Hoofdofficier van Justitie en JIT-coördinator Westerbeke tijdens publieke aankondiging van vervolgingsbeslissingen op 19 juni 2019: “Het JIT verdenkt Girkin, Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko ervan een belangrijk aandeel te hebben gehad in de dood van 298 onschuldige burgers. De bewijsmiddelen waarop die verdenking is gebaseerd, zullen in het strafproces uitgebreid aan de orde komen. Daarna zal de rechtbank een oordeel vellen. De verdachten zijn onschuldig, totdat het tegendeel bewezen is in de rechtszaal. Zo hoort dat in een rechtsstaat.” Zie ook het begeleidend persbericht van het Openbaar Ministerie van 19 juni 2019: “Het Openbaar Ministerie heeft tijdens de persconferentie benadrukt alleen de beschuldigingen bekend te maken. Het is aan de rechtbank om over die beschuldigingen een oordeel te vellen.”

[14] Zie Hof Den Bosch, 26 mei 2011, ECLI:NL:GHSHE:2011:BQ6181.

[15] Openingswoord OM, 9 maart 2020, p. 5.

[16] Zie onder meer EHRM, Viorel Burzo t. Roemenië (75109/01), 30 juni 2009, par. 158 en de annotatie van B.E.P. Meyjer (onder 8) bij HR 13 oktober 2015, NJ 2016/111 (Kopschopperzaak Eindhoven).

[17] Proces-verbaal terechtzitting 9 maart 2020, p. 25-26.

[18] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 111 (“Letterlijk twee weken na het begin van de rechtszaak wordt er bij mij via de intercom aangebeld (…)”), 113 (“ik volg het proces toch ook”) en 117-118.

[19] Post VK 12 juni 2021, Primo-16232 (bijlagendossier).

[20] Zie processen-verbaal van de zittingen van 7 juni 2021, 6 september 2021, 1 november 2021 en 8 december 2021.

[21] Openingswoord OM, 9 maart 2020, p. 15-16.

[22] Girkin en Kharchenko hebben zich op andere wijze over de verdenking uitgelaten. Zie respectievelijk paragrafen 3.9.2 en 3.9.4 van dit requisitoir.

[23] Tussenuitspraak 25 november 2020, p. 46.

[24] Proces-verbaal van de zitting van 6 tot en met 24 september 2021, p. 7.

[25] Brief van E. Kutina aan rechter-commissaris van 16 oktober 2019.

[26] Brief van verdediging aan OM van 16 januari 2020.

[27] Tussenuitspraak 3 juli 2020, p. 26.

[28] Op 1 februari, 15 april, 21 mei, 24 juni, 1 november en 8 december 2021.

[29] Standpunt OM voortgang proces, 10 maart 2020, p. 12-15.

[30] Ministerie van Defensie, Verklaring over de verstoring van een cyberoperatie van de GRU door de MIVD op 4 oktober 2018 in Den Haag, 4 oktober 2018, beschikbaar op defensie.nl/downloads/publicaties/2018/10/04/statements-over-de-verstoring-cyberoperatie-gru-door-de-mivd-op-4-oktober-2018, p. 1.

[31] https://www.bellingcat.com/news/uk-and- … -project/.

[32] Standpunt OM voortgang proces, 10 maart 2020, p. 13.

[33] Van M58 is wel de naam bekend, maar is het gezicht onherkenbaar gemaakt en is zijn verklaring over specifieke persoonlijke omstandigheden afgeschermd.

[34] Zie bijlage 1, schriftelijk standpunt OM juridisch kader, hoofdstuk 3. Zie in aanvulling daarop ook Rb Rotterdam 26 oktober 2021, ECLI:NL:RBROT:2021:11017 en HR 20 april 2021, ECLI:NL:HR:2021:576 en HR 12 oktober 2021, ECLI:NL:HR:2021:1418.

[35] Swedish National Forensic Centre, Forensic expert report, 31 maart 2021.

[36] Standpunt OM voortgang proces, 10 maart 2020, p. 29.

[37] Toelichting OM, 8 juni 2020, onderzoek naar telecommunicatie, hoofdstuk 4; Toelichting OM, 17 juni 2021, vraag 3 – Pulatov, p. 4.

[38] Het volledige nummer is 380631212511.

[39] Pleitaantekeningen ten behoeve van de zitting van 28 september 2020, randnummer 14.

[40] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 37-39.

[42] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 49.

[42] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 58 (over het gesprek van 16 juli 2014 om 18:12:49 uur): “(…) het gaat hier met andere woorden over de 16e van de maand, met andere woorden begreep ik de volgende dag al dat de eenheden op hun posities zouden worden afgelost”.

[43] Pleitaantekeningen ten behoeve van de zitting van 3 november 2020, deel 5 van 5, randnummer 11.

[44] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 46-47. Dit betreft het gesprek van 11 juli 2014 om 10:58:01 uur tussen Dubinskiy en Pulatov (in de transcriptie wordt abusievelijk het tijdstip 10:58:10 vermeld). Zie Primo-16588 (bijlagendossier) voor algemeen overzicht van verstrekte audio-opnamen.

[45] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 47-60, gesprekken van 16 juli 2014 om 18:12:49 uur, 17 juli 2014 om 12:42:57 uur en 17 juli 2014 om 21:40:49 uur.

[46] Brief van verdediging van 5 februari 2021, p. 2.

[47] Standpunt OM voortgang proces van 10 maart 2020, p. 22; brief van OM aan verdediging van 23 maart 2020, p. 3-4; brief van OM aan verdediging van 10 juli 2020, p. 5-6; brief van OM aan verdediging van 22 juli 2014, p. 3.

[48] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 68-69.

[49] Z-tap, 17-07-2014, 09:55:20u.

[51] Primo-03759 (bijlagendossier); Primo-03883 (bijlagendossier); Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 22, 29, 34 en 66. Zie ook tapgesprek van 17 juli 2014 om 15:07:57 uur tussen Girkin en Averyanov (‘Tor’), waarin Averyanov vertelt dat zojuist drie tanks voorbij zijn gekomen ‘voor Giurza’ (de call sign van Pulatov) en tapgesprek van 17 juli 2014 om 17:16:28 uur waarin Kharchenko tegen Dubinskiy zegt dat hij geen tank tot zijn beschikking heeft omdat ‘Giurza’ die heeft meegenomen.

[52] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 66-67 en 106.

[53] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 62-63. Zie ook brief van verdediging van 5 februari 2021, p. 2.

[54] Reactie OM, 13 november 2020, p. 7-9.

[55] Geïdentificeerd als Tskhe, Primo-05532 (bijlagendossier).

[56] Z-tap, 17-07-2014, 18:44:37u; Primo-07733 (persoonsdossier Pulatov), p. 36-37.

[57] Z-tap, 17-07-2014, 19:52:23u; Primo-02356 (zaakdossier afvuurlocatie), p. 68.

[57] Z-tap, 14-07-2014, 14:45:03u; Z-tap, 15-07-2014, 16:29:56u; Z-tap, 16-07-2014, 13:22:24u; Z-tap, 16-07-2014, 08:47:53u; Z-tap, 16-07-2014, 15:28:24u; Z-tap, 17-07-2014, 19:01:38u; Z-tap, 18-07-2014, 01:43:39u; Z-tap, 18-07-2014, 09:46:37u; Z-tap, 08-08-2014, 11:09:49u.

[58] NFI-rapport vergelijkend spraakonderzoek tapgesprekken d.d. 29 juli 2021.

[59] Dit betreffen de gesprekken van 16 juli 2014 om 18:12:49 uur (in NFI-rapport B3 genoemd) en 17 juli 2014 om 21:40:49 uur (in NFI-rapport B13 genoemd). Beide gesprekken heeft Pulatov toegelicht in zijn videoverklaring van oktober 2020. Zie Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy (videoverklaring van oktober 2020), p. 48-49 en 52-59. Gesprek B3 gaat over de defecte Strela en wordt door Pulatov als voorbeeld van desinformatie opgevoerd. Over gesprek B13 verklaart Pulatov zelf: “Dus in dit specifieke gesprek hoor je mij in gesprek met een ander persoon.”

[60] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, 15 januari 2021, p. 73.

[61] Pleitaantekeningen van 1 november 2021, randnummer 16 en bijlage 1.

[62] Z-tap, 17-07-2014, 19:52:23u.

[63] Het volledige nummer is 380631213401.

[64] Dit betroffen onderdelen van de gesprekken van 17 juli 2014 om 09:08:26, 09:22:19 en 09:54:08 uur. Zie Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 55-56.

[65] Z-tap, 27-09-2014, 14:41:26u. Zie ook Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 55-56.

[66] Primo-03781 (bijlagendossier), p. 8 en 9.

[67] Z-tap, 17-07-2014, 00:17:09u.

[68] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 110 e.v.

[69] Primo-12812 XX13804 XX14159 EVI MH17  Call for Justice(1) (mediadossier). In de vertaling in de video wordt ‘Botsman’ gespeld als ‘Boatsman’ (vanaf 13:12).

[70] Z-tap 17-07-2014, 17:42:43u. Verder hebben op 16 en 17 juli 2014 geen andere gesprekken plaatsgevonden tussen ‘Botsman’ en Dubinskiy. Het gesprek van 17 juli 2014 te 17:42:43 uur is bovendien door de SBU op Youtube gezet (vindplaats vanaf 4:16 min: youtube.com/watch?v=MVAOTWPmMM4). Gelet op het voorgaande kan het niet anders dan dat het door Dubinskiy genoemde (en volgens hem verkeerd gedateerde) gesprek, het gesprek van 17 juli 2014 om 17:42:43 uur is.

[71] Primo-00032 (bijlagendossier); Primo-11940 (zaakdossier), p. 49; Primo-05604 (bijlagendossier), p. 5140-5141; Primo-07316 (bijlagendossier); Z-tap, 16-07-2014, 20:49:55u; Z-tap, 16-07-2014, 20:57:01u; Z-tap, 16-07-2014, 00:17:09u; Z-tap, 16-07-2014, 22:02:39u.

[72] Zie Z-tap, 17-07-2014, 17:42:43u; Primo-06324 en bijlage 2. Zie over de reden dat historische telefoongegevens vaak een iets later aanvangstijdstip en een iets kortere gespreksduur vermelden dan metadata Primo-7058, p. 9 (Relaas Dossier Telecom) en Primo-04104 (bijlagendossier) (dit betreft het verschil tussen registratie aanvang bellen en totstandkoming gesprek).

[73] Het gaat om de nummers 380933968454 en 380637087501.

[74] De volledige nummers zijn: 380502833, 380930721558 en 380991669.

[75] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 90 en 102.

[76] Z-tap 08-06-2014, 11:30:47u.

[77] Z-tap 13-08-2014, 00:28:31u.

[78] De volledige nummers zijn: 380660827518 en 380950165197.

[79] Z-tap 17-07-2014, 18:44:37u.

[80] Z-tap, 18 juni 2014, 14:28:52u.

[81] Z-tap, 11 juli 2014, 11:05:36u.

[82] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 93 en 94.

[83] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 102.

[84] Z-tap 17-07-2014, 18:44:37u.

[85] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 113 ((…) alles draait om die gesprekken, [met] plaksporen, die montage, dat is al meer dan eens bewezen. En dan…ze noemen daar totaal andere data (…)) en p. 117 (Dit proces, dat deze tapes, met montagesporen en al, aan het dossier toevoegt en er bijkans het belangrijkste bewijs van maakt.”).

[86] Primo-14002, bijlage 1 (bijlagendossier), p. 15513 (“Voor zover mij bekend, was het een MTS-netwerk, een Oekraïens netwerk, dat door de SBU werd opgenomen. En ze kunnen willekeurig welke zin die ik heb uitgesproken monteren; tot op heden. Waaronder zelfs dat ik mijn eigen moeder heb vermoord.”).

[87] Brief van verdediging van 2 februari 2021, p. 2 (“(…) en ik kan niet met zekerheid zeggen of het mijn stem is of niet, of er een conversatiemontage is of niet. (…) Alle onderschepte gesprekken werden geleverd door de SBU, met de beschikbaarheid van nieuwe technologieën, ze konden stemmen vervalsen en opnames bewerken, evenals de data en plaatsen van geolocatie wijzigen.”)

[88] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 113 (“Wel, weet u, soms krijg je er toch genoeg van om toe te zitten kijken, zodoende: ik volg het proces toch ook. (…) alles draait om die gesprekken (…).”). Op de zitting van 26 juni 2020 de volgende tapgesprekken van Dubinskiy openbaar gemaakt en via de livestream en websites van het Openbaar Ministerie en de rechtbank te raadplegen: gesprek van 17 juli 2014 om 16:48:44 uur, waarin Kharchenko tegen Dubinskiy zegt dat ze op de plek zijn en net een ‘Sushka’ hebben neergehaald en Dubinskiy vervolgens de opdracht geeft om naar hem te komen en dat hij een compagnie achter moet laten om de de Buk te bewaken; gesprek van 17 juli 2014 om 19:54:17 uur waarin Dubinskiy aan Girkin doorgeeft wat hij kort daarvoor van Pulatov heeft gehoord, namelijk dat de ‘Sushka’ eerst de Boeing neerschoot en dat die ‘Suskha’ vervolgens door de Buk werd neergeschoten. Zie ook tapgepsprek van Dubinskiy waarin hij reageert op eerder openbaar gemaakte gesprekken over het transport van de Buk-TELAR: Z-tap, 27-09-2014, 14:41:26u en Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 55. De SBU heeft vóór 27 september 2014 onderdelen gepubliceerd van de gesprekken van 17 juli 2014 om 09:08:26, 09:22:19 en 09:54:08 uur.

