Прямая официальная трансляция
https://content.uplynk.com/player5/2Gnn … d9Uec.html

Дело об убийстве пассажиров рейса МН17 «Малайзийских авиалиний» на Донбассе. День седьмой — выступление защиты Олега Пулатова
Он-лайн трансляция https://graty.me/online/delo-ob-ubijstv … -pulatova/
11:05
22 июня

Выступление защиты: критическая оценка расследования
Суд возобновил свою работу. Судья Стейнгаюс констатировал, что обвиняемые по-прежнему отсутствуют , кроме представителей Олега Пулатова. В зале – часть родственников в зале и их представители и представители прокуратуры

У защиты Пулатова есть полтора дня на выступление. Выступает адвокат Баудевейн ван Эйк. Он заранее предупреждает, что защита будет следовать пунктам презентации прокуратуры.

В мире сложилась «уникальная ситуация» с пандемией коронавируса, напоминает суду адвокат. Она повлияла на работу защитников и усложнила их работу. Потому все запросы к расследованию они задать не смогут и продолжат полноценно только после того, как ситуация с коронавирусом разрешится.

«Мы не будем говорить о виновности или невиновности, а о том, что еще нужно расследовать в рамках этого дела», — обозначает направление работы адвокат ван Эйк.

Он обращает внимание, что запросы к результатам расследования обычно делают в закрытом режиме, чтобы это не повлияло на показания свидетелей. Однако учитывая публичность процесса, защитник решил не просить об этом суд.

«В Нидерландах впервые за шесть лет расследования будут критически оценены его результаты и делать это будем мы. И мы понимаем, что будем в этой ситуации идти против течения», — обещает адвокат, — Мы предоставим другой взгляд на расследование.»

22 июня

Защита Пулатова: цепочка командования и общественное мнение
«Свидетельства против Пулатова не полное, — продолжает утверждать адвокат ван Эйк, — Например, важно изучить цепь командования».

Он напоминает о подозреваемом Владимире Цемахе — командующим противовоздушной обороны в городе Снежном, неподалеку от предполагаемого места запуска ракеты БУК, в в июле 2014 года. В 2019 году Цемаха похитили из Снежного украинские спецслужбы, он дал показания нидерладнскому следствию, но в сентябре был освобожден в рамках первого «большого обмена» заключенными между Украиной и РФ.

Один из свидетелей по делу, рассказывает ван Эйк,  в своих показаниях утверждал, что слышал от другого свидетеля, что Цемах якобы сказал, рассказал о том, как сбил самолет — вероятно МН17. Но сам Цемах отрицал это и говорил, что никогда не видел БУК.

В результате, прокуратура пришла к выводам, что у них недостаточно материала, для обвинения Цемаха. «По моему мнению, командир воздушной обороны в Снежном, это ключевая фигура в главном сценарии прокуратуры, — говорит защитник Пулатова, — Не только для оценки фактов, но и для установления командования и цепи ответственности».

Адвокат ван Эйк считает, что следствие обязано выяснить, действовал ли Пулатов под командованием Цемаха или автономн и от кого втаком случае принимал приказы. На эти вопросы, по его мнению, в деле ответов нет.

«Все это приводит нас к выводу, что обвинения по отношению к Пулатову далеки от того, чтобы оценить их в суде», — считает адвокат.

Отдельно защита Пулатова возмущается процедурой публикации доказательств в последние годы — фактически, до предъявления конкретных обвинений. По мнению адвоката ван Эйка, Объединенная следственная группа (JIT)  уже вскоре после крушение определила главный сценарий — это видно уже из сообщения о вызове свидетелей в 2015 году.

Тогда же было опубликовано видео транспортировки БУК-а и часть перехваченных разговоров. В сентябре 2016 года JIT показала анимацию с транспортировкой БУКа и еще часть перехваченных переговоров. «На этих этапах следствие заявило, что «убеждено» и что у него есть «неоспоримые доказательства» того, что МН17 сбила ракета БУК. И это же мы читаем четыре года спустя в обвинительном акте. Также почему в сентябре 2016 было необходимо показывать видео полевого теста запуска БУКа?», — обращает внимание адвокат.

По его мнению, таким образом следствие пыталось сформировать общественное мнение  в пользу основной версии. «Мы выступаем против такого», — заявляет он, — Кто теперь поверит в другой сценарий, кроме того, что придерживалась Следственная группа с ранних стадий расследования?»

Защита Пулатова: вопросы к объективности украинских доказательств
Адвокат Баудевейн ван Эйк продолжвет излагать свою критику расследования JIT и обнародованной на позапрошлой неделе презентации. Он не доволен составом материалов дела и тем, что они изложены не в хронологическом порядке: нет объяснений почему на том или ином этапе были необходимы именно эти конкретные следственные действия.

Отдельно защитник обращает внимание суда на то, что большая часть доказательств собрана украинской частью JIT.

Так, например, ван Эйк напоминает, что с 1 октября 2014 и далее в Украине разобрали и исследовали 2 ракеты БУК. Однако на тот момент у следствия еще не было точных данных о том, что боинг был сбит именно этой ракетой — на тот момент следователи не успели собрать обломки, однако начали нарабатывать справочный материал о противовоздушных ракетах той же самой серии, на которой фокусируется расследование в течении 5 лет.

Согласно материалам дела, когда международная следственная группа приехала на полигон в Малин для испытаний, ракеты были уже на месте — украинская все уже подготовила, следователи приехали, открыли контейнеры и получили готовые результаты. «Почему Украина на такой ранней стадии идентифицировала, что это те самые ракеты?» — задается вопросом адвокат ван Эйк. По его мнению, украинские следователи пришли к выводу о том, что  МН17 сбила ракета БУК сепаратистов в первые же дни, а JIT приняла эту версию как главную.

Записи телефонных разговоров и другие телеком-данные, следствие также получило от украинских властей, напоминает защитник Пулатова. Разговоры записывала СБУ — те, что имели отношение к МН17 передавались команде, известной как «Центр ситуационного реагирования СБУ» в Киеве и там анализировались.

Какие разговоры при этом не вошли в дело — непонятно. В материалах содержатся разговоры сепаратистов, но нет переговоров между украинскими военными за это же время. «Если бы JIT хотела расследовать сценарий с военным самолетом (сбившим MH17 — Ґ), то эти материалы были бы в деле. Или если бы JIT хотела расследовать сценарий с украинским БУК-ом, то записала бы разговоры украинских военных. Из материалов дела мы не понимаем, были ли записаны такие разговоры, просила ли JIT записать их?», — рассуждает адвокат ван Эйк.

Украинская сторона также собирала пробы грунта на военной базе в Краматорске после того, как там были запущены ракеты БУК. Но отчетов об этом в материалах дела нет, обращает внимание защита Пулатова, замеры проводились без других представителей следствия со стороны Нидерландов или других стран. При этом проб с предполагаемого места запуска ракеты из-под Первомайского у следствия не было до 2015 года, но в материалах дела не объясняют, почему так вышло. Адвокат ван Эйк при этом обращает внимание суда, что у многих людей был допуск к месту крушения на территории «ДНР» — туда, например, могли попасть многие журналисты.

Отбором свидетелей также занималась СБУ, напоминает защитник — как их отбирали, и какие показания не стали учитывать из дела непонятно. Ван Эйк при этом не считает надежными показания свидетелей-сепаратистов , арестованных по другим обвинениям в Украине.

