De aanleiding van het neerschieten
Niet alle onderdelen van het onderzoek hebben resultaat opgeleverd. Natuurlijk is ook geprobeerd om vast te stellen wie de Buk-TELAR bediende op 17 juli 2014 en wat de concrete aanleiding was voor het afvuren van de raket die MH17 neerschoot. Dat onderzoek heeft nog geen uitsluitsel opgeleverd.

Er waren in het onderzoek tot op heden niet veel aanknopingspunten om de aanleiding voor het neerschieten vast te stellen. Wat wel onderzocht kon worden, is onderzocht.

Het ‘vogeltjesgesprek'
Dat was in de eerste plaats een tapgesprek dat in het JIT wordt aangeduid als het ‘vogeltjesgesprek’. Dit is een gesprek dat op de middag van 17 juli 2014 werd gevoerd door de DPR strijder Igor Bezler (A) met een man genaamd Stelmakh en de call sign Nayomnik (B), kort voordat vlucht MH17 werd neergeschoten. Wij spelen het gesprek af:

“(…)

B: Nikolayevich.

A: Four. Yes. Nayomnik.

В: Birdman, a bird flew to you.

A: A bird flew to us?

B: Yes, one for now.

A: Reconnaissance or big?

B: Cannot see behind clouds, too high.
A: Understood, received.

B: Yeah.

A: Announce upward.

(…)”

We noemden dit gesprek al in ons openingswoord. Er is onderzocht of dit gesprek de aanleiding kan zijn geweest voor het afvuren van de Buk-raket in het hoofdscenario.

Eerst zijn de telefoonlijnen van Bezler en Stelmakh beoordeeld. Dat heeft geen informatie opgeleverd over een eerdere telefonische melding aan Stelmakh voorafgaand aan dit gesprek. Verder kon uit de telecomgegevens niet worden afgeleid of deze informatie over de naderende vogel inderdaad nog aan anderen is doorgegeven na dit gesprek. Het gesprek staat dus op zichzelf. Daarbij is onbekend is of Stelmakh een eigen waarneming meldt of informatie van een derde persoon aan Bezler doorgeeft.

Verder is het de vraag of met de ‘vogel’ in dit gesprek wel vlucht MH17 wordt bedoeld. Het gesprek vindt plaats tussen 16:18:07 uur en 16:18:44 uur. Uit telecomgegevens blijkt dat de mobiele telefoon van Stelmakh op dat moment een zendmast in de omgeving van Dzerzhynsk aanstraalt en de mobiele telefoon van Bezler een zendmast in de buurt van Gorlovka. Bij aanvang van het betreffende gesprek is vlucht MH17 de mastlocatie van Stelmakh al twee minuten eerder gepasseerd. Het vliegtuig bevindt zich op 30 kilometer afstand voorbij de mastlocatie van Stelmakh als deze melding maakt van de ‘vogel’. Vlucht MH17 is rond die tijd niet het enige vliegtuig in de omgeving. Om 16:18:00 uur, kort voordat Stelmakh de telefonische melding over een ‘vogel’ aan Bezler doet, passeert een Boeing 777 van Singapore Airlines, met vluchtnummer SIA351, de mastlocatie van Stelmakh aan de noordzijde op een afstand van 25 kilometer.

Vervolgens is onderzocht of dit gesprek de aanleiding kan zijn geweest voor het neerschieten van vlucht MH17. De korte tijdsduur tussen dit gesprek en het afvuren van de raket roept vragen op. Tussen het tijdstip dat dit gesprek eindigt, 16:18:44 uur, en het tijdstip dat de raket vermoedelijk wordt afgevuurd, 16:19:31 uur, zit minder dan een minuut. Volgens een Oekraïense trainingshandleiding voor de bemanning van een Buk-systeem duurt het minimaal 2 minuten en 30 seconden om de TELAR van gereedheidsfase 2 naar fase 1 te brengen. Dat betekent dat dit ‘vogeltjesgesprek’ alleen kan hebben bijgedragen aan het neerschieten van vlucht MH17 als de TELAR zich al in gereedheidsfase 1 bevond op het moment dat het gesprek plaatsvond. Daarbij moet bedacht worden, dat een TELAR in gereedheidsfase 1 kan worden gedetecteerd door vijandelijke radarsystemen. Het is de vraag of een TELAR zichzelf al in die kwetsbare, voor de vijand waarneembare positie, zou begeven, zonder dat daarvoor een concrete aanleiding is.

Het onderzoek naar dit gesprek levert dus, als daar andere gegevens uit het dossier bij worden betrokken, vooral twijfels op of dit gesprek wel kan hebben bijgedragen aan het neerschieten van vlucht MH17 en geen bewijs dat de informatie uit dit gesprek daadwerkelijk de bemanning van de TELAR heeft bereikt.