[89] Toelichting OM, Vraag 3 – Pulatov en desinformatie, 17 juni 2021, p. 4. Zie ook toelichting OM ter zitting van 8 juni 2020, onderzoek naar telecommunicatie, hoofdstuk 4.

[90] Rapport van Litouws Forensisch Expertisecentrum van 22 oktober 2021.

[91] O.a. Toelichting OM 8 juni 2020, hoofdstuk 2.

[92] Z-tap, 08-06-2014, 11:30:47u en Z-tap, 08-06-2014, 11:46:33u.

[93] Girkin zegt zelf in een interview over de ministerstitel: ‘eigenlijk was dat een loze titel, aangezien er geen helemaal ministerie als zodanig was; (…) daarom gaf ik er de voorkeur aan gebruik te maken van de benaming ‘bevelvoerder van de volksweer’. Ik voerde het bevel over de volksweer van de Volksrepubliek Donetsk’. Primo-14484, bijlage 1 (bijlagendossier), p. 16743.

[94] ‘Ja; ik heb me vrijwillig aangesloten bij volksweer van de Donbass op 2 mei (…) dit was uitsluitend mijn eigen, bewuste wens, die ik als juist beschouwde’. Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 9-10.

[95] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 11-12.

[96] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 102.

[97] ‘It started as early as May when major general Sergey Nikolaevich Petrovskiy came. He set up the Main Intelligence Directorate of Donetsk Peoples Republic. I reckon, it was the 20th of May. It was our first combat operation and the formation of our Intelligence Directorate has started since then.’ Primo-03801, bijlage 2 (bijlagendossier), p. 2915.

[98] Primo-02740 (dossier context – hiërarchie), hoofdstuk 8; in een interview zegt Girkin dat hij zelf niet veel ervaring heeft in logistiek maar een ‘goed team heeft’, Primo-10531 (bijlagendossier), p. 11298.

[99] Inhoudelijke behandeling, Deelvraag 3: Rol verdachten?, 10 juni 2021, p. 27-28; Primo-08704 (bijlagendossier); Primo-02740 (dossier context – hiërarchie), p. 63-65.

[100] Inhoudelijke behandeling, Deelvraag 3: Rol verdachten?, 10 juni 2021, p. 39.

[101] Z-tap, 15-07-2014, 16:29:56u.

[102] Toelichting OM (Vraag 2 en 3), 17 juni 2021, p. 16-17.

[103] Zie Z-tap, 08-06-2014, 11:30:47u en Z-tap, 08-06-2014, 11:46:33u.

[104] Primo-02734 (bijlagendossier); Z-tap, 15-07-2014, 13:29:07u. Dat Girkin bemoeienis had met dit transport blijkt uit een tapgesprek van 15 juli om 13:29:07 uur waarin Girkin aan de ander vraagt om informatie over kapotte riem van een voertuig aan ‘Ivanovich’ door te geven. Dat het inderdaad om dit transport gaat blijkt uit de volgende zin die Girkin uit spreekt: ‘We were given four nosed ones, three Gvozdikas and one 80th/80-mm [...]’. Ook refereert Chernykh in een tapgesprek met Dubinskiy van 14:39:12 uur aan een oponthoud dat ontstond vanwege de kapotte riem van een voertuig.

[105] Z-tap, 15-07-2014, 14:36:36u.

[106] Z-tap, 15-07-2014, 16:17:15u.

[107] Z-tap, 15-07-2014, 23:29:24u; Primo-07733 (persoonsdossier Pulatov), p. 33.

[108] Z-tap, 15-07-2014, 22:54:14u; Primo-02740 (dossier context - hiërarchie), p. 18.

[109] Toelichting OM (Vraag 3 – Pulatov en desinformatie), 17 juni 2021, p. 12; Primo-01230 XX10981B video 2 - Zv8TmzbDb0s (mediadossier).

[110] Z-tap, 16-07-2014, 13:26:21u, Primo-07733 (persoonsdossier Pulatov), p. 44-45.

[111] Z-tap, 16-07-2014, 17.54.42u; Primo-02740 (dossier context - hiërarchie), p. 35.

[112] Videoverklaring Pulatov van 16 februari 2020, p. 13, 15.

[113] Z-tap, 15-07-2014, 22:54:14u; Primo-02740 (dossier context - hiërarchie), p. 18.

[114] Deze Tskhe, wordt in een ander tapgesprek aangeduid als behorende bij ‘de luchtafweer’. Zie: z-tap, 15-07-2014, 16:29:56u.

[115] Z-tap, 16-07-2014, 13:22:24u; Primo-07733 (persoonsdossier Pulatov), p. 34.

[116] Z-tap, 16-07-2014, 15:28:24u, Primo-11940, p. 51.

[117] Z-tap, 16-07-2014, 19:09:20u; Z-tap, 17-07-2014, 17:42:43u.

[118] Z-tap, 16-07-2014, 17.52.25u.

[119] Z-tap, 16-07-2014, 18.12.49u.

[120] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 64-65.

[121] Zie onder meer Z-tap, 17-07-2014, 10:01:03u.

[122] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 67-68.

[123] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 15-18.

[124] Inhoudelijke behandeling, Deelvraag 3: Rol verdachten?, 10 juni 2021, p. 13, 38.

[125] Inhoudelijke behandeling, Deelvraag 3: Rol verdachten?, 10 juni 2021, p. 13-14.

[126] Toelichting OM (Vraag 2), 17 juni 2021, hoofdstuk 5.

[127] Z-tap, 08-06-2014, 11.30.47u en Z-tap, 08-06-2014, 11.46.33u (verzoek van Girkin om fatsoenlijke luchtafweer); Z-tap, 14-06-2014, 14:46:43u (Girkin zal Kharchenko in de komende dagen ‘anti-aircraft facility’ sturen).

[128] Z-tap, 16-06-2014, 21:27:34u (Dubinskiy vraagt een assistent van Girkin om aan ‘Pervyi’ te rapporteren dat ‘Bes’ een ‘Sushka’ heeft neergeschoten).

[129] Z-tap, 16-06-2014, 21:27:34u; Primo-10981 (bijlagendossier), p. 11406.

[130] Z-tap, 13-07-2014, 12:31:38u (LPR-commandant Gureev zegt ‘‘Those anti-aircraft gunners and MANPADS operators have fucking gone away to Strelkov!’); Z-tap, 15-07-2014, 15:20:15u (Kutepov wil luchtafweer en zegt dat ze alles zullen raken, zowel transport als passagiers); Z-tap, 16-07-2014, 13:22:24u (Koreets zegt tegen Pulatov dat op dat moment een ‘Zushka’ en een crew bij hem zijn); Z-tap, 16-07-2014, 17:11:11u (Kharchenko zegt tegen Dubinskiy dat ze bij Marinovka gebombardeerd worden en zware verliezen lijden); Z-tap, 16-07-2014, 18:12:49u (Pulatov informeert Dubinskiy over doden en gewonden door een luchtaanval); Z-tap, 16-07-2014, 19:09:20u (Dubinskiy zegt tegen Semenov dat alles naar de kloten gaat als de Sushkas in de ochtend aanvallen tenzij ze een Buk krijgen).

[131] Z-tap, 16-07-2014, 11:50:49u (Koreets spreekt over een luchtaanval die op dat moment plaatsvindt op Saur-Mogila, door een Sushka vanaf hele grote hoogte); Z-tap, 16-07-2014, 15:28:24u (Pulatov zegt tegen Koreets dat hij de lucht in de gaten moet houden omdat daar een “mother fucker” vliegt); Z-tap, 16-07-2014, 16:57:02u (Kutepov vertelt over een bombardement op Marinovka); Z-tap, 17-07-2014, 00:17:09u (Dubinskiy en Khodakovskiy bespreken luchtaanvallen van grote hoogte en het die nacht arriveren van een Buk).

[132] Z-tap, 13-07-2014, 00:06:28u (Dubinskiy zegt tegen Bezler dat zij vandaag “two motherfucking jets” hebben neergehaald); Z-tap, 16-07-2014, 08:47:53u (Pulatov en Koreets spreken over het neerhalen van vliegtuigen); Z-tap, 16-07-2014, 20:49:55u (Pulatov zegt tegen Dubinskiy dat “our ack-ackers have distinguished themselves” en dat een “Sushka” is neergeschoten); Z-tap, 16-07-2014, 20:57:01u (Pulatov zegt tegen Dubinskiy dat ‘het’ was neergeschoten met een ‘ack-ack’, een Zu-23); Z-tap, 16-07-2014, 22:02:39u (twee separatisten bespreken dat ‘our guys’ die dag twee ‘Sushka’s’ hebben neergeschoten).

[133] Zo is op 16 juli 2014 te horen dat Pulatov tegen Dubinskiy zegt dat ‘our ack-ackers’ zichzelf onderscheiden hebben en dat een ‘Sushka’ is neergeschoten, Z-tap, 16-07-2014, 20:49:55u.

[134] Zie in dit verband ook het eerder aangehaalde tapgesprek waarin Girkin op 8 juni 2014 via Sheremet verzoekt: ‘decent anti-aircraft defense - because we can't last on MANPADS alone any more - all manned with trained personnel, of course’. Z-tap, 08-06-2014, 11:30:47u.

[135] Primo-10981b (bijlagendossier), p. 16944; Z-tap, 16-07-2014, 11:43:49u (‘a Sushka is circling around. (…) it’s flying very high. Impossible to acquire it.’); Z-tap, 16-07-2014, 11:50:49u (‘it [een Sushka] it wasn’t flying low as it went on a run at us. It fucking hit Saur-Mogila from a very high altitude.’); Z-tap, 16-07-2014, 13:26:21u (‘Sushka is moving in there, fuck.... is fucking us from above!’; Z-tap, 16-07-2014, 15:28:24u (‘watch the sky, there's some motherfucker flying out there’); Z-tap, 17-07-2014, 21:13:42u (‘Yesterday those guys got beaten, who were on BTRs. Everyone's wounded. (…) I took those wounded guys to a hospital’).

[136] Zie ook Toelichting OM (Vraag 3), 17 juni 2021, hoofdstuk 3.

[137] Z-tap, 16-07-2014, 18:12:49u.

[138] Z-tap, 16-07-2014, 18:55:28u; Primo-07584 (persoonsdossier Dubinskiy), p. 58.

[139] Z-tap, 16-07-2014, 19:09:20u.

[140] Z-tap, 16-07-2014, 20:06:49u; Primo-07584 (persoonsdossier Dubinskiy), p. 60-61.

[141] Z-tap, 16-07-2014, 20:06:49u.

[142] Z-tap, 16-07-2014, 20:11:57u.

[143] Z-tap, 16-07-2014, 00:17:09u.

[144] Z-tap, 17-07-2014, 00:26:56u.

[145] OHCHR, Report on the human rights situation in Ukraine 17 August 2014, 29 augustus 2014, p. 7.

[146] internal-displacement.org/countries/ukraine.

[147] Zie ook de getuigenverklaring van Girkin Primo-04044 (getuigendossier) waarin hij verklaart over het neerschieten van verschillende luchtvaartuigen onder zijn bewind.

[148] Z-tap, 16-07-2014, 16:23:14u; Primo-09656 (bijlagendossier), p. 10642.

[149] Z-tap, 16-07-2014, 19:57:59u; Primo-09656 (bijlagendossier), p. 10643.

[150] Z-tap, 16-07-2014, 22:20:45u; Primo-09656 (bijlagendossier), p. 10642.

[151] Z-tap, 17-07-2014, 09:08:26u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 30-31.

[152] Z-tap, 17-07-2014, 09:20:25u.

[153] Z-tap, 17-07-2014, 09:22:19u (Nederlandse vertaling).

[154]  Zie voor onderliggende bewijsbronnen paragraaf 3.3.4.3 van dit requisitoir.

[155] Z-tap, 17-07-2014, 09:23:13u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 32-33.

[156] Z-tap, 17-07-2014, 09:24:51u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 33-34.

[157] Z-tap, 17-07-2014, 09:31:30u.

[158] Z-tap, 16-07-2014, 20:11:57u.

[159] Z-tap, 17-07-2014, 09:31:30u, Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 34.

[160] Zie paragraaf 3.2.2.1.2 van dit requisitoir. Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 68-69.

[161] Z-tap, 17-07-2014, 09:51:39u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 34-35.

[162] Z-tap, 17-07-2014, 09:53:10u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 35.

[163] Z-tap, 17-07-2014, 09:54:08u (Nederlandse vertaling).

[164] Z-tap, 17-07-2014, 09:55:20u.

[165] Z-tap, 17-07-2014, 09:55:20u.

[166] Z-tap, 17-07-2014, 10:01:03u; Primo-11940 (zaakdossier context – de voorgeschiedenis), p. 38.

[167] Z-tap, 17-07-2014, 10:01:03u; Primo-11940 (zaakdossier context – de voorgeschiedenis), p. 38.

[168] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy, p. 64.

[169] Het NFI concludeert dat er geen visuele aanwijzingen zijn voor manipulatie. Omdat niet duidelijk is of de video een directe kopie is van de opname van de camera kan niet worden uitgesloten dat visuele aanwijzingen voor manipulatie verloren zijn gegaan. Dit heeft het NFI herhaald in een rapport van 22 november 2019 waarin zij kort gezegd stelt dat perspectief-analyse van het beeldmateriaal niet bruikbaar is als onderbouwing voor de door het Russische Ministerie van Defensie geclaimde manipulatie van het videobestand en dat ook overigens niet is gebleken van enige manipulatie.

[170] Z-tap, 17-07-2014, 09:53:10u.

[171] Z-tap, 17-07-2014, 10:04:43u; Primo-10072 (persoonsdossier Kharchenko), p. 65.

[172] Zie metadata mastgegevens in Z-tap, 17-07-2014, 10:04:43u.