Кроме того, он обращает внимание на первичную экспертизу останков жертв. «Аутопсия 37 тел проводилась в Украине — в материалах дела не указано, кто конкретно их проводил, какой уровень экспертизы был у этих людей. Это нужно расследовать», — настаивает адвокат.

Отдельно ван Эйк обращает внимание, что Олег Пересада — представитель Украины в JIT от Украины, под руководством которого шло расследование, уволен из украинской прокуратуры в результате переаттестации в прошлом году. При этом расследование хоть и проходило под контролем прокуратуры, но практическую его часть проводила СБУ.

«Методы работы служб безопасности таких как СБУ не фокусируются первично на нахождении правды, но фокусируются скорее на службе национальным интересам», — говорит адвокат ван Эйк. В качестве примера он приводит доклад 2003 года американских и британских спецслужб о ситуации в Ираке. В зале суда включают запись доклада от 5 декабря 2003 года на заседании Совбеза ООН, послужившего поводом для вторжения сил антитеррористической коалиции в страну. В последствие доклад неоднократно критиковали за манипуляции с доказательствами разработки оружия массового уничтожения, а также о связях режима Саддама Хуссейна с Аль-Каидой.

Возвращаясь к расследованию катастрофы MH17 адвокат отмечает, что если СБУ и и предоставляло неверную информацию, то JIT  никогда не классифицировало ее как «вводящую в заблуждение» —  хотя именно так характеризовали сообщения от российской стороны.

Соглашение сторон JIT говорит о том, что члены группы принимают решение, основанное на консенсусе, напоминает ван Эйк. Если консенсуса нет, то решение принимает лидер группы — Нидерланды. Защита Пулатова считает, что группа очень сильно зависела от кооперации с Украиной в вопросе сбора свидетельств, поэтому следствие спорные моменты между членами следственной группы и найденные компромиссы следовал отобразить в материалах дела.

Защита Пулатова считает версию с атакой на MH17 украинского истребителя недоработанной
После перерыва слово берет адвокатка Сабина тен Дуссхате. Она предлагает суду просмотреть целый ряд видеозаписей, на которых очевидцы говорят о том, что видели в непосредственной близости от падающего боинга украинский истребитель.

На одном из них закадровый голос представляет женщину по имени Велентина, которая якобы первые снимки крушения MH17. Валентина рассказывает об «авианалете на Луганск и Снежное»: «Украинские СУ постоянно баражжировали небо над Донбассом — бесконечно. В тот день в небе как обычно кружились украинские «сушки». Один зашел со стороны Саур-Могилы, с какой стороны заходил второй — не знаю. Шум-гам, кружились на одном месте, после чего прозвучал громкий взрыв, украинский самолет явно ушел в реверс и после этого начался чудовищный гул«.

Защита также включает видеозапись, сделанную неподалеку от места катастрофы британским блогером Грэмом Филлипсом, активно работавшем на Донбассе в 2014-2015 годах. На ней футболисты также утверждают, что видели рядом с боингом Малайзийских авиалиний два украинских истребителя.

После этого адвокаты Пулатова прокручивают еще несколько видеозаписей, в том числе материалы журналистов российского государственного телеканала Russia Today и русской службы BBC, а также любительские интервью на Youtube. На всех записях свидетели говорят об украинских истребителях.

На еще одном видео — снятом через несколько дней после катастрофы — канадский журналист Майкл Боцюркив, на тот момент занимавший пост спикера специальной мониторинговой миссии ОБСЕ в Украине, рассказывает своей коллеге Сьюзен Ормистон о характере поражений самолета. «Части фюзеляжа были расстреляны как будто из пулемета… Нас также спрашивали — видели ли мы какие-то части ракеты? Нет, мы не видели. Даже если бы там они были, то мы не натренированы, чтобы различить их«, — говорит Боцюркив.

Более того, продолжает Сабина тем Дуссхате, часть свидетелей, чьи показания есть в материалах дела, также утверждали, что видели боевые самолеты рядом с МН17. Адвокатка перечисляет номера засекреченных свидетелей и некоторые фамилии, среди них: Безлер, Гиркин, Куприян, Остренко, Поворознюк, Скляренко.

24 человека сделали одно или несколько заявлений в отношении факта, что они сами или другие люди видели истребители. «Как это возможно, что прокуратура, несмотря на эти свидетельства, приходит к выводу, что нет серьезных причин продолжать расследование в эту сторону, и что не было никаких истребителей», — удивляется адвокатка Олега Пулатова.

Сабина тем Дуссхате говорит, что защита хотела бы провести повторный допрос свидетелей, которые видели или слышали от других, об истребителях, а также тех, кто не видел истребителей, но мог их не заметить.

Адвокатка также просит дополнительно изучить метаданные твитов «авиадиспетчера Карлоса» — первого свидетеля якобы видевшего украинский истребитель на радарах. На прошлой сессии прокуратура ссылалась на журналистское расследование, доказывавшее, что «испанский диспетчер», ответственный за распространение версии про «украинский истребитель» —  Хосе Карлос Барриос Санчес, сбежавший из Испании в Румынию после обвинений в мошенничестве и вероятно получивший за свои свидетельства об истребителе 48 тысяч долларов.

Защита Пулатова просит продолжить расследование и дополнительно изучить данные радаров в контексте сценария атаки «воздух-воздух». Данные первичного радара, которые получило следствие, показывают, что рядом с МН17 не было других самолетов  Это основание, на котором прокуратура приходит к предварительному выводу, что не было истребителя.

Но допрошенные следствием диспетчеры — непоследовательные, считает адвокатка тем Дуссхате. Например, инженер Тимошенко, сказал, что проводил плановый ремонт радара выключенным, хотя это и необязательно. Следственная группа не стала расследовать это его заявление далее, хотя по мнению защиты, должно было. «17 июля был критическим моментом в украинском вооруженном конфликте. Кажется очень невероятным, что в этот день во всем регионе работал только один радар», — удивляется работе украинских авиадиспетчеров нидерландская адвокатка.

В качестве аргумента она приводит интервью нидерландского журналиста Стефана Бэка с украинским военным — штурманом авианаведения Александром Волковым. В нем Волков, служивший в Харькове на командном авиапункте, утверждает, что 17 июля 2014 года небо над Донбассом мониторили несколько радаров.

Сабина тем Дуссхате приходит к выводам, что работа диспетчерских служб требует дополнительного расследования.

Защиту интересует расследование о том, почему Украина не закрыла свое воздушное пространство в июле 2014 года
Слово берет адвокат ван Эйк. Он просит возможност подать дополнительные ходатайства о расследовании вопроса, связанного с незакрытием воздушным пространством Украины над зоной боевых действий.

Этот вопрос долго опускался, но в 2019 году правительство Нидерландов все-таки решило изучить меру ответственности Украины за открытое воздушное пространство. По прогнозам это расследование может занять 6-8 месяцев, но вероятно и больше, говорит адвокат. Защита будет пристально следить за этим расследованием.

«Как следует из материалов расследования JIT, некоторые сепаратисты были уверены, что Украина закрыла воздушное пространство для гражданских судов», — приводит свои аргументы Баудвейн ван Эйк.

Прокуратура еще на мартовских заседаниях говорила, что вопрос закрытия или не закрытия воздушного пространства над Донбассом не был предметом расследования JIT, которая занималась поиском людей, непосредственно сбивших гражданский самолет. Но адвокат ван Эйк предполагает, что результаты расследования этого вопроса могут оказаться важны — в том случае, если выяснится, что решение не закрывать воздушное пространство было частью военной стратегии Украины, «прикрывавшейся гражданской авиацией как человеческим щитом».