[173] Z-tap, 17-07-2014, 09:54:08u.

[174] Primo-07544 (getuigendossier / V09); Proces-verbaal netto verhoor door de rechter-commissaris, kast 02. V09 heeft een betrouwbare en geloofwaardige indruk gemaakt op de rechter-commissaris. De verklaring komt als geheel coherent, plausibel en logisch, nauwkeurig en gedetailleerd voor en is op hoofdpunten consistent. Getuige heeft volgens de rechter-commissaris een betrouwbare verklaring afgelegd.

[175] Primo-09908 (bijlagendossier), p.36 en Primo-08644 (bijlagendossier), p.10209. ESA spreekt over een satellietfoto die is genomen door de satelliet GeoEye1. Het onderzoekteam heeft diezelfde satellietfoto aangekocht bij het bedrijf Georserve en spreekt derhalve over een satellietfoto van Geoserve.

[176] Z-tap 17 juli 2014, 11:31:21u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 68-69.

[177] Z-tap 17 juli 2014, 11:36:16u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 69.

[178] Z-tap, 17-07-2014, 09:23:13u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 32-33.

[179] Z-tap, 17-07-2014, 09:51:39u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 34-35.

[180] Z-tap, 17-07-2014, 00:17:09u; Z-tap, 17-07-2014, 00:26:56u; Z-tap, 17-07-2014, 09:31:30u;

Z-tap, 17-07-2014, 09:55:20u.

[181] Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 77. In het bericht staat: “Shakhtersk [Shakhtarsk], KAMAZ van terroristen, 3 tanks. Hiervoor, waarschijnlijk, is een BUK afgedekt met een tentdoek voorbijgereden #ATO”.

[182] Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 78; Primo-12438 (getuigendossier), p. 1210. Getuige S37 verklaart in 2017 dat hij op 17 juli in Shakhtarsk een konvooi heeft gezien. In dat konvooi reed een zwarte militaire bus met daarachter een Volvo met een lichtrode aanhanger met daarop een gele sticker met een mobiel telefoonnummer. Op de aanhanger stond een pantser met daarop raketten. Hij hoorde iemand in de menigte zeggen dat het voertuig een Buk was. Het konvooi reed richting Torez.[1]

[183] Z-tap, 17-07-2014, 12:28:29u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 92-93.

[184] Z-tap, 17-07-2014, 12:42:57u (Nederlandse vertaling); Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 93.

[185] Proces-verbaal rechter-commissaris netto verhoor V45 (kast 02), p. 14 en 15 en bijlage 4

[186] Z-tap, 17-07-2014, 12:51:09u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 93-94.

[187] Proces-verbaal van verrichtingen en bevindingen ex artikel 226e Sv d.d. 6 augustus 2019, getuige V22.

[188] Proces-verbaal van verrichtingen en bevindingen ex artikel 226e Sv d.d. 9 mei 2019; Proces-verbaal van verrichtingen en bevindingen ex artikel 226e Sv d.d. 20 augustus 2021.

[189] Uit het proces-verbaal van verrichtingen en bevindingen ex artikel 226e Sv d.d. 2 januari 2020, getuige V51, volgt dat getuige V51 op de rechter-commissaris een betrouwbare en geloofwaardige indruk heeft gemaakt. Volgens de rechter-commissaris is de verklaring van de getuige als geheel coherent, plausibel en logisch, nauwkeurig, gedetailleerd en consistent. Hoewel de getuige over enkele details wisselend heeft verklaard en een klein aantal details is vervaagd, is de eindconclusie dat naar het oordeel van de rechter-commissaris de getuige een betrouwbare verklaring heeft afgelegd.

[190] Forensic Expert Report NFC d.d. 30 maart 2021 (verstrekt door rechter-commissaris per brief van 2 april 2021) en NFI rapport naar ‘encoded date’ d.d. 9 februari 2021.

[191] Z-tap, 17-07-2014, 11:31:21u; Primo-02378 (zaakdossier aanvoerroute), p. 68-69.

[192] Z-tap, 17-07-2014, 13:09:27u.

[193] Primo-14912 (bijlagendossier), bijlage 46. Opmerking: de belpoging van Pulatov van 13:35 uur naar het nummer -6335 en de (uitgaande) belpogingen van het nummer -6335 naar het nummer van Pulatov om 13:51 en 13:52 uur zijn niet zichtbaar in de historische verkeersgegevens van het nummer -6335. Dit heeft te maken met het feit dat in deze verkeersgegevens geen zogenaamde 0-contacten zijn opgenomen door de Provider. Zie voor een compleet overzicht van de binnen het onderzoek bekende belcontacten van -6335: Primo-05484 (bijlagendossier), p. 3.

[194] Z-tap, 17-07-2014, 14:07:30u.

[195] Z-tap, 17-07-2014, 14:10:00u

[196] Dit geldt voor het nummer eindigend op -7518. Voor het nummer eindigend op -5197 geldt zelfs dat het eerstvolgende contact met een zendmast om 17:02 uur plaatsvond. Zie Primo-10072 (persoonsdossier Kharchenko), p. 13.

[197] Hiermee wordt bedoeld het enige nummer van Kharchenko dat op 17 juli 2014 werd getapt, eindigend op -7518.

3.5.2.2    Andere getuigen van de vlucht van een raket

Ten tijde van de lancering vliegt MH17 op ongeveer 10 kilometer hoogte en zo’n 34 kilometer ten noordwesten van de door X48 en M58 aangewezen locatie.  Tussen het moment van de lancering van de raket en het raken van MH17 zitten ongeveer 32 seconden. 

Een groot aantal getuigen heeft verklaard over een raketlancering vanuit de omgeving van Snizhne, Torez en Pervomaiskyi.

Twaalf van deze getuigen hebben in dit verband verklaard over een rookspoor.  Elf getuigen die spreken over een explosie of rookspoor verklaren ook over een Buk-installatie die ze eerder die dag hebben gezien of waarover ze hebben gehoord.  En als het gaat over het ontstaan van het rookspoor verklaart een aantal getuigen concreet over de heuvel van Saur Mogila, ten zuiden van Snizhne, maar ook over de plaatsen Pervomaiskyi en Pervomaiske.  Deze verklaringen leveren op zichzelf geen bewijs op voor de afvuurlocatie, maar zij sluiten nauw aan bij de verklaringen van X48 en M58.

3.5.2.3    Foto’s van rookspoor
Om 16:20 uur hoort een inwoner van Torez, waarvan de naam in het dossier wordt genoemd, met een korte tussenpoos twee zware explosies. De tweede explosie is veel luider dan de eerste en wel zo luid, dat de ramen er van trillen. Hij pakt zijn Nikon camera en loopt naar het balkon van zijn appartement, waar hij een rookspoor ziet van een hem onbekend object. Het spoor loopt loodrecht over zijn huis. Om 16:25 uur maakt hij twee foto’s van dit spoor. Eén van die foto’s,  alsmede een door het KNMI door middel van contrastbewerking bewerkte versie van diezelfde foto, zien we nu.

3.5.2.3.1    Metadata
De fotograaf heeft zijn camera en geheugenkaart beschikbaar gesteld voor onderzoek. Uit metadata onderzoek blijkt dat de foto’s van het rookspoor om 16:25:41 uur en 16:25:48 uur zijn gemaakt.

3.5.2.3.2    Onderzoek NFI naar authenticiteit
Het NFI heeft de camera en geheugenkaart onderzocht en geen aanwijzingen gevonden voor manipulatie. Verder concludeert het NFI dat de fotobestanden opeenvolgend zijn en dat de onderzoeksgegevens  duiden op het gebruik van een Nikon-camera. Een zelfde camera dus als de fotograaf heeft verstrekt en waarmee hij de foto’s naar eigen zeggen heeft gemaakt. 

3.5.2.3.3    Onderzoek KNMI naar aard van rookspoor
Verder heeft het KNMI onderzoek gedaan naar het beeld van het witte rookspoor op één van de twee foto’s. Omdat het spoor duidelijk verticaal is georiënteerd en het sterkst is ontwikkeld bij de horizon, sluit het KNMI uit dat dit spoor afkomstig is van een vliegtuig op grote hoogte. Verder concludeert het KNMI dat het wolkenbeeld op de foto past bij de bewolking die te zien is op satellietbeelden in de middag van 17 juli 2014. 

3.5.2.3.4    Onderzoek naar herkomst rookspoor
Het KNMI heeft ook onderzoek gedaan naar de richting van het rookspoor. Op basis van de omgevingskenmerken op de foto’s en de coördinaten van de locatie van de fotograaf heeft het KNMI de richting van deze foto’s vastgesteld.  Datzelfde onderzoek is ook gedaan door een particuliere blogger,  Bellingcat  en het onderzoeksteam.  Al deze onderzoeken leiden tot de conclusie dat de foto’s van het rookspoor zijn gemaakt in zuidoostelijke richting vanaf een flat ten noorden van Torez en dat de baan van het rookspoor past bij een lancering vanaf het landbouwveld nabij Pervomaiskyi.

3.5.2.4    Satellietbeelden van sporen in landbouwveld
Dat vanaf die locatie een raket is afgevuurd, volgt ook uit satellietbeelden van dit landbouwveld nabij Pervomaiskyi.
3.5.2.4.1    Sporen van brand

Bij de lancering van een raket ontstaat een steekvlam, die afhankelijk van de ondergrond voor brand kan zorgen.  Op satellietbeelden van 20 en 21 juli 2014 is te zien dat de noordwestelijke hoek van dit veld zwart is, terwijl dit nog niet is te zien op de satellietfoto van 16 juli 2014. Om het zwarte deel is een donkere lijn zichtbaar.  Volgens een beeldanalist van het ministerie van Defensie is deze donkere lijn een spoor ten gevolge van het omploegen van het land.  Dit past bij de verklaring van getuige X48 dat de plek waar de raket is gelanceerd in brand is gevlogen en later door een tractor is omgeploegd.  Ook de European Space Agency (ESA) heeft de satellietfoto’s beoordeeld. Volgens ESA past de zichtbare verandering in de noordwestelijke hoek van het veld bij de gevolgen van brand. Verder ziet ESA in beginsel geen reden voor een landbouwer om zijn veld op een dergelijke ongelijke wijze te verbranden of om te ploegen. Op oudere satellietbeelden van hetzelfde veld heeft ESA een dergelijke ongelijke bewerking van het veld niet gezien. ESA concludeert dan ook dat een abnormale gebeurtenis heeft plaatsgevonden in de noordwestelijke hoek van het veld tussen 16 juli en 21 juli 2014, die een significante degradatie van de aarde inclusief brand heeft veroorzaakt. Dit past bij een raketlancering.

3.5.2.5    Video en getuige van spoor in landbouwveld
We beschikken niet alleen over satellietbeelden van deze locatie, maar ook over videobeelden die zijn gemaakt door een Britse journalist.

Op 22 juli 2014 reist deze journalist met een collega naar een gebied ten zuiden van Snizhne, op zoek naar een afvuurlocatie. Op een graanveld vragen ze de bestuurder van een combine of hij een lanceerinstallatie heeft gezien. Daarop wijst de combinebestuurder hun op een stuk land verderop, dat volgens hem heeft gebrand.  Op dat landbouwveld ziet de journalist vervolgens dat het graan geblakerd is, naar zijn zeggen alsof er een uitbarsting van vuur is geweest waarna het graan in brand is gevlogen. Ze maken video-opnamen op deze locatie en rijden dan verder over een onverharde landweg.  Verderop ligt een door rebellen gecontroleerde controlepost (‘checkpoint’) verborgen tussen de bomen. De controlepost ligt bij een kruispunt en ziet er volgens de journalist uit alsof het een permanente bestemming heeft.  De journalist noemt de coördinaten waar vandaan hij de ‘brandvlek in het veld’ heeft gezien. Deze plek ligt in de linker bovenhoek van het veld waarover X48 en M58 hebben verklaard en is wel te zien op de satellietbeelden van 20 en 21 juli 2014, maar nog niet op die van 16 juli. Ook de door de journalist genoemde locatie van de controlepost komt overeen met de verklaringen van getuigen X48 en M58.

3.5.2.6    Tussenconclusie

We zetten het voorgaande weer even op een rij. Als we de route van de aanvoer van de Buk-TELAR volgen en de tapgesprekken over de bestemming beluisteren, komen we uit op een landbouwveld bij een controlepost nabij Pervomaiskyi. Dat de Buk-TELAR daar in de middag van 17 juli 2014 ook daadwerkelijk een Buk-raket heeft afgevuurd is gezien door verschillende getuigen. In de eerste plaats zijn dat X48 en M58, die dezelfde middag op deze afvuurlocatie aanwezig zijn. Verder zijn er vele andere getuigen die de vlucht van een raket of een daarop gelijkend voorwerp zien. Eén van hen maakt hiervan twee foto’s, waarop een verticaal rookspoor is te zien dat niet past bij een vliegtuig en dat uit de richting komt van hetzelfde veld bij Pervomaiskyi als waarover X48 en M58 verklaren. Op dat veld laten de TELAR en de Buk-raket sporen achter, die op satellietfoto’s en een video zijn terug te zien: tracksporen en brandsporen. Die sporen komen overeen met wat getuigen X48 en M58 op dat veld hebben waargenomen.

3.5.3    MH17 wordt getroffen door Buk-raket
Dat MH17 vervolgens door deze Buk-raket is getroffen, volgt uit het forensisch bewijs. Uw rechtbank heeft bij de behandeling van het dossier uitgebreid stil gestaan bij het forensisch onderzoek. Wij zullen nu ingaan op de belangrijkste resultaten, die onmiskenbaar wijzen op de inzet van een Buk-raket. 

3.5.3.1    Algemeen schadebeeld

In de eerste plaats is dit het op de wrakdelen van MH17 waargenomen schadebeeld. Meer specifiek de honderden kleine en grotere perforaties, kraters, schampschade en beroeting, geconcentreerd aan de linker- en bovenzijde van de cockpit. De rechterzijde van het toestel vertoont dit schadebeeld niet. Richting de linker achterzijde neemt de concentratie van de schade zichtbaar af.  Volgens de deskundigen van het Russische Almaz-Antey, het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) en de Belgische Royal Military Academy (RMA) past dit schadebeeld bij het gebruik van een Buk-raket.3

Onderzoek door het NFI wijst uit dat de meeste kraters en perforaties zijn veroorzaakt door inslagen met staal.  Een warhead van een Buk-raket bevat voorgevormde staalfragmenten.  Nader onderzoek wijst uit dat de elementsamenstelling van de in kraters en perforaties aangetroffen staaldeeltjes overeenkomt met de elementsamenstelling van de voorgevormde fragmenten uit een warhead van een Buk-raket. 

3.5.3.2    Metaalfragmenten
Als tweede wijzen wij op in de lichamen van slachtoffers, vluchtdocumenten en wrakdelen aangetroffen metaalfragmenten.

3.5.3.2.1    Metaalfragmenten in lichamen, vluchtdocumenten en wrakdelen
In totaal zijn in lichamen van slachtoffers, vluchtdocumenten en wrakdelen 370 fragmenten aangetroffen.

Het NFI heeft een deel hiervan geselecteerd voor nader onderzoek.  Deze fragmenten zijn vervolgens vergeleken met fragmenten uit zes 9N314M warheads, waaronder fragmenten die na de arenatesten in Oekraïne en Finland zijn veilig gesteld.  In totaal zijn 195 fragmenten onderzocht.

Het NFI concludeert dat:

alle onderzochte fragmenten bestaan uit ongelegeerd staal en een elementsamenstelling hebben van ijzer met wat silicium, chroom, mangaan en koper;
al deze fragmenten zijn gefabriceerd door ze te knippen, te zagen of te hakken van staven warmgewalst ferritisch staal met een laag koolstofgehalte en daarna zijn gezandstraald en gespoeld of op andere wijze behandeld met fosfor- en of zwavelzuur;
alle onderzochte fragmenten een microstructuur hebben die grotendeels bepaald is door compressie van het staal bij de explosie, door inslag in het vliegtuig en door verhitting aan de randen als gevolg van de explosie en de inslag.
Met andere woorden: alle onderzochte fragmenten komen overeen qua elementsamenstelling, productieproces en microstructuur.

3.5.3.2.2    Vlinder- en tegelvormige fragmenten in lichamen bemanningsleden
Daarnaast constateert het NFI dat de onderzochte fragmenten drie herkenbare vormen hebben: vlinders, tegels en staafjes.  Twee van deze door het NFI onderzochte fragmenten zijn op basis van forensische foto’s  en microCT-beelden  van het NFI ook voor de leek duidelijk herkenbaar als vlinder- en tegelvormig fragment. Dat zien we hier.

3.5.3.3.1    Elementsamenstelling en microstructuur
Het NFI heeft de elementsamenstelling en de microstructuur van deze deeltjes bepaald. Beide deeltjes bestaan uit martensitisch warmgewalst roestvaststaal. Ook heeft het NFI van diverse onderdelen van meerdere referentie Buk-raketten de elementsamenstelling en microstructuur bepaald. Onder meer van de schuif- en grondplaten. Deze schuif- en grondplaten bevinden zich op een contactpunt in het staartdeel van de Buk-raket, waaraan een kabel van het Buk-lanceervoertuig is gekoppeld.  Het deeltje uit het spant en het deeltje uit de sponning van het cockpitraam zijn op basis van elementsamenstelling en microstructuur niet te onderscheiden van de schuif- en grondplaten van de 9M38 referentieraket en één van de twee 9M38M1 referentieraketten. Met andere woorden: deze deeltjes zijn volgens het NFI uit hetzelfde materiaal geproduceerd als de schuif- en grondplaten van deze Buk-referentieraketten. Het NFI werkt in dit soort onderzoeken vaak met verschillende hypotheses, waarbij de resultaten van het onderzoek worden vertaald naar de mate van waarschijnlijkheid of onwaarschijnlijkheid dat een bepaalde hypothese klopt. In dit geval zijn de bevindingen volgens het NFI veel waarschijnlijker (dus veel beter te verklaren) wanneer deze deeltjes afkomstig zijn van de schuif- en grondplaten van een Buk-raket dan wanneer ze afkomstig zouden zijn uit andere bron, zoals een ander wapen.   

3.5.3.3.2    Overige fysieke kenmerken
Naast de vergelijking op basis van elementsamenstelling en microstructuur door het NFI heeft de AFP deze roestvaststalen deeltjes uit het spant en de sponning ook fysiek vergeleken met de grond- en schuifplaten van een Buk-raket. Daarbij is een groot aantal overeenkomsten vastgesteld. Wij leggen nu uit hoe de AFP dit onderzoek heeft verricht en laten dit zien met beeldmateriaal van de groene prop in de sponning van het cockpitraam.

Als eerste heeft de AFP het gewicht, de vorm, de kleur en de afmetingen gemeten en beschreven. Daarna is vastgesteld dat de prop magnetisch is. Over deze prop is verder opgemerkt dat deze gescheurde randen heeft, tekenen vertoont van machinale bewerking, gladde oppervlakten, een gefabriceerd gat en ‘gevouwen’ randen.

Er is in ieder geval een groene gefreesde plaat te herkennen en daaronder een zilverkleurige plaat met gaten. Die groene plaat heeft een voorgevormde rand en is ongeveer 1,8 mm dik. De zijkanten van deze rand lijken met de hand te zijn afgerond. Er zijn twee parallelle strepen in het oppervlak zichtbaar, zo’n 25 mm van elkaar en loodrecht op de voorgevormde rand. Tussen en naast die parallelle strepen zijn ook boogvormige freessporen zichtbaar. De achterkant van dit stuk is niet geverfd en lijkt glad.

n de zilverkleurige plaat is een gat zichtbaar met een diameter van ongeveer 6 millimiter. De rand van het gat bevindt zich op zo’n 3,4 mm van de voorgevormde rand. Op deze plaat zijn fijne strepen zichtbaar. Na onderzoek concludeert de AFP dat de groene en zilverkleurige plaat één geheel hebben gevormd.

In totaal heeft de AFP 32 punten vastgesteld op basis waarvan de prop kan worden vergeleken met het referentiemateriaal, bestaande uit de grondplaat van een 9M38 en een 9M38M1 raket.

Aan dit referentiemateriaal valt in de eerste plaats op dat beide grondplaten aan de ene kant groengekleurd zijn en aan de andere kant zilverkleurig. Ook valt op dat de platen op een bepaalde manier zijn gefreesd en gaten bevatten. Die freessporen laten wij zometeen zien. Verder hebben de grondplaten aan weerszijden een zogenaamde geleiderail.

3.5.3.3.2.1    Samenvatting overige raketdelen

Samengevat is in relatie tot deze twee vliegtuigvreemde delen - de groene prop in de sponning en de prop in het spant - het volgende vastgesteld. Beide delen zaten klemvast in de wrakdelen. In beide wrakdelen moest worden gezaagd om de proppen te verwijderen. Het NFI heeft van beide delen de elementsamenstelling en microstructuur vastgesteld. Deze komen overeen met de elementsamenstelling en microstructuur van de grondplaat en de schuifplaat van de 9M38 en 9M38M1 raket. Het AFP heeft de uiterlijke kenmerken van deze proppen vastgesteld en vergeleken met grond- en schuifplaten van referentieraketten en geconcludeerd dat deze op zeer veel punten overeenkomen. De prop in het spant is herkend als deel van een schuifplaat en de prop in de sponning als deel van een grondplaat.

Vanwege de vervormingen van deze twee proppen en de wijze waarop ze in het wrak vastzaten is de deskundige van de RMA ervan overtuigd dat deze er door een explosie in terecht zijn gekomen; zij kunnen er niet op een statische manier zijn ingeduwd.4 Bovendien zijn deze delen volgens de RMA uniek voor een Buk-raket.5

3.5.3.4    Tussenconclusie

Daarmee is de forensische cirkel rond: het schadebeeld met honderden kleinere en grotere perforaties en kraters past bij de detonatie van een warhead van een Buk-raket in de nabijheid van MH17. Dat noemen wij hier het damage pattern. Staalresten in die perforaties en kraters hebben dezelfde elementsamenstelling als de fragmenten van een warhead van een Buk-raket. Dat zijn in de afbeelding de remnants of steel. In wrakdelen van MH17 en in de lichamen van slachtoffers zijn 370 stalen fragmenten aangetroffen die qua vorm, elementsamenstelling, microstructuur en productieproces overeenkomen met de fragmenten uit warheads van een Buk-raket. Ook dat zien we hier. Op een deel van die fragmenten is cockpitglas aangetroffen. In de lichamen van de captain en first officer zijn fragmenten aangetroffen die door het NFI zijn herkend als vlinder en tegel, oftewel als bowtie en square. Vlindervormige fragmenten komen volgens Almaz-Antey alleen voor in een 9N314M warhead en de deskundigen van RMA en NLR beamen dit. U ziet hier waar die warhead zich in de raket bevindt. Alle deskundigen verklaren verder dat een 9N314M warhead zowel in de 9M38 als de 9M38M1 raket past. Onderdelen van deze typen raket zijn klemvast aangetroffen in wrakdelen van MH17. Twee daarvan heb ik zojuist besproken. U ziet ze hier als ‘metal pieces’ in de afbeelding. Bij al deze bevindingen past op basis van het forensisch onderzoek maar één conclusie: MH17 is neergehaald door een Buk-raket.

3.5.4    Conclusie neerschieten MH17
Wij vatten weer samen: de Buk-TELAR is in opdracht en onder begeleiding van verdachten vervoerd naar de afvuurlocatie nabij Pervomaiskyi. Dat volgt uit de route die dat transport heeft afgelegd, die tot in detail kan worden gereconstrueerd op basis van zendmastgegevens, getuigenverklaringen, sociale mediaberichten en video’s en foto’s van de Buk-TELAR. Het volgt ook uit tapgesprekken waarin de omgeving van Pervomaiskyi als eindbestemming wordt benoemd. Kort voor 14:07 uur heeft de Buk-TELAR zijn bestemming bereikt.

Twee ooggetuigen zien vervolgens hoe de Buk-TELAR een raket afvuurt vanaf een landbouwveld in de buurt van Pervomaiskyi en verschillende getuigen in de omgeving nemen de vlucht van die Buk-raket waar. Eén van die getuigen maakt ook foto’s van het verticale rookspoor van de raket, dat uit de richting komt van het landbouwveld bij Pervomaiskyi. Op datzelfde veld worden verschillende sporen achtergelaten: brandsporen als gevolg van de ontbranding van de raket en tracksporen van de Buk-TELAR. Ook is achteraf nog de controlepost terug te vinden, die al eerder in de middag (om 13:09 uur) door een ondergeschikte van Kharchenko wordt genoemd als oriëntatiepunt voor de eindbestemming van de Buk-TELAR en die door beide ooggetuigen wordt gezien bij de afvuurlocatie.

Dat MH17 inderdaad door een Buk-raket is getroffen, blijkt ten slotte uit de bevindingen van het forensisch onderzoek. Kort samengevat: het schadebeeld aan de linker- en bovenzijde van de cockpit wijst op de detonatie van een warhead van een Buk-raket. In wrakstukken van MH17, vluchtdocumenten en lichamen van slachtoffers zijn honderden vliegtuigvreemde delen aangetroffen, die zowel qua elementsamenstelling, microstructuur als uiterlijke kenmerken overeenkomen met fragmenten van een 9N314M warhead en met verschillende onderdelen van een Buk-raket. Sporen die wijzen op het gebruik van een ander wapen zijn niet aangetroffen.

Het Openbaar Ministerie concludeert dan ook dat MH17 op 17 juli 2014 is neergehaald met een Buk-raket, die is afgevuurd door een Buk-TELAR vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi.

3.7    Afvoer van de Buk-TELAR
3.7.1    Inleiding
Wij hebben inmiddels uitgebreid stilgestaan bij de aanvoer van de Buk-TELAR naar de afvuurlocatie op 17 juli 2014, bij de lancering van de Buk-raket vanaf het landbouwveld nabij Pervomaiskyi en bij de reacties van verdachten direct na het neerschieten van MH17. Wij komen nu te spreken over hetgeen na het neerschieten van MH17 gebeurt, namelijk de afvoer van de Buk-TELAR naar de Russische Federatie en de rol van de vier verdachten daarbij.

3.7.2    Organisatie van transport en bewaking Buk-TELAR
Enkele uren nadat MH17 is neergeschoten vinden tussen de verdachten en hun ondergeschikten meerdere telefoongesprekken plaats over de afvoer van de Buk-TELAR.

Zojuist benoemden we al dat Dubinskiy vrij snel na het neerhalen bij Kharchenko informeert of de Buk wel veilig staat en of die niet geraakt kan worden door artilleriebeschietingen. Op dat moment lijkt nog niet tot Dubinskiy te zijn doorgedrongen dat MH17 met de Buk is neergehaald en gaat het nog slechts over het veilig wegzetten van de Buk-TELAR. Kharchenko verzekert Dubinskiy dat de Buk veilig is.  Ruim drie uur later (om 20:30 uur) - als het neerhalen van MH17 wereldnieuws is - geeft Girkin aan Dubinskiy de opdracht om de ‘beschadigde tank’ onder begeleiding van twee BTR’s (gepantserde voertuigen) te ‘evacueren’. Bij de regiogrens zal een groep met een kraan en dieplader op hen wachten. Dubinskiy zegt dat ‘het doosje’ door Kharchenko wordt bewaakt en dat hij ook BTR’s heeft. Girkin refereert aan ‘het vliegtuig’ en zegt dat Dubinskiy het moet regelen.  Wij laten dit gesprek nu horen.