Это сделало бы более возможным как вариант с атакой на боинг военного самолета, так и вариант в котором в небе рядом с боингом находился военный самолет, в который и стрелял БУК.

Защита хочет допросить чиновников Госавиаадминистрации Украины, принимавших решение об ограничениях на полеты над Украиной в 2014 году, а также Минобороны Украины, подававших информацию о боевых действиях в Госавиаадминистрацию. Имен этих чиновников защита не знает, поэтому просит помощи у следственного судьи в проведении допросов.

Защита хочет перепроверить геолокации и прослушку Пулатова
После перерыва адвокат ван Эйк продолжает зачитывать ходатайства защиты. Следующая часть касается данных телефонных переговоров.

По мнению защиты, телеком-данные полученные в Украине исследованы не полностью. Ван Эйк напоминает, что данные о геолокации, полученные от украинских операторов используются как доказательства вины их клиента — Олега Пулатова, а также как подтверждения маршрута транспортировки пусковой установки БУК.

«С точки зрения профессионализма расследования важно понять, какая допустимая погрешность в измерениях этой геолокации», — говорит адвокат.

Он поясняет базовые принципы работы мобильной связи: то как аппарат абонента соединяется с антенной на базовой станции мобильного оператора, то как антенны, расположены на вышках и какой угол обзора они обеспечивают.

Ван Эйк также рассказывает каким образом телеком-данные представлены в деле: аудиофайлы с записями разговоров, переводы, PDF с смс-сообщениями, текстовые файлы с метаданными базовых станций — весь этот набор, как правило, связан с каждым конкретным телеком-доказательством. Но он сообщает, что нашел в материалах дела переговоры, к которым не приложены данные о базовых станциях, к которым подключены абоненты.

К тому же адвокат обращает внимание, что за период с июля 2014 года по 2015 год, когда проводилось исследование телекоммуникационных данных, часть базовых станций мобильных операторов в зоне боевых действия были уничтожены, что не дало возможности перепроверить данные о геолокации абонентов.

Защита изучила телком-данные о геолокациях Олега Пулатова 16-18 июля 2014 год, и обнаружила, что в деле шесть раз указаны два разных его местоположения в один и тот жу момент — это произошло потому что его телефон подсоединялся к разным базовым станциям. Защита хотела бы обсудить со следователями, где же все-таки был Пулатов?

В связи с этим защита просит предоставить ей полный доступ к метаданным телефонных переговоров и еще раз перепроверить геолокационные параметры в них, чтобы понять, насколько точно собраны доказательства против их клиента.

Адвокат ван Эйк напоминает, что все обвинения против Олега Пулатова базируются на прослушке. Именно поэтому, четкое понимание процедуры прослушки и отбора тех телефонных разговоров, которые потом использовались в деле важно для защиты.

Поэтом ван Эйк ходатайствует о дополнительном допросе руководителя Центра ситуационного реагирования СБУ в Киеве, который занимался расшифровкой и отбором звонков, а также следователей JIT, работавших над отбором прослушки. Перед этим защита хотела бы получить доступ к описанию всех упомянутых в деле телефонных перехватов. Защита также просит доступ к инструкциям переводчиков, работавших над переводом телефонных переговоров на английский.

«Русский и английский или нидерландский языки относятся к разным языковым группам, и поэтому дословный перевод во в многих случаях невозможен. Допустим, в нидерландском языке мы произносим предложение из десяти слов. В русском языке при правильной грамматической конструкции эту же мысль можно передать пятью словами, и человек, который знает эту грамматическую конструкцию поймет эти пять слов правильно, а тот, кто не знает — не поймет», — вдается в филологические рассуждения адвокат ван Эйк.

Он также просит остановиться на вопросах распознавания голоса. Согласно материалам дела Олег Пулатов использовал три мобильных телефона. Кто вообще определил, что голос в телефонных переговорах принадлежит Пулатову, задается вопросом адвокат.

Адвокаты подводят итоги по своей позиции
Адвокатка Сабина тен Дуссхате подводит итоги ходатайств защиты.

Она подробно ссылается на Уголовно-процессуальный кодекс Нидерландов, поясняя, почему защита Пулатова требует дополнительного расследования и обещает, что это еще не все запросы к следствию.

«Некоторые моменты нам еще предстоит обсудить со своим клиентом и сформулировать дополнительные запросы через восемь недель после того, как мы сможем посетить нашего клиента», — говорит тен Дуссхате, заверяя суд и прокуратуру, что защита старается придерживаться утверждённого графика слушаний.

Она говорит, что позиция защиты может восприниматься как затягивание процесса и что это, возможно, причиняет дополнительны страдания родственникам, но ответы на вопросы, поставленные адвокатами в суде, также важны для поиска правды в этом деле.

Тен Дуссхате отмечает, что со вчерашнего утра появилось множество «спекуляций» на тему, почему защита подает так много ходатайств, и затягивает тем самым процесс, возникает вопрос, чего же на самом деле хочет защита? Сама адвокатка говорит, что получила сообщения, в которых ее спрашивают: зачем вы закапываетесь в версии, которые многие считают конспирологией?

«Нет, это не то, во что мы верим, но защита обязана смотреть на альтернативные сценарии. И мы должны смотреть критично на все, что указано в деле. Потратив последние месяцы на ознакомление с делом, мы должны иметь возможность сказать: действительно ли все произошло, так как в нем написано. Сейчас мы так сказать не можем», — говорит тен Дуссхате в суде.

Среди моментов, которые вызвали сомнение у стороны защиты: неработающие украинские радары, отсутствие спутниковых снимков, отсутствие проб грунта.

«Все это на наш взгляд не дает возможность дать однозначный ответ на вопрос, что же произошло 17 июля 2014 года», — заключает адвокатка Сабина тен Дуссхате.

https://graty.me/online/delo-ob-ubijstv … -devyatyj/
Прокуратура: рассмотрения дела по существу в этом году не начать
Первым выступает прокурор Вард Фердинандуссе. Для начала он называет необоснованными высказанные защитниками Пулатова претензии к необъективности  обвинения.

Затем обвинитель очередной раз призывает планировать график слушаний наперед, с учетом пожеланий представителей родственников погибших.

«Важно, чтобы все стороны процесса понимали, что будет происходить в дальнейшем. И мы понимаем, что планы могут варьироваться. И если родственники погибших захотят давать показания в суде, мы должны удостовериться, чтобы на них было как можно меньше давления», — говорит прокурор.

Он предполагает, что расписание первых слушаний по существу дела следует составлять на февраль и март 2021 года, а не на осень-2020, как ожидалось раньше. Родственники в таком случае смогут давать свои показания в мае и июне 2021 года.

Прокурор также просит участников процесса сообщать о ходатайствах за 10 дней до начала слушаний.

Олег Пулатов жаловался, что не может платить защитникам. Прокуратура предлагает помощь
Прокурор Вард Фердинандуссе рассказывает, что Олег Пулатов также жаловался на финансовые трудности. В письмах 24 апреля и 5 мая председательствующему судье Стейнгаюсу его адвокаты рассказывали, что , что из-за карантинных мер защита не могла вовремя платить переводчикам и советникам. Скорее всего речь шла о российских ограничениях

«Из-за коронавируса возникли проблемы с банковскими переводами, так как в приоритете — финансирование госпиталей и мер защиты. Это относится также к другим затратам», — говорилось в письме.