Vrijwel direct na het gesprek met Girkin belt Dubinskiy (om 20:32 uur) naar Kharchenko om te zeggen dat een dieplader zal komen voor ‘het doosje dat wij hebben’. Hij geeft de opdracht van Girkin door: hun twee BTR’s moeten die doos naar de regiogrens begeleiden. Kharchenko antwoordt dat hij geen BTR meer heeft; één is kapot en de ander is meegenomen door Prapor, de call sign van een andere commandant.

In deze gesprekken hebben Girkin en Dubinskiy het over een ‘beschadigde tank’ en ‘het doosje’. Kijkend naar de eerdere en latere gesprekken tussen de verdachten waaruit blijkt dat de eenheid van Kharchenko op dat moment de Buk-TELAR bewaakt en gegeven de feiten en omstandigheden in de avond en nacht van 17 op 18 juli 2014 die wij hierna zullen bespreken, wordt met ‘de beschadigde tank’ en ‘het doosje’ onmiskenbaar de Buk-TELAR bedoeld.

3.7.3    Buk-TELAR rijdt zelfstandig van afvuurlocatie naar Snizhne
Direct na het neerhalen van MH17 is de Buk-TELAR al in veiligheid gebracht, zo blijkt uit het eerder genoemde gesprek tussen Dubinskiy en Kharchenko.

3.7.3.1    Buk-TELAR op eigen kracht en onder bewaking naar Snizhne
Uit andere gesprekken blijkt dat de Buk vervolgens naar Snizhne wordt geleid. Zo laat Sharpov in een gesprek van 20:41 uur aan Kharchenko weten dat ‘het doosje’ door onbekenden wordt weggehaald en vraagt hij aan Kharchenko of hij het moet begeleiden. Kharchenko zegt dan in niet mis te verstane woorden dat Sharpov het daar moet laten staan (‘niks begeleiden!’) en dat hij, Kharchenko, het ophaalt. Op de achtergrond is vervolgens te horen dat Sharpov aan anderen doorgeeft dat Kharchenko eraan komt om het te begeleiden. Ook wordt gezegd dat ze naar de rand van de controlepost moeten gaan, waar Kharchenko zal arriveren.  Uit historische verkeersgegevens blijkt dat de telefoon van Sharpov van 16:26 uur tot en met 20:54 uur een zendmast aanstraalt met bereik op de afvuurlocatie en de daarbij gelegen controlepost.

Nog geen kwartier later laat Sharpov aan Kharchenko weten dat ‘het’ inmiddels onder begeleiding en bewaking van luchtafweergeschut richting de stad rijdt. Sharpov heeft gehoord dat het door ‘zijn eigen mannen’ zal worden bewaakt en vraagt of hij er achteraan moet gaan. Hij krijgt de opdracht van Kharchenko om ze te laten gaan. 

Dat de Buk-TELAR zelfstandig en onder begeleiding en bewaking richting Snizhne is vertrokken, blijkt ook uit het daaropvolgende gesprek tussen Kharchenko en Dubinskiy. Om 21:13 uur laat Kharchenko aan Dubinskiy weten dat ‘het doosje’ al weg is. Dubinskiy wil weten of het doosje op eigen kracht is vertrokken en waar het zich nu bevindt. Kharchenko antwoordt dat het inderdaad op eigen kracht was en dat het zich in Snizhne bevindt, maar dat het niet op eigen kracht naar de plaats van bestemming zal gaan. Kharchenko krijgt de opdracht om het daar (in Snizhne) te laten staan; Dubinskiy gaat Girkin vragen wat ze nu moeten doen.  Dit gesprek laten wij nu horen.

3.7.4.2    Voorgenomen begeleiding van de Buk-TELAR door LPR-strijders
In dezelfde periode dat het Buk-konvooi op het punt staat te vertrekken, bereiden de door Dubinskiy genoemde LPR-strijders zich voor op een ontmoeting bij Krasnyi Luch en de verdere begeleiding naar de grens met de Russische Federatie.

Dat blijkt uit diverse gesprekken tussen de toenmalige en zelfbenoemde minister van Defensie van de LPR, Plotnitskiy, en zijn plaatsvervanger Bugrov. Zo zegt Plotnitskiy tegen Bugrov in gesprekken van 23:34 uur  en 23:46 uur  dat een ‘Carpathian tree’ en twee pantservoertuigen begeleiding nodig hebben vanaf de kruising bij Krasnyi Luch tot aan de grensovergang bij Severny. Daar zal het konvooi worden opgewacht. Wij spelen dat laatste gesprek nu af. ‘Buk’ is het Russische woord voor beuk en die boom komt veel voor in de Karpaten.  Vandaar de term ‘Carpathian tree’.

3.7.4.3    Konvooi Buk-TELAR rijdt van Krasnyi Luch, via Debaltseve naar Luhansk
De voorgenomen ontmoeting tussen de leden van de DPR en LPR en de overdracht van de Buk-TELAR gaat echter niet door. In de nacht van 17 op 18 juli 2014 tussen 01:20 en 02:30 uur vinden meerdere telefoongesprekken plaats waaruit blijkt dat getuige S21 en de rest van zijn groep niet op de escorte in Krasnyi Luch wachten maar direct doorrijden tot Debaltseve.

Rond dezelfde tijd raakt Girkin op de hoogte van de mislukte ontmoeting tussen de begeleiders van het Buk-konvooi en de LPR-leden. Om 01.47 uur belt hij naar Dubinskiy en zegt dat er wat wijzigingen zijn in relatie tot de ‘box’ en dat hij heeft gehoord dat ‘hij’ het niet wil overdragen aan de groep die gekomen is. Girkin zegt dat Dubinskiy ‘die van ons, die van het escorte’ moet bellen om te zeggen dat hij ‘het’ moet overdragen. Dubinskiy zegt dat hij Krot, verdachte Kharchenko dus, zal bellen. 

Twee minuten later belt Dubinskiy terug om te zeggen dat Kharchenko onbereikbaar is en dat hij het telefoonnummer van S21 niet meer weet; dat heeft hij op tafel laten liggen bij Girkin.  Girkin besluit zelf te bellen. Om 01:56 uur zegt hij tegen S21: “The code word is 333. A guy will come along.”  Nog geen minuut later vult hij aan: “Hello. Once again: they are to bring a barrel of diesel and after filing they are up to be escorted some distance off. Well, if they don’t bring a barrel that means they are the wrong guys. Got it?”  Daarna probeert Girkin in enkele minuten tijd nóg drie keer contact te krijgen met S21.  De vierde keer neemt S21 pas op. Girkin vraagt of de overdracht gelukt is. S21 zegt dat ze in de richting van Snizhne vertrekken. Op de vraag van Girkin of hij bedoelt dat ‘the equipment’ is overgedragen, antwoordt S21: “I mean we went away in the direction of Snizhne. That’s it. Good bye.” En daarmee beëindigt hij het gesprek zonder Girkins vraag te beantwoorden.   En dus belt deze meteen daarna weer naar Dubinskiy. Hij vraagt zich af of ‘the equipment’ nu al overgedragen is en zegt dat het ‘a hell of a mess’ is. Vervolgens geeft hij het nummer van S21 aan Dubinskiy. Die zegt dat hij het heeft genoteerd en dat hij Girkin zo terugbelt.  Dat lijkt niet te zijn gebeurd, want vijf minuten later belt Girkin zelf weer naar Dubinskiy, die opneemt met de mededeling dat hij nog geen contact heeft kunnen krijgen. Girkin wordt boos en zegt dat ze zijn vertrokken en weer terugkeren naar de stad. Dubinskiy vraagt waarom ze dat zouden doen: hij heeft toch in bijzijn van Girkin de instructies gegeven? Girkin weet ook niet waarom, hij weet wel dat het een ‘hell of a mess’ is en hij geeft Dubinskiy de opdracht om het te regelen. De ‘equipment’ moet worden overdragen. 

Zes minuten later is het Dubinskiy nog steeds niet gelukt om contact te krijgen met Kharchenko of S21. Girkin reageert boos. Hij zegt dat de mensen uit Luhansk zijn gekomen, maar dat een van Dubinskiy’s mannen zelfstandig besloten heeft om terug te keren en nu onbereikbaar is. Hij draagt Dubinskiy op naar Snizhne te gaan.  Dat de gemoederen in dit gesprek behoorlijk oplopen, hoort u nu.

Uit de verklaring van S21 volgt dat het konvooi rond 01:00 of 02:00 uur in de nacht van 17 op 18 juli 2014 bij het kruispunt op de Rostov snelweg bij Krasnyi Luch is gearriveerd.  In die periode ontvangen de begeleiders van de Buk meerdere telefoontjes over de verdere begeleiding van de vracht door anderen, maar niemand van de groep is volgens getuige op de hoogte van deze afspraken en dus rijden ze na enige tijd door naar Debaltseve.

Eenmaal in Debaltseve keert een deel van het konvooi naar Snizhne terug terwijl de rest met de trailer met de Buk-TELAR zijn weg naar Luhansk vervolgt.

3.7.6    Buk-TELAR terug in de Russische Federatie
Enkele minuten na het contact met Chernykh, om 07:17 uur, belt Kharchenko met het nummer dat wél wordt afgeluisterd naar Gilazov. Te horen is dat Kharchenko tegen iemand in dezelfde ruimte zegt dat alles in orde is en dat ‘het voertuig’ Rusland heeft bereikt.

In de daarop volgende gesprekken tussen de verdachten wordt gesproken over de misgelopen ontmoeting en het feit dat de begeleiders van het voertuig niet bereikbaar waren. In een gesprek van 07:41 uur reageert Dubinskiy geïrriteerd over wat zich de dag ervoor heeft afgespeeld. Hij wil van Kharchenko weten waarom S21 is teruggekeerd. Kharchenko antwoordt dat ze het voertuig tot de kruising hebben gebracht en dat de jongens zelfstandig verder zijn gegaan. Het voertuig is, zo zegt Kharchenko, in Rusland aangekomen.

Enkele minuten na dit gesprek met Kharchenko wordt Dubinskiy door Girkin gebeld. Dubinskiy zegt dat het voertuig al enige tijd in Rusland is en dat alles goed is gegaan. Dat gesprek laten we nu horen.

Girkin wil vervolgens weten aan wie S21 het voertuig heeft gegeven. Enkele minuten later belt hij weer naar Dubinskiy en zegt dat hij S21 naar hem toe moet sturen.  Direct na dit gesprek met Girkin belt Dubinskiy weer naar Kharchenko. Hij zegt dat Kharchenko S21 moet halen en naar hem toe moet brengen om uit te leggen wie het voertuig heeft meegenomen en waar dit naartoe is gebracht. Volgens Kharchenko is het naar ‘Bibliothekar’ - oftewel Chernykh - gegaan, van de groep die het voertuig ook op de oplegger heeft gebracht. Ze zijn inmiddels in Rusland en brengen een nieuw voertuig mee. Dit gesprek laten wij nu horen.

Vervolgens belt Dubinskiy zelf naar Chernykh en vraagt of ‘onze mensen’ het ‘doosje’ aan hem hebben overgedragen. Chernykh bevestigt dit en zegt dat hij het heeft geëxporteerd en dat het ‘al daar is’, waarmee dus de Russische Federatie wordt bedoeld.  Dubinskiy stelt hierna Girkin op de hoogte dat Chernykh het voertuig heeft overgenomen van S21 en naar de grensstreek heeft gebracht.

3.7.7    Conclusie afvoer van de Buk-TELAR
En zo is de Buk-TELAR, die in de nacht van 16 op 17 juli 2014 Oost-Oekraïne is binnengebracht een dag later weer terug in de Russische Federatie. Onder begeleiding van Kharchenko’s ondergeschikten en onder directe verantwoordelijkheid van Dubinskiy die conform de opdracht van Girkin handelde, is het wapen na het neerschieten van MH17 weer op een dieplader geladen en vervolgens naar de Russische Federatie gereden.

Op basis van die metingen is duidelijk dat de schaduw van het tweede loopwiel van achteren substantieel breder is dan de schaduw in de andere loopwielen.  De breedte van de schaduwen in die andere loopwielen varieert van 12 cm tot 15 cm, terwijl de schaduw in het tweede loopwiel van achteren 23 cm breed is.

De metingen tonen dus al een objectief verschil aan tussen het tweede loopwiel van achteren en de overige loopwielen. Vanwege het onderscheidende karakter van dit kenmerk, is nader onderzoek gedaan naar de schaduwwerking in de verschillende loopwielen.

Hierbij zijn 3D-scans gemaakt van Buk-loopwielen met spaken en zonder spaken.  Vervolgens zijn die scans ingevoerd in een computerprogramma waarmee schaduwwerking kan worden gesimuleerd. Door datum, tijd en locatie van de TELAR toe te voegen, kan aan de hand van het echte weerbeeld van die dag - en dus op basis van de reële stand van de zon - de schaduwwerking in beide soorten wielen worden gesimuleerd. Het resultaat hiervan laten we nu zien.

Als we nu het beeldmateriaal van Torez nog eens bekijken en we leggen daar de simulatie van de schaduw op basis van de reële stand van de zon op 17 juli 2014 op de locatie van opname naast, dan is duidelijk te zien dat de schaduw van het tweede loopwiel van achteren - dat is dus het rechter wiel op de afbeelding -  breder is dan de schaduw in de andere wielen en dus een ander soort loopwiel is.