«Если Пулатов не может платить защитникам, то напомню, что после рассмотрения дела он может попросить освободить себя уплаты судебных расходов. Расходы может взять на себя государство Нидерланды — так уже былов процессах в процессах по преступлениям служб безопасности Афганистана и геноциду в Руанде», — напоминает Вард Фердинандуссе.

В октябре 2019 года в письме следственному судьи Пулатов сам отказался от бесплатного адвоката,  но по-прежнему может претендовать на него в любой момент, если ему не хватает денег, продолжает прокурор.  .

«Мы говорим Пулатову, если у вас есть проблемы с защитой, то мы бы хотели помочь их разрешить. Но вы должны быть четкими, говоря о том, какие это ограничения. Вы не можете постоянно рассказывать разные истории о разных проблемах и ожидать, что суд на основании этого отложит рассмотрение дела. Кризис с пандемией коронавируса повлиял на весь мир, но это не игра в монополию и это не карта «избежать тюрьмы»», — резюмирует обвинитель.

Прокуратура отвечает на запросы защиты Пулатова
Вард Фердиннадуссе переходит к запросам адвокатов Олега Пултова, которые они подали в начале недели.

Защита просила копии различных документов, которые в конечном итоге не вошли в дело, напоминает прокурор и хвалит адвокатов за хорошее знание материалов. Он рассказывает суду, что обсуждал такую возможность с защитниками на встречах в феврале и в марте, в переписках и во-время слушаний 10 марта и 10 июня.

Часть запрошенной информации, например, обзор телефонных разговор Пулатова, которые не попали в дело, его адвокаты получили. Некоторых данных, например отчета «Алмаз-Антея» №23 или данных радара №30, у прокуратуры просто нет, а другие она предоставлять не желает и просит разрешить спор с адвокатами следственного судью.

Фердинандуссе вновь упрекает адвокатов обвиняемого: слишком много запросов. Он напоминает суду, что запросы на показания свидетелей или экспертов и запрос на экспертный отчет — это разные вещи  и во втором случае у суда больше прав отказать.

«Защита Пулатова не имеет безлимитного права перепроверять расследование. Адвокаты сами говорят, что не особо верят в версии, которые просят дорасследовать или в показания свидетелей, которых хотят снова заслушать. Они заявляют о теоретической возможности или сценариях, которые звучат неправдоподобно», — обращает внимание прокурор.

Он считает, что защита не имеет права просто так запросить все метаданные или все перехваченные СБУ разговоры — это не разрешается по закону. Обвиняемый мог бы попросить о чем-то попроще: например еще раз допросить свидетеля, но нет — большинство этих запросов невозможно выполнить. Возникает вопрос: в чем их смысл?

Некоторые, считает прокурор, поданы, специально, чтобы показать существующие ограничения. Например, адвокатом Пулатова прекрасно известно, что расследователей Нидерландского совета безопасности (Dutch Safety Board, DSB — вел не уголовное расследование причин катастрофы MH17 в 2014-2015 годах ) нельзя вызвать в суд как свидетелей в уголовном производстве. Но они все равно отправляют запрос

Часть запросов защиты вообще не относится к этому процессу, возмущается прокурор и призывает суд опираться на закон, оценивая релевантность запросов защиты Пулатова.

https://uitspraken.rechtspraak.nl/inzie … :2020:6131 (На голландском)
Instantie
Rechtbank Den Haag
Datum uitspraak
03-07-2020
Datum publicatie
07-07-2020
Zaaknummer
09/748006-19
Rechtsgebieden
Strafrecht
Bijzondere kenmerken
Tussenuitspraak
Inhoudsindicatie
Strafzaak MH17.

De rechtbank heeft bij tussenuitspraak beslist op de verzoeken en de vorderingen die door de verdediging, het Rechtsbijstandsteam MH17 en het Openbaar Ministerie zijn gedaan.

Vindplaatsen
Rechtspraak.nl
Verrijkte uitspraak
Uitspraak
Rechtbank DEN HAAG

ZITTING HOUDENDE IN HET JUSTITIEEL COMPLEX SCHIPHOL TE BADHOEVEDORP

Op 3 juli 2020

Parketnummer 09/748006-19

[verdachte]

Inhoudsopgave tussenuitspraak
De terechtzitting

Inleiding
Aard van deze strafzaak 3

Resultaten van het strafrechtelijk opsporingsonderzoek 4

Verzoeken van de verdediging 4

Het standpunt van het Openbaar Ministerie over de verzoeken van de verdediging 6

Verzoeken van het Rechtsbijstandsteam MH17 7

Vorderingen van het Openbaar Ministerie en de reactie van de verdediging daarop 7

Beslissing van de rechtbank 8

Toetsingskader voor de beoordeling van de verzoeken en vorderingen 8

Beoordeling door de rechtbank van de gedane verzoeken en vorderingen 10

Beslissing op de onderzoekswensen van de verdediging 12

Toewijzingen 12

Afwijzingen 14

Aanhoudingen 20

Beslissing op de vorderingen van het Openbaar Ministerie 22

Toewijzingen 22

Afwijzingen 23

Het proces-verbaal van verhoor van V11 24

Beslissing op de verzoeken van het Rechtsbijstandsteam MH17 25

De verdere planning 25

Onderwerpen voor de komende zittingsperiode augustus tot en met november 2020 25

Gereserveerde data voor de zitting in 2021 26

De beslissing 28
RECHTBANK DEN HAAG

ZITTING HOUDENDE IN HET JUSTITIEEL COMPLEX SCHIPHOL TE BADHOEVEDORP

Strafrecht

Meervoudige kamer

Parketnummer 09/748006-19

Datum uitspraak: 3 juli 2020

De rechtbank Den Haag, rechtdoende in strafzaken, heeft de navolgende tussenuitspraak gewezen in de zaak van de officier van justitie tegen de verdachte:

[verdachte] ,

[geboortedatum] te [geboorteplaats] ,

[adres] .

De terechtzitting
Het onderzoek is gehouden ter terechtzittingen van 8, 9, 10, 22, 23, 26 juni en 3 juli 2020.

De rechtbank heeft kennis genomen van de vorderingen en reacties van het Openbaar Ministerie, de onderzoekswensen en reacties van de raadslieden van de verdachte [verdachte] en van de verzoeken van het Rechtsbijstandsteam MH17 (hierna: rechtsbijstandsteam).

Inleiding
Aard van deze strafzaak

De strafzaak MH17 is een bijzondere strafzaak. Dat komt in de eerste plaats omdat deze strafzaak gaat om een verdenking van betrokkenheid bij een voorval dat een grote groep onschuldige mensen het leven heeft gekost. Daarnaast heeft het plaatsgevonden in een gebied in Oost-Oekraïne waar op dat moment een conflict heerste en waar sprake was van een instabiele geopolitieke situatie. Deze omstandigheden hebben de mogelijkheid van onderzoek naar de oorzaak van het neerstorten bemoeilijkt. Dat ondervond niet alleen de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid (hierna: OvV), die als eerste onderzoek naar de toedracht heeft verricht, maar ook het Openbaar Ministerie heeft beperkingen ervaren bij het uitvoeren van het strafrechtelijk opsporingsonderzoek.

In de eerste dagen en weken na het neerstorten stond de repatriëring van slachtoffers, persoonlijke bezittingen en wrakstukken op de voorgrond. Niet eerder dan medio 2015 kon gedurende een korte tijd in Oekraïne enige vorm van strafrechtelijk opsporingsonderzoek plaatsvinden.

Resultaten van het strafrechtelijk opsporingsonderzoek

In het kader van het strafrechtelijk opsporingsonderzoek is onderzoek verricht naar de vraag of er onregelmatigheden waren bij het vertrek van vlucht MH17 vanaf de Luchthaven Schiphol. Verder is onderzocht of sprake is geweest van een explosie en, zo ja, van een explosie binnen of buiten het vliegtuig en met welk soort of type wapen dat gebeurd zou kunnen zijn.

Het onderzoek heeft een zogenaamd hoofdscenario opgeleverd dat verder is onderzocht. Dat hoofdscenario luidt dat vlucht MH17 vermoedelijk is neergestort nadat een BUK-raket met behulp van een BUK-TELAR op het vliegtuig is afgevuurd. En ook dat de afvuurlocatie vermoedelijk een landbouwveld is geweest bij Pervomaiskyi , enige kilometers ten zuiden van Snizhne , in Oost-Oekraïne.

Het opsporingsonderzoek heeft vervolgens geleid tot de vervolging van vier verdachten. Het Openbaar Ministerie heeft medegedeeld dat nog onderzoek plaatsvindt enerzijds naar hogere bevelslijnen en anderzijds naar de bemanning van de BUK-TELAR. De huidige vier verdachten zouden een rol hebben gespeeld in het conflict in Oost-Oekraïne en betrokken zijn geweest bij de organisatie van de inzet, dan wel het vervoer van de BUK-TELAR op 17 juli 2014.

De tenlastelegging luidt dat alle vier verdachten worden verdacht van betrokkenheid bij moord, dan wel doodslag van 298 personen en het doen verongelukken van een vliegtuig, als gevolg waarvan 298 personen omkwamen.

Op 9 maart 2020 is het onderzoek ter terechtzitting in deze zaak aangevangen en de strafzaak bevindt zich op dit moment in de regiefase. Dat betekent dat wordt besproken of er nog belang is bij nader onderzoek of dat het dossier compleet is. Het Openbaar Ministerie heeft een toelichting gegeven op de uitvoering van het strafrechtelijk onderzoek en de huidige stand van zaken. Het Openbaar Ministerie heeft zich op het standpunt gesteld dat het opsporingsonderzoek tegen de vier verdachten die nu terecht staan is afgerond en dat het strafdossier compleet is, zij het dat het Openbaar Ministerie nog wel een beperkt aantal vorderingen heeft gedaan.

Verzoeken van de verdediging

De verdediging acht nader onderzoek van belang en heeft een deel van haar onderzoekswensen geformuleerd, waaronder het horen van een groot aantal getuigen en/of deskundigen.1 Daarnaast heeft de verdediging verzocht om stukken te verstrekken, nader onderzoek te verrichten, dan wel stukken van overtuiging zelf te mogen (laten) onderzoeken.

Verder heeft de verdediging opgemerkt dat zij nog (steeds) niet in de gelegenheid is (geweest) om het dossier met de verdachte – die op het grondgebied van de Russische Federatie verblijft – te bespreken. Om die reden kan zij geen onderzoekswensen opgeven die te maken hebben met de ten laste gelegde deelneming van de verdachte en met de zogenaamde combattantenimmuniteit. En dat geldt ook voor dat deel van het dossier waarvoor tot nu toe de tijd heeft ontbroken om daarover onderzoekswensen te formuleren. Dat ziet dan vooral – zo begrijpt de rechtbank – op het deel dat als zaakdossier in het procesdossier is opgenomen. De verdediging heeft voorgesteld om zowel voor het formuleren van onderzoekswensen naar aanleiding van de verdere bestudering van het procesdossier als naar aanleiding van het kunnen hebben van overleg met hun cliënt telkens een periode van acht weken te mogen gebruiken. Bij het onderdeel ‘verdere planning’ zal de rechtbank op dit onderwerp terugkomen.

In de inleiding van haar pleitaantekeningen heeft de verdediging uiteengezet welk onderzoek in haar visie nog zou moeten plaatsvinden. Zij heeft er op gewezen dat in het onderzoek dat door het Openbaar Ministerie is verricht veel obstakels zijn geweest, die onmiskenbaar van invloed zijn geweest op het resultaat van het verrichte onderzoek. Daarbij wijst de verdediging op de vier maanden durende onbeheerde toestand waarin de crashsite is achtergebleven, waardoor niet kan worden uitgesloten dat bewijs verloren is gegaan, is gemanipuleerd of zelfs is toegevoegd. Daarnaast wijst zij op de aanvankelijke onmogelijkheid ander onderzoek te verrichten; dat slechts 30% van het verongelukte passagiersvliegtuig is geborgen door middel van het verzamelen van wrakstukken, die niet op een forensisch verantwoorde manier konden worden geborgen; dat het Openbaar Ministerie niet zelf opdracht heeft kunnen geven tot het afluisteren van telefoongesprekken en afhankelijk is van de SBU (de rechtbank begrijpt: de Oekraïense veiligheidsdienst); dat het Openbaar Ministerie er niet in is geslaagd kort na de ramp zogenaamde netwerkmetingen uit te voeren; dat het ingewikkeld was getuigen te vinden en tijdig te horen; dat niet kort na de ramp grondmonsters konden worden genomen; er geen reconstructie heeft kunnen plaatsvinden van het precieze verloop van het identificatie- en afvuurproces; dat het motief voor het vuren niet is gevonden en dat arenatesten om schadebeelden te verklaren zelden voorkomen. Daar komt dan nog bij, aldus de verdediging, dat er in Nederland geen ervaring is met strafzaken waarin grond- of luchtraketten zijn ingezet; met het dynamisch simuleren van een ontploffing van een BUK of luchtraket op tien kilometer hoogte; met het beoordelen van een schadebeeld dat dergelijke raketten genereren op tien kilometer hoogte bij een passagiersvliegtuig en dat er geen getuigen zijn gehoord die hebben gezien wat zich op tien kilometer hoogte precies heeft afgespeeld. Gelet op die beperkende omstandigheden mag volgens de verdediging gerust de vraag worden gesteld of een dergelijk onderzoek een dossier kan opleveren dat voldoende betrouwbaar zal zijn om op basis daarvan verantwoorde uitspraken te gaan doen.2

Bij de verdediging is de indruk ontstaan dat wat het Openbaar Ministerie betreft koste wat het kost het BUK-scenario overeind moet worden gehouden.3 Verder merkt de verdediging op dat de voornaamste pijlers van de gehele bewijsconstructie van het Openbaar Ministerie voor een heel groot deel rusten op deskundigenrapporten. Deze rapporten zijn opgesteld door een beperkt aantal deskundigen die bovendien gaandeweg behept zijn geraakt met informatie waarvan het de vraag is of die informatie de deskundigen in een latere fase niet in de weg heeft gezeten voor een objectieve beoordeling van de feiten. Een andere rode draad is volgens de verdediging dat als bepaalde bevindingen naar boven kwamen die niet pasten bij het BUK-scenario deze bevindingen ter validatie aan bijvoorbeeld het NFI werden voorgelegd. Maar die aldus beoordeelde bevindingen werden – vervolgens – niet weer voorgelegd aan de eerste bron, zodat geen wederhoor heeft plaatsgevonden.