We hebben nu een paar kenmerken laten zien. Een uitgebreide omschrijving van alle kenmerken is te vinden in een overzicht, dat als bijlage bij dit requisitoir is gevoegd (uitgereikt in de rechtszaal, niet op deze site, red.). Op basis van de combinatie én de locatie van al die kenmerken kan deze Buk-TELAR met een grote mate van zekerheid geïdentificeerd worden. Om de herkomst van de TELAR te bepalen, is het onderzoeksteam dan ook op zoek gegaan naar ander beeldmateriaal van een TELAR met precies dezelfde combinatie van kenmerken. 

Eén van die andere kenmerken is een witte transportmarkering op het rubberen zijschort. In de Russische Federatie wordt dit soort markeringen op militaire voertuigen aangebracht bij vervoer per trein.  Mede vanwege deze aanwijzing is in de zoektocht naar dezelfde Buk-TELAR ook gezocht naar beeldmateriaal van Russisch militair materieel.

3.8.1.3    Verificatie van de identificatie
Hoe uniek deze combinatie is, is gebleken tijdens de zoektocht naar andere TELAR’s dan de ‘3X2’ met dezelfde kenmerken. Dat was de derde stap in het identificatieproces. Tijdens het onderzoek zijn meer dan een miljoen foto’s en video’s veiliggesteld. Het NFI heeft een tool ontwikkeld waarmee geautomatiseerd naar TELAR’s kan worden gezocht.

Uit de volledige dataset van ongeveer 1.3 miljoen afbeeldingen heeft de NFI-tool 463.584 afbeeldingen gehaald. Deze resultaten zijn handmatig op relevantie gecontroleerd. Dit houdt in dat alle 463.584 afbeeldingen met mensenogen zijn bekeken, waarna alleen die afbeeldingen zijn geselecteerd waarop daadwerkelijk één of meer TELAR’s, of delen daarvan, voorkomen. In totaal zijn 2481 afbeeldingen voorzien van het label ‘TELAR’. Dat betekent dat op al deze afbeeldingen één of meer Buk-TELAR’s en/of delen daarvan te zien zijn. Dit waren Buk-TELAR’s uit zowel de Russische Federatie als Oekraïne. Deze afbeeldingen zijn meerdere malen bekeken, waarbij specifiek gezocht is naar elk van de 15 kenmerken. En als één of meer kenmerken werden gevonden, werd bekeken op welke plek die kenmerken zich op die specifieke TELAR bevonden. Een monnikenklus met als resultaat dat op geen van deze afbeeldingen een andere Buk-TELAR is aangetroffen met dezelfde combinatie van kenmerken als de TELAR op het Oekraïense beeldmateriaal van 17 en 18 juli 2014 en de ‘3X2’ op het Russische beeldmateriaal.

3.8.1.4    Tussenconclusie
Het Openbaar Ministerie concludeert dan ook op basis van de drie hiervoor beschreven stappen van het onderzoek, dat de TELAR die op 17 en 18 juli 2014 meermalen op beeld is vastgelegd, dezelfde is als de Buk-TELAR ‘3X2’ die op 23, 24 en 25 juni 2014 meermalen op beeld is vastgelegd in de Russische Federatie. De vraag is dan: waar komt die Buk-TELAR vandaan?

3.8.2    Herkomst van de Buk-TELAR
Het antwoord op die vraag is onder meer te vinden in open bronnen. Op het internet zijn meerdere berichten aangetroffen van verschillende personen, waaruit kan worden afgeleid dat het konvooi afkomstig is van de 53e Brigade uit Koersk.

In de eerste plaats wijzen we op een internetforum voor moeders van soldaten van de 53e Brigade, waarop in juni en juli 2014 meerdere berichten zijn geplaatst.  Eén van die berichten op het forum is gedateerd op 6 juli 2014. Deze moeder schrijft dat haar zoon eind juni met het 2e bataljon naar de Rostov-regio bij de grens met Oekraïne is gegaan. In andere berichten schrijft deze moeder dat haar zoon bij de 2e compagnie van het 2e bataljon van de 53e Brigade dient.  Uit haar eigen VK-account blijkt wie haar zoon is  en wat zijn account is. Op het account van deze zoon – die we hierna omwille van zijn privacy ‘de eerste militair’ noemen - is vervolgens een foto aangetroffen waarop hij te zien is in een militair uniform, met daarop zijn naam geborduurd en een embleem van de 53e Brigade. Deze foto is op 21 juni 2014 op zijn VK-account geplaatst. 

Via de contactenlijst van het VK-account van de eerste militair komt het onderzoeksteam op het VK-account van een tweede militair , op wiens account op 25 juni 2014 een foto is gepost waarop hij samen met de eerste militair is te zien. Beiden dragen een militair uniform. Op het VK-account is ook een foto aangetroffen waarop een naamplaatje en het embleem van de 53e Brigade te zien zijn. Deze tweede militair heeft ook een OK-account, waarop een foto wordt aangetroffen die op 24 juni 2014 is geplaatst en waarop hij is te zien in militair uniform, gezeten op een militair voertuig. Onder de foto staat geschreven: ‘ik rij naar Rostov’. Eenzelfde voertuig is te zien in twee verschillende video’s van een militair konvooi die op 24 juni 2014 op OK en VK zijn geplaatst en gemaakt zouden zijn in het Belgorod district in de Russische Federatie.

Op het VK-account van een derde militair  is een repost aangetroffen van een bericht van de tweede militair. Zowel het oorspronkelijke bericht als de repost zijn op 25 juni 2014 op VK geplaatst. Het bericht bevat een foto van een aantal militairen in uniform, waaronder de tweede en derde militair, op wiens mouw een embleem van de 53e Brigade is te zien. Onder de foto staat o.a. de volgende tekst:

In reactie op een video van een militair konvooi die op 23 juni 2014 op het sociale media platform OK is geplaatst en die deel uitmaakt van het eerder genoemde Russische beeldmateriaal, schrijft iemand: ‘in één van deze auto’s rijdt mijn man’.  Via een zoekslag op haar naam ontdekt het onderzoeksteam een VK-account. Op dit account staan foto’s waarop een vrouw en een man te zien zijn. De man draagt een militair uniform met een embleem van de 53e Brigade.
Verder is onderzoek gedaan naar de kentekens van de begeleidende voertuigen en opleggers in het konvooi van 23 tot 25 juni 2014. Op een video die op 24 juni 2014 op sociale media is gepost zijn vijf kentekens te zien, die op basis van verschillende publicaties op internet te relateren zijn aan de 53e Brigade. Daarnaast is onderzoek verricht aan een mailbox van een militair die in 2014 werkzaam is als hoofd van de 47е Militaire Automobiele Inspectie van de Russische strijdkrachten. In zijn mailbox worden transportorders aangetroffen voor de escorte van het konvooi van de 53e Brigade in juni 2014.  Op deze orders staan onder meer 13 kentekens genoemd van begeleidende voertuigen en opleggers, die ook zijn waargenomen op de Russische beelden van het konvooi. In één van die orders wordt een route beschreven die past bij de route die het konvooi op het Russische beeldmateriaal aflegt.

3.8.3    Conclusie herkomst Buk-TELAR
Op basis van de onderlinge vergelijking en daarop volgende identificatie concludeert het Openbaar Ministerie dat de Buk-TELAR die op 17 en 18 juli 2014 meermalen in Oost Oekraïne op beeld is vastgelegd, dezelfde is als de Buk-TELAR met tactisch voertuignummer ‘3X2’ van de 53e Anti Aircraft Missile Brigade van de Russische krijgsmacht, die vanaf 23 juni 2014 deel uitmaakte van een konvooi dat zich vanuit Koersk in zuidelijke richting in de richting van de Oekraïense grens bewoog.

De conclusie is dan ook dat vlucht MH17 is neergehaald door een Russische Buk-TELAR. Dit past bij de eerder besproken bevindingen van het onderzoek, waaruit volgt dat de Buk-TELAR in de vroege ochtend van 17 juli 2014 uit de Russische Federatie is aangevoerd en na het afvuren weer is afgevoerd naar de Russische Federatie.

3.9.2    Standpunt verdachte Girkin
We beginnen met het standpunt van verdachte Girkin.

3.9.2.1    Geen opdracht tot neerschieten MH17
In interviews en op sociale media ontkent Girkin al sinds de eerste weken na 17 juli 2014 betrokkenheid bij het neerschieten van MH17. Als hem tijdens een persconferentie van 28 juli 2014 wordt gevraagd of zijn mannen op het vliegtuig van Malaysia Airlines hebben geschoten, zegt Girkin dat hij nooit een Buk-systeem onder zijn bevel had en dat hij daarom ook geen opdracht heeft kunnen geven aan zijn mannen om op het vliegtuig te schieten.  Wij zien en horen dat nu.

3.9.2.2    Betrokkenheid anderen
Over andere betrokkenen bij het neerschieten van MH17 heeft Girkin verschillende verklaringen afgelegd. In een interview van 11 september 2014 zegt hij dat hij ook niet weet wie de Boeing uit de lucht heeft gehaald.11 Hij had toen andere dingen aan zijn hoofd en gaf leiding aan de gevechtseenheden. Verder zegt Girkin:

‘(…) naar mijn eigen mening is deze Boeing van Oekraïense zijde uit de lucht gehaald. Dit zijn diegenen die het vliegtuig naar het gebied stuurden en het mogelijk hebben gemaakt tot neerschieten van een passagiersvliegtuig.’ 

Hierna wordt Girkins ontkenning specifieker en wijst hij niet langer met de vinger naar Oekraïne. In een groot aantal interviews door de jaren heen herhaalt Girkin steeds opnieuw dat ‘de volksweer de Boeing niet heeft neergehaald’.  Girkin benadrukt daarbij dat dit zijn enige antwoord is en dat hij het verder niet over MH17 wil hebben. Als hem in 2019 gericht gevraagd wordt wie MH17 dan wél heeft neergeschoten,  antwoordt Girkin: ‘U kent mijn standaardantwoord op deze vraag: de volksweer heeft de Boeing niet neergehaald. Dat is alles, verder heb ik er geen commentaar op.’ De interviewer wijst erop dat Girkin - in tegenstelling tot vele anderen - niet spreekt over een Oekraïens gevechtsvliegtuig, een Oekraïense Buk of over Oekraïense machtsstructuren in het algemeen. Daarop zegt Girkin: ’Laten we overgaan naar de volgende vraag.’  Girkin wil dus uitsluitend zeggen wie MH17 niet hebben neergeschoten, maar niet verklaren over wie het dan wél hebben gedaan. Hij wil enkel zeggen dat MH17 niet is neergeschoten door DPR-strijders. En daar blijft het bij.12

Hetzelfde standpunt plaatst Girkin in 201813  en 201914  als een mantra op zijn VK-account: ‘verzetsstrijders hebben de Boeing niet neergehaald’. Op datzelfde account geeft Girkin in 2018 commentaar op een video waarop de Buk-TELAR in de Russische Federatie te zien is. Girkin stelt dat de Buk zonder bedekking door half Rusland is gereden zodat ‘iedere gek’ het kon filmen. Of die Buk daadwerkelijk geschoten heeft, is volgens hem een andere zaak. Op dat punt onthoudt hij zich van commentaar.  Zo laat hij uitdrukkelijk de mogelijkheid open dat MH17 is neergeschoten met een Buk-TELAR van de Russische krijgsmacht. Precies zoals uit het onderzoek naar voren komt.

3.9.2.3    Betrokkenheid Girkin
Buiten beeld van het publiek, in de beslotenheid van een Russische verhoorkamer, legde Girkin een concretere verklaring af. Dat deed hij op 6 februari 2015, toen hij als getuige werd gehoord door de Russische opsporingsautoriteit. 

oen verklaarde Girkin dat hij op 17 juli 2014, ‘omstreeks 16:30 uur Moskouse tijd’, door ‘de commandant van een volksstrijderseenheid met de alias ‘Kep’ op de hoogte werd gebracht ‘over het treffen door de [eigen] luchtverdediging van één van de twee vliegtuigen SU-25 van de Oekraïense luchtmacht.’ Er zouden dus twee Oekraïense gevechtsvliegtuigen zijn geweest waarvan er één zou zijn neergehaald. Dit zou volgens Girkin in het gebied ten noorden van de plaats Sneznhoye zijn gebeurd.  Sneznhoye is de Russische benaming van de plaats die ook Snizhne wordt genoemd. Girkin verklaarde dat hij ‘een uur na de rapportage over het treffen van het gevechtsvliegtuig Su-25, omstreeks 17:30 uur’ bericht kreeg uit de plaats Gorlovka dat er in de directe nabijheid een onbekend vliegtuig was neergestort. Later hoorde hij van Borodai dat dit een Boeing van Malaysia Airlines was. 

Deze al eerder genoemde Kep (in het dossier ook wel gespeld als Cap), die Girkin dus als eerste berichtte, kennen wij als de call sign van Velikorodnyy.  Velikorodnyy was een DPR-commandant in de omgeving van Snizhne.  Het onderzoek heeft de nodige informatie over hem opgeleverd. Zo stond Kep onder feitelijke aansturing van Girkin.  Volgens getuige S40 was hij rondom 17 juli 2014 de garnizoenscommandant van Snizhne.  Andere bevindingen bevestigen dit: in het al eerder benoemde gesprek van even na 10 uur ‘s ochtends spreekt Girkin met een DPR-strijder, die vertelt dat op dat moment de ‘eerste vergadering’ plaatsvindt en dat Kep is gearriveerd. Pulatov (Giurza) en Kep zijn dan aan het uitzoeken wie in charge is. 