Ook heeft de verdediging gewezen op het feit dat resultaten uit het nog lopende onderzoek van belang zijn of zelfs essentieel zijn voor de beoordeling van de aan de verdachte ten laste gelegde deelnemingsvormen. Daarnaast speelt de omstandigheid dat het Joint Investigation Team (hierna: JIT) de media heeft opgezocht om meermalen verslag te doen van tussentijdse bevindingen, waarbij het JIT er geen geheim van maakte welk hoofdscenario het JIT al kort na de ramp voor ogen stond, aldus de verdediging. Daar komt bij dat het dossier een ontoegankelijke structuur kent. Verder heeft het Openbaar Ministerie geleund op Oekraïne als het gaat om het veiligstellen van referentiemateriaal, telecomgegevens, tapgesprekken, videobestanden, grondmonsters, radarbeelden en militaire vluchtgegevens en de selectie van getuigen.

Voorts is het de verdediging opgevallen dat van in april 2015 veiliggestelde materialen, te weten drie scherven en een buis, niet in het dossier is beschreven hoe lang die materialen al op de crash-site lagen en hoe zij daar zijn terechtgekomen. De verdediging werpt de vraag op welk onderzoek vervolgens ter plekke in Oekraïne is verricht om uit te sluiten dat deze materialen bijvoorbeeld afkomstig zijn van een door Oekraïne vóór 17 april 2015 gelanceerde BUK-raket en/of dat er sprake is van planted evidence. 4 De verdediging wijst er op dat het op grond van de inhoud van de JIT-overeenkomst aannemelijk is dat Oekraïne ontegenzeggelijk invloed heeft kunnen uitoefenen op het door het JIT verrichte onderzoek.

De onderzoekswensen van de verdediging zijn verder gemotiveerd opgenomen in de verschillende onderdelen van haar pleitnota en hebben onder meer betrekking op het warplane scenario, te weten ter onderbouwing van een mogelijk te voeren verweer dat het warplane scenario niet is uit te sluiten, althans onvoldoende is onderzocht c.q. te gemakkelijk is afgewezen.5 Verder wenst de verdediging eerst vast te stellen wat de precieze werking is van een BUK-raket in het scenario dat een raket wordt afgevuurd op een niet te missen doel en wat het meest waarschijnlijke schadepatroon is dat ontstaat als een passagiersvliegtuig daadwerkelijk wordt geraakt door een BUK-raket (impactdetonatie) en wat dan het meest aannemelijke impactpunt is en, ten slotte, of het nog wel aannemelijk is dat het een BUK-raket is die MH17 heeft kunnen treffen.6 Andere onderzoekswensen zien onder meer op satellietbeelden, de Cockpit Voice Recorder (CVR), de afvuurlocatie, de situatie in het luchtruim op en rond 17 juli 2014, de berging van slachtoffers en van wrakstukken en op telecomgegevens.

Het standpunt van het Openbaar Ministerie over de verzoeken van de verdediging

Volgens het Openbaar Ministerie kunnen de audio opnamen van het Air Traffic Centre (hierna: ATC), van het telefoonverkeer tussen de Oekraïense luchtverkeersleiding (ATC Dnipropetrovsk) en de Russische luchtverkeersleiding (ATC Rostov) en van de radiocommunicatie tussen de Oekraïense luchtverkeersleiding (ATC Dnipropetrovsk) en het burgerluchtverkeer (pleitnota 4b, randnummer 16, overige verzoeken nummer 2) in het dossier worden gevoegd.

Verder kunnen de verzoeken genoemd in de pleitnota deel 5, randnummer 23, betreffende onderzoek naar afvuurlocaties worden toegewezen, in die zin dat de zaak daartoe wordt verwezen naar de rechter-commissaris, die hiertoe een deskundige (nr. 21), van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (hierna: NLR), van de Belgische Royal Military Academy (hierna: RMA) (nrs. 22 en 23) en een (nog aan te wijzen en te benoemen) deskundige van [bedrijf] antwoord laat geven op schriftelijke vragen van de verdediging en het Openbaar Ministerie.

Over het veiligstellen van een motormantel en drie scherven in het rampgebied kunnen na verwijzing naar de rechter-commissaris de verbalisanten met de nummers Primo 17-496, 17-495, 17-511 en 17-512 (nrs. 61 tot en met 64) worden ondervraagd.

Over afgeluisterde telefoongesprekken en de stemherkenning van de verdachte (pleitnota deel 8, randnummers 24, 35 en 36) kan verbalisant Primo 17-170 (nr. 70) worden gehoord.

Verder verzet het Openbaar Ministerie zich niet tegen het horen van getuige S09 (pleitnota deel 2, randnummer 14, nr. 36), radardeskundige D21 (pleitnota deel 2, randnummer 52, nr. 104), deskundige [naam 1] (pleitnota deel 3, randnummer 59, nr. 19) en het horen van [naam 2] (nr. 14) over de mogelijkheden en de werking van een BUK-systeem (pleitnota deel 5, randnummer 23).

De overige verzoeken tot het verrichten van nader onderzoek dienen volgens het Openbaar Ministerie te worden afgewezen.

Ten slotte heeft het Openbaar Ministerie medegedeeld een volledige inventarisatie te maken van de inzageverzoeken die de verdediging heeft gedaan, met uitzondering van het door de verdediging gevraagde rapport van [bedrijf] en van de radardata van de radars [plaats 1] , [plaats 2] , [plaats 3] , [plaats 4] en [plaats 5] (nr. 30). Het Openbaar Ministerie heeft aangegeven niet over deze gegevens te beschikken. Zodra die inventarisatie gereed is, zal het Openbaar Ministerie beslissingen daarop (binnen veertien dagen) bekend maken.

Verzoeken van het Rechtsbijstandsteam MH17

Het rechtsbijstandsteam heeft verzocht om stukken uit de tweede aanvulling van het dossier te mogen ontvangen, met inachtneming van de kaders die de rechtbank eerder heeft gehanteerd. Verder heeft het rechtsbijstandsteam verzocht indexen van het dossier te mogen ontvangen, alsmede stukken betreffende de overdracht van de vervolging (dit betreft Primo-13940). Ten slotte heeft het rechtsbijstandsteam verzocht om kennis te mogen nemen van de verhoren van getuigen bij de rechter-commissaris.

Het Openbaar Ministerie heeft zich niet verzet tegen de toewijzing van dit verzoek, behoudens voor zover het verzoek betrekking heeft op de verhoren van getuigen bij de rechter-commissaris.

Vorderingen van het Openbaar Ministerie en de reactie van de verdediging daarop

Op 10 maart 2020 heeft het Openbaar Ministerie de volgende vorderingen7 gedaan:

-
opdracht aan een deskundige tot onderzoek naar mogelijke aanwijzingen voor beeldmanipulatie van de twee in het dossier opgenomen versies van dezelfde video van de TELAR in Snizhne (Primo-02378, p. 127, 7.4.4.1), mede in het licht van de stellingen van de Russische Federatie (Primo-14207, randnummers 54-64);

-
opdracht aan een deskundige tot onderzoek naar de stelling dat de door de Russische Federatie genoemde versie van dezelfde video al op 16 juli 2014 moet zijn geüpload en dus daarvóór moet zijn opgenomen (Primo-14207, randnummers 38-43);

-
het op een door de rechter-commissaris te bepalen veilige wijze horen van de getuigen M58, S07, S17, S21, S27 en S32;

-
het door de rechter-commissaris doen samenstellen van een compilatie van het verhoor door de rechter-commissaris van getuige M58;

-
het verplaatsen van het onderzoek ter terechtzitting naar [plaats 6] voor een schouw van de reconstructie van het vliegtuig (MH17).