Tijdens zijn getuigenverhoor verklaart Girkin dus dat een DPR-commandant op 17 juli 2014 aan hem heeft gerapporteerd dat de luchtverdediging - dus de luchtverdediging van Girkins Volksweer - een vliegtuig had neergeschoten ten noorden van Snizhne. Op 17 juli 2014 is in Oost-Oekraïne geen ander vliegtuig neergeschoten of neergestort dan MH17.  Die commandant Kep (of Cap) was werkzaam in de omgeving van Snizhne, waar zich ook de afvuurlocatie van de Buk-TELAR bevond. Deze commandant viel onder rechtstreeks gezag van Girkin.

Daarom kunnen wij de verklaring die Girkin tegenover de Russische opsporingsautoriteit heeft afgelegd niet anders lezen dan dat MH17 is neergeschoten door DPR-strijders, dat hierover aan hemzelf werd gerapporteerd, dat Girkin en zijn ondergeschikten er op dat moment ten onrechte vanuit gingen dat zij een Oekraïens militair vliegtuig hadden neergehaald en dat hij er later achter kwam dat dit de MH17 was.

3.9.2.4    Tussenconclusie
Kortom: de uitlatingen van Girkin doen geen afbreuk aan het bewijs dat er tegen hem ligt. Integendeel, de getuigenverklaring die Girkin in Rusland heeft afgelegd komt juist overeen met de feiten zoals wij die eerder bespraken.

3.9.5    Standpunt verdachte Pulatov
Pulatov is de enige verdachte die zich in dit proces laat vertegenwoordigen door Nederlandse raadslieden en actief zijn verdediging voert. In februari en oktober 2020 heeft hij verklaringen opgenomen op video en deze video-opnamen via zijn raadslieden aan uw rechtbank verstrekt. Pulatov heeft zich buiten deze zittingzaal vaker uitgelaten over zijn zaak, onder meer op een internetforum, maar in zijn videoverklaring komt zijn standpunt in de breedste zin naar voren. Daarin spreekt hij over de ten laste gelegde feiten en het bewijs dat er tegen hem ligt.

3.9.5.1    Betrokkenheid Pulatov
Pulatov ontkent elke betrokkenheid bij het neerschieten van MH17. Volgens zijn videoverklaring voerde hij in de periode van 16 juli tot en met 18 juli 2014 verkenningen uit in het gebied van Stepanovka en Marinovka, ten zuiden van Snizhne. In de namiddag van 17 juli 2014 was Pulatov naar eigen zeggen vooral bezig met het overbrengen en opstellen van tanks in de omgeving van Saurovka en in de richting van Stepanovka en met de communicatie tussen de tanks en de eenheden.  Toen hij bericht kreeg dat er wrakstukken van een vliegtuig waren neergekomen, is hij in de auto gestapt en van zijn commandopost naar het rampgebied gereden. Daar trof hij de wrakstukken van MH17 en de lichamen en bezittingen van de slachtoffers aan. 

3.9.5.2    Wetenschap gesprekken over Buk
Volgens Pulatov is hij dus niet betrokken bij het neerschieten van MH17. Over wat hij in die periode over een Buk heeft besproken en gehoord, heeft Pulatov wisselende verklaringen afgelegd.

In februari 2020 vertelt Pulatov met grote stelligheid dat hij op 16 en 17 juli 2014 met niemand heeft gesproken over een Buk-systeem en dat hij überhaupt nooit heeft gehoord over de noodzaak dan wel de mogelijkheid van het transport van een Buk-systeem of welk systeem dan ook.  In oktober 2020, na kennisname van het gehele dossier waaronder verschillende tapgesprekken waarin hij over de Buk spreekt, gaat Pulatov uitgebreider in op de tapgesprekken. Pulatov zegt dan dat hij zich kan herinneren dat er in één of misschien meerdere gesprekken werd gesproken over een Buk als desinformatie.  Wij tonen screenshots uit deze twee videoverklaringen.

No, I did not speak with anybody about this system… (16 February 2020)

I do remember the Buk was mentioned in one or more conversations (22 October 2020)

Boven ziet u een beeld van de de verklaring van Pulatov van 16 februari 2020 dat hij met niemand over een Buk-systeem heeft gesproken. Onder ziet u een beeld van de verklaring van Pulatov van 20 oktober 2020 dat hij zich wel degelijk kan herinneren dat er in één of meerdere tapgesprekken over een Buk is gesproken.Pulatov meldt in juli 2020 ook op het internetforum Glav dat vele tapgesprekken, waaronder die over de Buk, wel hebben plaatsgevonden maar bedoeld waren om de vijand te misleiden.  Deze wijziging van standpunt is op zichzelf al opvallend. Zo stellig als Pulatov in februari 2020 nog ontkent ooit over een Buk te hebben gesproken of anderen hierover te hebben horen spreken, zo eenvoudig bevestigt hij in oktober 2020 dat er wel degelijk telefonisch over een Buk werd gesproken en neemt hij zelfs uitgebreid de tijd om uit te leggen waarom dit gebeurde.

3.9.5.3    Uitleg tapgesprekken
Naast zijn verklaringen over de feitelijke gebeurtenissen in juli 2014, verklaart Pulatov ook over de betrouwbaarheid van het bewijs. Zo stelt Pulatov in oktober 2020 dat de tapgesprekken geen bewijs kunnen opleveren, omdat ze onjuiste informatie bevatten. Volgens hem werd zijn ‘open lijn’ gebruikt om desinformatie te verspreiden en de vijand te misleiden. Dat geldt volgens Pulatov ook voor de gesprekken over een Buk. 

Volgens hem kan de inhoud van die gesprekken niet serieus worden genomen, omdat ze bedoeld waren als desinformatie. Deze onbeveiligde lijn zou gebruikt worden om de Oekraïense vijand te misleiden. Daarnaast stelt Pulatov dat de woorden ‘doosje’ en ‘speelgoed’ in bepaalde gesprekken geen betrekking hadden op een Buk, maar op ander militair materieel.  Kortom: Pulatov betwist niet dat hij de belastende tapgesprekken heeft gevoerd, maar geeft er alleen een andere uitleg aan.

3.9.5.3.1    Codewoorden
Over het gebruik van codewoorden kunnen wij kort zijn: wij zijn het met Pulatov eens dat er in diverse tapgesprekken codewoorden worden gebruikt, zoals ‘doosje’ en ‘speelgoed’.

Over het codewoord ‘doosje’ zegt Pulatov dat dit ‘makkelijk verkeerd begrepen zou kunnen worden’. Een ‘doosje’ betreft volgens Pulatov materieel. Hij voegt daaraan toe dat dit materieel meestal een voertuig is, ‘bijvoorbeeld een tank, een infanterie-gevechtsvoertuig of een auto’.  Ook wij concluderen dat het woord ‘doosje’ in tapgesprekken verwijst naar materieel in de vorm van een voertuig. Ook op dit punt zijn wij het dus eens. Alleen menen wij dat het in deze gesprekken  specifiek gaat over een TELAR-voertuig. Mocht Pulatov bij pleidooi nog willen aanvoeren dat met ‘doosje’ allerlei militair materieel wordt bedoeld, behalve een Buk-TELAR, dan wijzen wij erop dat meerdere separatisten in het ene gesprek naar ‘doosje’ verwijzen en in andere gesprekken binnen dezelfde context het woord Buk gebruiken. Zo krijgt Kharchenko van Gilazov te horen dat een bemanningslid van ‘de Buk’ is achtergebleven en belt hij vervolgens naar Pulatov met de vraag “can you contact these fighters from this new box, they have lost their fighter”   

Een ander codewoord is ‘speelgoed’. Wij wezen in juni al op andere informatie uit het dossier over de term ‘toy’ oftewel ‘speelgoed’.15  Daaruit blijkt dat met dit woord niet ‘draagbaar materieel’ wordt bedoeld, zoals Pulatov beweert. Zo vraagt Dubinskiy op 19 juli 2014, twee dagen na het neerschieten van MH17, aan Kharchenko of inmiddels iemand is gedeserteerd van de mensen die de ‘toy’ bewaakten. Kharchenko, zelf betrokken bij het transport en de bewaking van de Buk-TELAR, zegt dat diegenen die ‘the toy’ bewaakten zijn mensen waren en dat niemand gedeserteerd is. Dit zijn Kharchenko’s mensen en zij zijn allemaal bij hem.  Verder is er nog het gesprek van Dubinskiy van 27 september 2014, waar wij eerder over spraken. In dat gesprek krijgt Dubinskiy te horen dat iemand naar hem op zoek is in verband met ‘de Boeing’. Daarop zegt Dubinskiy dat zijn stem inderdaad te horen is in gepubliceerde gesprekken over ‘the toy’ die door het gebied van de DPR werd vervoerd.

In deze gesprekken wordt met ‘toy’ dus geen draagbaar materieel bedoeld, zoals Pulatov stelt. Uit deze twee gesprekken van na het neerschieten van MH17 én de onderlinge samenhang van verschillende tapgesprekken van 17 juli blijkt duidelijk dat met ‘speelgoed’ de Buk-TELAR wordt bedoeld.

3.9.5.3.2    Desinformatie
Dan gaan wij nu verder met de stelling van Pulatov dat er onbeveiligde lijnen waren waarover bewust desinformatie werd verspreid.

3.9.5.3.2.1    Beweerdelijk voorbeeld van desinformatie
Van zulke misleidende tapgesprekken geeft hij slechts één concreet voorbeeld: het gesprek van 16 juli om 18:12 uur waarin Pulatov met Dubinskiy spreekt over een kapotte Strela en de behoefte aan luchtverdedigingswapens met een groter bereik.  In datzelfde tapgesprek wordt gesproken over een vijandig vliegtuig op grote hoogte, doden en gewonden aan de kant van de DPR en het verlies van pantservoertuigen.  Volgens de latere verklaring van Pulatov van oktober 2020 wilde hij met dit gesprek de vijand misleiden. De Strela waarvan in het gesprek wordt gezegd dat deze buiten werking was, zou volgens Pulatov in werkelijkheid niet kapot zijn geweest. Verder zouden de verliezen aan DPR-zijde, die in dit tapgesprek worden genoemd, zijn overdreven en ook de passage waarin over een vijandig vliegtuig op grotere hoogte wordt gesproken, zou niet kloppen.  Volgens Pulatov was de strekking van het gesprek ‘dat alles bij hen goed ging’.  Dit kunnen wij niet volgen. Dat er, zoals in dit gesprek wordt besproken, aan de kant van de DPR doden en gewonden waren, dat de Strela-10 buiten werking was, dat luchtaanvallen van grote hoogte plaatsvonden en dat pantservoertuigen werden verloren en buitgemaakt komt namelijk allemaal terug in berichten op sociale media, interviews en videoreportages.16 Dat 80% van dit gesprek was gelogen en Pulatov daarmee eigenlijk wilde zeggen ‘dat alles bij hen goed ging’,  is onnavolgbaar in het licht van de feitelijke omstandigheden van dat moment. De strijd verliep namelijk precies zo slecht als Pulatov en Dubinskiy in dit gesprek benoemen. Daarom moest er een Buk worden geregeld.

3.9.5.3.2.2    Breder onderzoek naar juistheid van besproken informatie
Buiten dit ene gesprek van 16 juli 2014 noemt Pulatov geen andere, concrete voorbeelden van misleidende gesprekken. Als wij breder kijken naar andere belastende gesprekken, de vele gesprekken daar omheen en de bijbehorende historische telefoongegevens, dan zien wij ook daarin geen misleidende, maar juist accurate informatie. Geen desinformatie, maar informatie over gebeurtenissen die daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. Er is sprake van een groot aantal gesprekken en gesprekspogingen die inhoudelijk en in de tijd op elkaar aansluiten. Zij worden gevoerd door een groot aantal DPR-strijders die zich op vele verschillende plaatsen bevinden en regelmatig los van elkaar min of meer tegelijkertijd over dezelfde gebeurtenissen spreken, over gebeurtenissen die ook bevestigd worden door andere bewijsbronnen.17   

Dat geldt bijvoorbeeld voor het grote aantal doden en gewonden dat de DPR-strijders hebben opgelopen bij de gevechten op 16 juli 2014. Die verliezen noemt Pulatov als een voorbeeld van desinformatie die hij doelbewust verspreidde via een daarvoor bestemde ‘open lijn’, terwijl diezelfde verliezen in alle hevigheid terugkomen in andere gesprekken van andere DPR-strijders en videomateriaal van de strijd op 16 juli 2014.  Dat er in tapgesprekken over werkelijke gebeurtenissen werd gesproken en dus geen desinformatie werd verspreid, blijkt ook uit het bredere onderzoek dat is verricht naar het verloop van de gewapende strijd in Oost-Oekraïne in de zomer van 2014 en de rol daarin van de Russische Federatie. Ook in dat deel van het onderzoek zijn vele honderden afgeluisterde gesprekken vergeleken met informatie uit andere bronnen. En ook daar bleek steeds opnieuw dat informatie uit tapgesprekken bevestigd kon worden door ander bewijs om vast te stellen dat het besprokene daadwerkelijk had plaatsgevonden. Dat gold bijvoorbeeld voor gevechtshandelingen, het neerschieten van Oekraïense militaire vliegtuigen, konvooien met zwaar militair materieel, gebeurtenissen bij de Oekraïens-Russische grens en artilleriebeschietingen vanaf Russisch grondgebied.

Hetzelfde gebeurde in het onderzoek naar de vraag of de DPR het humanitair oorlogsrecht naleefde. Ook in dit deel van het onderzoek zijn vele honderden afgeluisterde gesprekken geanalyseerd aan de hand van ander bewijs. Zo kon worden vastgesteld dat vele afgeluisterde gesprekken waarin DPR strijders spreken over personen die zij gevangenhouden, afpersen, beroven, martelen, of doden over daadwerkelijke gebeurtenissen gaan. 

Naast deze bredere onderzoeken, is ook validatie-onderzoek verricht naar de gesprekken over de inzet van de Buk-TELAR en, bij wijze van steekproef, een aantal willekeurige andere gesprekken uit dezelfde periode.  Daarbij is gericht gekeken of vastgesteld kon worden in hoeverre de inhoud van de gesprekken overeenkomt met andere informatie, of daar juist van afwijkt. Ook bij deze gesprekken blijkt dat de gespreksinhoud terugkomt in andere bronnen.

Pulatov doet het voorkomen alsof de DPR een geoliede militaire machine was waar iedereen wist wat hij wel en niet kon zeggen over welke verbindingslijn en alleen informatie weggaf die ook echt bedoeld was om weg te geven. De werkelijkheid was anders. Over open telefoonlijnen werd in de zomer van 2014 volop informatie gedeeld over de identiteit van DPR-strijders in Oekraïne  en hun contacten in de Russische Federatie, over de rol van de Russische Federatie in de gewapende strijd,  over de vele misdrijven die de DPR structureel pleegde,  en over tal van operationele militaire aangelegenheden. Niet omdat men dat wilde, want er werden in gesprekken ook volop pogingen gedaan om in code en onder aliassen te praten, maar omdat DPR-leden vaak niet anders konden in de hectiek en chaos van de strijd en onderlinge conflicten.

3.9.5.3.2.3    Begrijpelijkheid standpunt desinformatie
Tot slot is de verklaring van Pulatov over de beweerdelijke misleiding van de vijand ook op zichzelf niet logisch en consequent. Zo zegt hij in zijn videoverklaring van oktober 2020 over gesprekken waarin het woord Buk werd gebruikt:

“Nou, ik kan zo... een beetje niet... me niet alles uit mijn hoofd herinneren, maar ik kan me wel herinneren dat er in een, of misschien in meerdere gesprekken sprake was van een Buk in het kader van desinformatie, aangezien ik de dag ervoor al informatie had rondgestrooid om de tegenstander om de tuin te leiden over een Strela-10 installatie die onklaar zou zijn.”

Over die Strela-10 zegt Pulatov eerder in diezelfde verklaring:

“Over de kapotte Strela, (…) in dit geval werd deze desinformatie gebruikt om te laten zien dat wij geen luchtdekking hadden, om te zorgen dat een vliegtuig dat op vijf kilometer hoogte vloog, lager zou gaan vliegen.”

Volgens Pulatov zou de vijand dus de ene dag worden wijsgemaakt dat de DPR geen luchtdekking had, terwijl diezelfde tegenstander een dag later zou worden wijsgemaakt dat ze juist over de best mogelijke luchtafweer beschikten: een Buk-systeem. Als Pulatov de Oekraïense krijgsmacht hiermee op het verkeerde been wilde zetten, is ons niet duidelijk over welk been hij het heeft. Wilde hij de vijandige vliegtuigen nu juist uitnodigen of afschrikken? Elke logica in deze beweerdelijke militaire strategie ontbreekt.

3.9.5.3.2.4    Samenvatting desinformatie
Kort en goed: uit de afgeluisterde tapgesprekken van 16 en 17 juli 2014 komt het beeld naar voren van een chaotische gewapende strijd, waarin de groep van verdachten grote personele en materiële verliezen lijdt en naar een oplossing zoekt in de vorm van de inzet van een Buk-systeem. Een beeld dat we ook zien in vele andere bronnen in het dossier. Een beeld dat op geen enkele manier past bij de desinformatiecampagne die Pulatov ons voorspiegelt en die ook op zichzelf bezien onnavolgbaar is.

3.9.5.4    Tussenconclusie
Wij vatten het standpunt van Pulatov samen: hij ontkent betrokkenheid bij het neerschieten van MH17. Over wat hij in die periode over een Buk heeft besproken of gehoord en wat hij op de namiddag van 17 juli 2014 heeft waargenomen, heeft Pulatov wisselende verklaringen afgelegd. Hij betwist niet dat hij de aan hem toegeschreven tapgesprekken heeft gevoerd, maar stelt dat die op een andere manier moeten worden uitgelegd. Die uitleg die hij daar zelf aan geeft is onverenigbaar met ander bewijs en ook op zichzelf onbegrijpelijk.

3.10.3.3    Neerschieten met Buk-TELAR
Een paar uur later wordt MH17 vanaf deze locatie neergeschoten met een Buk-raket.

Dat de verdachten verantwoordelijk zijn voor de inzet van de Buk-TELAR blijkt ook ná het neerhalen van MH17. Girkin krijgt naar eigen zeggen in de middag te horen dat een Su-25 van de Oekraïense luchtmacht is neergeschoten door de eigen luchtverdediging bij Snizhne.  Om 16:48 uur informeert Kharchenko Dubinskiy dat ze op de plek zijn en al één Sushka hebben neergehaald. Dubinskiy zegt dat ze dat goed gedaan hebben en dat Kharchenko naar hem toe moet komen. Later spreekt Dubinskiy over hun eigen (‘onze’) Buk en dat zijzelf (‘wij’) een vliegtuig hebben neergeschoten.  Ook als duidelijk is geworden dat ze een passagiersvliegtuig hebben neergeschoten, blijven Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko met elkaar en met Girkin spreken over de Buk als hun eigen wapen (‘onze’, ‘die van ons’), waarmee zijzelf (‘wij’, ‘onze mensen’, ‘onze knal’) een vliegtuig hebben neergeschoten. Zonder zelf op de knop te hebben gedrukt, claimen de verdachten in diverse telefoongesprekken dus verantwoordelijkheid voor het gebruik van de Buk-TELAR en het neerhalen van een vliegtuig met die Buk.  Uiteindelijk maken verdachten er in hun onderlinge gesprekken van dat ze met de Buk een Su-25 hebben getroffen, nadat die Su-25 MH17 had neergeschoten. Het is vooral Pulatov die deze alternatieve lezing actief naar voren brengt en tussen de oren knoopt van Dubinskiy en Kharchenko. En die Dubinskiy weer voorhoudt aan Girkin.  Volgens Pulatov zal de hele wereld het erover hebben. 

3.10.3.4    Afvoer van Buk-TELAR
Met het verstrijken van de uren worden aard en omvang van de ramp duidelijk. En daarmee wordt het ook de verdachten duidelijk wat er is gebeurd. De Buk, die zo hard nodig is in hun strijd en die een dag eerder nog als hun ‘enige hoop’ wordt omschreven, moet weg. Vervolgens organiseren verdachten de afvoer van de Buk-TELAR naar Rusland; een proces waarin zij weer dezelfde rollen vervullen als bij de inzet van het wapen.

Girkin instrueert Dubinskiy rond half negen ’s-avonds om de Buk-TELAR onder begeleiding van twee BTR’s, pantservoertuigen, af te voeren en laat weten dat de begeleiding in LPR-gebied zal worden overgenomen. Daar zal een groep komen met een dieplader en een kraan. Dubinskiy meldt dat Kharchenko de Buk op dat moment bewaakt en BTR’s heeft. Girkin zegt dat hij het probleem met het vliegtuig verder moet regelen.  Gelijk daarna geeft Dubinskiy de instructies van Girkin weer door aan Kharchenko en zegt hem dat er een dieplader zal komen voor de Buk-TELAR en dat die naar de grens met de LPR moet worden begeleid.  Als Kharchenko drie kwartier later terugbelt om te zeggen dat de Buk al op eigen kracht naar Snizhne is vertrokken, zegt Dubinskiy dat Kharchenko het daar moet laten staan en dat hij Girkin zelf zal vragen wat te doen.  Kennelijk bepaalt Girkin uiteindelijk wat er met de Buk moet gebeuren. Als één van de bemanningsleden van de Buk later die avond de rest van de bemanning kwijt is, wordt dit aan Kharchenko gerapporteerd.  Kharchenko belt weer met Pulatov, met de vraag of hij contact kan opnemen met de bemanning.  Daarop zoekt Pulatov vergeefs contact met de bemanning.  Net als vóór het neerschieten van MH17 loopt het contact met de bemanning ook nu weer via Pulatov. Uiteindelijk vertrekt het Buk-transport pas in de late avond van 17 juli 2014 vanuit Snizhne, nadat Dubinskiy nadere instructies aan Kharchenko heeft gegeven.  Conform die instructies vindt de verdere afvoer plaats door ondergeschikten van Kharchenko en onder zijn aansturing. Als de verdere afvoer niet volgens plan verloopt, grijpt Girkin in en blijft hij Dubinskiy op de huid zitten, totdat het bericht komt dat de Buk-TELAR in Rusland is. 

3.10.3.5    Conclusie feitelijke gedragingen
Uit dit alles volgt dat de vier verdachten op 17 juli 2014 samen de inzet van de Buk-TELAR hebben geïnitieerd en georganiseerd. Vanaf mei 2014 hebben zij een sturende militaire rol binnen de DPR en werken zij daarin nauw samen, onder andere bij het neerschieten van vliegtuigen. Op 8 juni 2014 wordt een aanvraag gedaan om een zwaarder luchtafweersysteem met bemanning. Ruim een maand later, op 16 juli 2014, is de nood hoog en kaarten zij de behoefte aan een deugdelijk luchtafweersysteem opnieuw aan. Dit wordt diezelfde nacht geleverd. Na ontvangst van de Buk-TELAR geleiden de verdachten het wapen naar de door hen aangewezen afvuurlocatie en zorgen voor bewaking. Daarbij staan de verdachten in contact met de bemanning en zorgen zij ervoor – nadat die Buk-TELAR MH17 heeft neergehaald – dat het wapen verborgen en bewaakt wordt en de Buk-bemanning bij elkaar blijft. In hun onderlinge communicatie na het neerschieten van MH17 spreken de verdachten met elkaar over ‘hun’ Buk en de vraag of die zijn werk heeft gedaan, en ook over ‘hun mensen’ die met de Buk geschoten hebben. Vervolgens organiseren verdachten de afvoer van het wapen. Tijdens het gehele proces bellen verdachten veelvuldig met elkaar en overleggen ook tijdens fysieke ontmoetingen in Donetsk en Snizhne. Deze samenwerking begint al voordat de Buk-TELAR aan hen ter beschikking wordt gesteld en loopt door tot deze is teruggekeerd in de Russische Federatie. Hierbij geven Girkin en Dubinskiy leiding op afstand. Pulatov en Kharchenko zijn hun uitvoerend commandanten ter plaatse. Zij geven weer leiding aan anderen en zorgen voor de nadere coördinatie van de inzet van de Buk-TELAR. Daarmee volgen zij een zelfde rolverdeling als bij hun eerdere samenwerking tijdens het conflict.
3.10.4    Kwalificatie gedragingen verdachten
De volgende vraag is of deze feitelijke gedragingen van de vier verdachten ook de ten laste gelegde misdrijven opleveren: het doen verongelukken van een vliegtuig (feit 1) en moord (feit 2).

Primair is ten laste gelegd dat zij deze feiten functioneel hebben (mede)gepleegd. Dus dat verdachten functioneel daders zijn. De kern van functioneel daderschap is dat iemand die niet zelf in fysieke zin het strafbare feit heeft gepleegd, toch strafbaar is omdat hij voor die gedraging verantwoordelijk is.  Eerder verstrekten wij al een schriftelijk juridisch kader, waarin wij uitgebreid ingaan op deze vorm van daderschap.  Vandaag beperken wij ons – omwille van het bredere publiek - tot een enkele opmerking. Functioneel plegen wordt ook wel omschreven als plegen door middel van anderen.  Eenvoudig gezegd kan iemand die ervoor zorgt dat een ander een misdrijf pleegt, ook worden veroordeeld als de dader van dat strafbare feit. 

Voor medeplegen moet sprake zijn van een voldoende nauwe en bewuste samenwerking met een ander of anderen, waarbij het accent ligt op de samenwerking en minder op de vraag wie welke feitelijke handelingen heeft verricht. De intellectuele of materiële bijdrage van de verdachte moet daarbij van voldoende gewicht zijn geweest. Bij de vraag of sprake is van de voor medeplegen vereiste nauwe en bewuste samenwerking, kan onder meer worden gekeken naar de intensiteit van de samenwerking, de onderlinge taakverdeling, de rol van verdachten in de voorbereiding, uitvoering of afhandeling van het delict en het belang van die rollen, hun aanwezigheid op belangrijke momenten en het zich niet terugtrekken op een daartoe geëigend tijdstip. Ook het eigen belang dat de verdachte heeft bij het slagen van het strafbare feit kan worden betrokken bij het oordeel dat sprake is van medeplegen. Voor het aannemen van medeplegen is dus niet vereist dat de verdachte een fysieke uitvoeringshandeling op de plaats delict heeft verricht. Ook een verdachte die bijvoorbeeld een grotere rol heeft gespeeld bij het beramen en voorbereiden van het feit kan als medepleger worden aangemerkt.

Tegen deze achtergrond zijn voor de beoordeling van het bewijs met name de volgende omstandigheden van belang. Ten eerste vormden de vier verdachten een hecht samenwerkende dadergroep, die onder meer gericht was op het plegen van geweldsmisdrijven tegen luchtvaartuigen. Ten tweede blijkt uit het hiervoor besproken bewijs dat de vier verdachten een duidelijk eigen belang hadden bij de inzet van de Buk-TELAR op 17 juli 2014: zij waren het die graag wilden dat er een vliegtuig werd neergeschoten, ten behoeve van de strijd die zij op dat moment zelf voerden. Ten derde spreekt uit de tapgesprekken een sterk gevoel van eigenaarschap bij de verdachten over de inzet van de Buk-TELAR en verregaande beschikkingsmacht over die inzet. Wij zullen deze vier omstandigheden nader bespreken.