Op 10 juni 2020 heeft het Openbaar Ministerie hieraan toegevoegd de vordering tot het horen van getuige X48 door de rechter-commissaris.

De verdediging heeft zich aangesloten bij de vordering van het Openbaar Ministerie om getuige M58 te horen, maar heeft verzocht de vordering tot het samenstellen van een compilatie van het verhoor door de rechter-commissaris aan te houden, althans (voorlopig) af te wijzen. Verder heeft de verdediging zich gerefereerd aan het oordeel van de rechtbank ter zake van het horen van de getuigen S07, S17, S21, S27, S32 en X48. De verdediging verzet zich niet tegen het onderzoek door een deskundige van het beeldmateriaal. Tot slot heeft de verdediging zich gerefereerd aan het oordeel van de rechtbank met betrekking tot een schouw, doch heeft zij verzocht bij toewijzing daarvan (eerst) met een eigen deskundige de reconstructie te mogen bekijken.

Beslissing van de rechtbank
Toetsingskader voor de beoordeling van de verzoeken en vorderingen

Hierna zal de rechtbank ingaan op de wijze waarop zij de verzoeken en vorderingen heeft getoetst, tot welke beslissingen de rechtbank is gekomen ten aanzien van die verzoeken van de verdediging, alsmede ten aanzien van de vorderingen van het Openbaar Ministerie en de verzoeken van het rechtsbijstandsteam.

Bij de beoordeling van verzoeken van de verdediging hanteert de rechtbank8, nu het onderzoek ter terechtzitting op 9 maart 2020 is aangevangen, het criterium van de noodzakelijkheid. Daarbij moet worden opgemerkt dat de verdediging vóór de aanvang van het onderzoek ter terechtzitting op 9 maart 2020 niet in staat is geweest haar onderzoekswensen op te geven. Dat had te maken met het feit dat het de verdediging simpelweg heeft ontbroken aan voldoende tijd om het dossier volledig te bestuderen. Zoals de rechtbank reeds ten tijde van het eerdere zittingsblok in maart heeft aangegeven zal zij op dit moment de onderzoekswensen weliswaar toetsen aan de noodzakelijkheid ervan, maar zodanig dat de uitkomst daarvan niet wezenlijk zal verschillen van wat met toepassing van het zogenaamde verdedigingsbelang zou worden bereikt.

Dat betekent dat afwijzing van verzoeken van de verdediging tot het horen van getuigen alleen kan als de verdachte door de afwijzing van die verzoeken redelijkerwijs niet in zijn verdediging wordt geschaad. Dat is alleen het geval indien de punten waarover een getuige kan verklaren in redelijkheid niet van belang kunnen zijn voor enige in zijn strafzaak uit hoofde van de artikelen 348 en 350 Wetboek van Strafvordering (Sv) te nemen beslissing dan wel redelijkerwijs moet worden uitgesloten dat die getuige iets over wel van belang zijnde punten zou kunnen verklaren.

Dit impliceert enerzijds een terughoudend gebruik van de bevoegdheid verzoeken af te wijzen, maar veronderstelt anderzijds dat de verdediging het verzoek naar behoren motiveert. Als het verzoek niet, dan wel summier is onderbouwd, dan is de rechter buiten staat het verzoek te toetsen aan de maatstaf van het verdedigingsbelang. Van de verdediging mag worden verlangd dat zij ten aanzien van iedere van de door haar opgegeven getuigen motiveert waarom het horen van deze getuige van belang is voor enige in de strafzaak te nemen beslissing. Te denken valt in dit verband aan het opgeven van de redenen voor het doen horen van de zogenoemde getuigen à décharge wier verklaringen kunnen strekken tot staving van de betwisting van het tenlastegelegde, of het doen horen van getuigen à charge die in het vooronderzoek zijn gehoord, teneinde deze personen of hun afgelegde verklaringen op geloofwaardigheid en betrouwbaarheid te toetsen.

Omtrent de gevallen en de mate waarin een afwijzing nader dient te worden gemotiveerd zijn wegens de vele, uiteenlopende situaties die zich kunnen voordoen, geen algemene regels te geven, ook niet omtrent de vraag of onder bijzondere omstandigheden, bijvoorbeeld onvoorziene ontwikkelingen, eisen van een eerlijke procesvoering zich verzetten tegen een afwijzing. Wel zijn daarbij de aard van het onderwerp waarover de getuige zou kunnen verklaren van belang alsmede de indringendheid van de door de verdediging aangevoerde argumenten om hem te horen.

Met betrekking tot het recht op een eerlijk proces ligt in de recente rechtspraak van het Europese Hof tot Bescherming van de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) ter zake van het ondervragingsrecht de nadruk op de toetsing van de “overall fairness of the trial”, mede aan de hand van een aantal door het EHRM geformuleerde, met elkaar samenhangende subvragen (zoals genoemd in de uitspraak in de zaak Schatschaschwili tegen Duitsland, §1079). Daarbij is beslissend of het strafproces als geheel beschouwd eerlijk is verlopen. Die uiteindelijke balans kan eerst achteraf worden opgemaakt.

Of een verzoek tot het horen van getuigen naar behoren is onderbouwd alsook of het dient te worden toegewezen, zal de rechter in het licht van alle omstandigheden van het geval - en met inachtneming van het toepasselijke criterium - moeten beoordelen. De rechter dient, indien hij een verzoek afwijst, de feitelijke en/of juridische gronden waarop die afwijzing berust, in het proces-verbaal van de terechtzitting dan wel de uitspraak op te nemen. Die rechterlijke motiveringsplicht steunt mede op artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (hierna: EVRM).

De verdachte kan belang hebben om hetgeen zich in belastende zin tegen hem in het dossier bevindt aan nader onderzoek te onderwerpen door getuigen te horen of deskundigen te bevragen, maar ook om getuigen en deskundigen te (laten) horen die in ontlastende zin kunnen verklaren. Verder kan de verdachte het als zijn belang zien dat een alternatieve lezing van de gebeurtenissen wordt onderzocht, een lezing die niet in strijd is met de bewijsmiddelen in het dossier, maar wel is gebaseerd op andere feiten en die niet leiden tot een strafrechtelijke betrokkenheid van de verdachte. Indien zo’n situatie aan de orde is, dan ligt het op de weg van de verdachte en zijn verdediging om daarvoor gronden en feiten aan te voeren.

De verdachte heeft het recht om te zwijgen, hij is niet verplicht vragen te beantwoorden. Een inhoudelijke verklaring van de verdachte over hetgeen hem wordt verweten is dan ook geen absolute voorwaarde. Wel kan het voor de rechtbank die moet beslissen over de onderzoekswensen door het afleggen van een dergelijke verklaring duidelijk worden dat, en waarom het horen van een getuige of een andere onderzoekshandeling redelijkerwijs van belang is voor een (of meer) beslissingen in de zin van de artikelen 348 en 350 Sv.

De vorderingen van het Openbaar Ministerie toetst de rechtbank aan de noodzakelijkheid ervan, zij het dat de rechtbank daarin bij tijdig gedane vorderingen ook meeweegt of het Openbaar Ministerie een vervolgingsbelang heeft bij het horen van de betreffende getuige. Alle door het Openbaar Ministerie ingediende vorderingen zijn tijdig ingediend.

Beoordeling door de rechtbank van de gedane verzoeken en vorderingen

Het opsporingsonderzoek in deze strafzaak heeft zich gericht op de vermoedelijke oorzaak van het neerstorten van vlucht MH17 en de personen die hiervoor vermoedelijk strafrechtelijk verantwoordelijk kunnen worden gehouden. Zoals het Openbaar Ministerie heeft uiteengezet heeft het opsporingsonderzoek geleid tot een hoofdscenario, te weten dat vlucht MH17 is neergeschoten met een BUK-raket, die is afgevuurd vanaf een plaats nabij Pervomaiskyi .

Dat hoofdscenario is gebaseerd op bevindingen uit forensisch onderzoek waarbij onderzoek is uitgevoerd aan metaaldelen en andere voorwerpen die zijn aangetroffen in de lichamen van slachtoffers, wrakdelen van het vliegtuig en andere voorwerpen, waaronder persoonlijke bezittingen van slachtoffers. Volgens het Openbaar Ministerie wordt dit scenario niet alleen ondersteund door een deskundige analyse van het schadebeeld, waarin wordt geconcludeerd dat het op de wrakstukken waargenomen schadebeeld overeenkomt met schade die een links naast de cockpit gedetoneerde BUK-raket veroorzaakt, maar ook door andere bevindingen uit het opsporingsonderzoek, zoals foto’s, video’s en tapverslagen.

Daarnaast heeft het opsporingsonderzoek zich gericht op andere mogelijke oorzaken voor het neerstorten, zoals een explosie van binnenuit of een zogenaamd air-to-air scenario, te weten een aanval van vlucht MH17 door een gevechtsvliegtuig, dan wel het gebruik van een andere grond-luchtraket dan een BUK-raket, dan wel een BUK-raket afgevuurd door de Oekraïense troepen.

De verdediging heeft gesteld dat de verdachte betrokkenheid bij de tenlastegelegde feiten ontkent. Maar die ontkenning, zo stelt de rechtbank vast, heeft de verdachte nog niet geconcretiseerd. Hij had wel de gelegenheid zich concreet over de verdenking uit te laten bij een verhoor dat heeft plaatsgevonden op 14 februari 2020 in de Russische Federatie na een daartoe strekkend rechtshulpverzoek van het Openbaar Ministerie, waarin de verdenking was uiteengezet en concrete vragen waren opgenomen over de tenlastegelegde feiten. De verdachte heeft tijdens dat verhoor alleen verklaard dat hij uitsluitend in aanwezigheid van zijn Nederlandse advocaten ten behoeve van een Nederlandse rechter een verklaring wil afleggen.

Het door de verdediging gevraagde onderzoek richt zich onder meer op de vraag of andere alternatieven dan het afvuren van een BUK-raket op goede gronden zijn uitgesloten. Indien immers aannemelijk kan worden dat een dergelijk scenario wel mogelijk was, dan kan niet zonder meer worden vastgesteld dat het hoofdscenario het enig mogelijke scenario is, aldus de verdediging.

De rechtbank moet beoordelen of de toewijzing van de verzoeken redelijkerwijs van belang kunnen zijn voor enige vraag vervat in de artikelen 348 en 350 Sv, dan wel of de verzochte getuigen kunnen verklaren over de door de verdediging verzochte punten.

Uit de tenlastegelegde feiten kunnen in ieder geval de volgende vragen worden afgeleid:

-
Is op 17 juli 2014 in Oekraïne een vliegtuig, te weten vlucht MH17, verongelukt?

-
Zijn als gevolg van het verongelukken alle 298 inzittenden om het leven gekomen?

-
Is het verongelukken van vlucht MH17 het gevolg van het afvuren van een BUK-raket met een BUK-TELAR?

-
Is die BUK-raket afgevuurd nabij Pervomaiskyi ?

-
Is van het afvuren van een BUK-raket en het doen verongelukken van een vliegtuig levensgevaar te duchten voor de inzittenden van dat vliegtuig?

-
Heeft de verdachte in de periode van 8 juni 2014 tot en met 17 juli 2014 tezamen en in vereniging met (een of meer) anderen een rol gespeeld bij het aanvragen, vervoeren, begeleiden, bewaken, verbergen, sturen naar de afvuurlocatie en afvuren van een BUK-raket?

-
Heeft de verdachte dat gedaan als functioneel medepleger, medepleger, medepleger van uitlokking of medepleger van medeplichtigheid?

Bij de beoordeling van de verzoeken van de verdediging kan niet worden vooruitgelopen op de uitkomsten van de uitvoering van de onderzoekswensen. Maar de rechtbank is, zoals hiervoor is uiteengezet, wel gehouden om rekening te houden met alle omstandigheden van het geval. En één van die omstandigheden is in deze zaak dat na een omvangrijk onderzoek het hoofdscenario, te weten dat vlucht MH17 is neergeschoten door het afvuren van een BUK-raket vanuit Pervomaiskyi , in het dossier in elk geval in de visie van het Openbaar Ministerie wordt ondersteund door meerdere onderzoeksresultaten. Het Openbaar Ministerie heeft daarnaast onderzoek gedaan naar de mogelijkheid van andere oorzaken voor het neerstorten van vlucht MH17. Het Openbaar Ministerie heeft deze scenario’s verworpen op basis van zelfstandige onderzoeksresultaten die losstaan van de onderzoeksresultaten die het hoofdscenario zouden onderbouwen.

De rechtbank overweegt evenwel dat de onaannemelijkheid van het ene scenario niet los kan worden gezien van de aannemelijkheid van het andere. Het zijn immers elkaar uitsluitende scenario’s. Indien de MH17 is neergehaald door een gevechtsvliegtuig, dan is het niet neergehaald door een BUK-raket en omgekeerd. Een dergelijke redenering geldt eveneens voor de afvuurlocatie.

Indien de verdediging zich op het standpunt zou (willen) stellen dat een andere lezing van de gebeurtenissen dan het hoofdscenario niet kan worden uitgesloten als oorzaak van het neerstorten van vlucht MH17, dan is het nog maar de vraag of de verdediging hierbij enig belang heeft, indien niet tevens de pijlers die ten grondslag liggen aan het hoofdscenario gemotiveerd worden betwist. De rechtbank overweegt dat reeds om deze reden eerst een zinvolle beoordeling van een eventueel verdedigingsbelang kan worden gemaakt van onderzoekswensen die zien op de mogelijkheid van alternatieve scenario’s, indien alle onderzoekswensen – en met name de onderzoekswensen die zien op het hoofdscenario – bekend zijn.

Daar komt het volgende bij. De onderzoekswensen van de verdediging richten zich er vooral op om te onderzoeken of een alternatieve lezing van de gebeurtenissen aannemelijk kan worden. Zoals hiervoor opgemerkt heeft de verdachte zich nog niet concreet uitgelaten over de verdenking. Dat betekent dat de rechtbank nu nog niet kan bepalen welk concreet verdedigingsbelang de verdachte kan hebben bij de inwilliging van de opgeworpen onderzoekswensen die zien op die alternatieve lezing, nu niet duidelijk is welke onderdelen van de verdenking hij betwist, of welk alternatief scenario de verdachte voorstaat. Ook om deze reden is de rechtbank nu niet in staat om een aanzienlijk deel van de verzoeken op hun belang te beoordelen. De rechtbank zal de beslissing op de betreffende verzoeken daarom aanhouden totdat de verdediging - binnen een daarvoor te stellen tijdsspanne - de overige onderzoekswensen heeft geformuleerd en duidelijk is of en, zo ja, welke delen van de tenlastelegging de verdachte betwist, of welk standpunt hij daarover wil innemen.

Voor zover de onderzoekswensen een directe relatie hebben met het aan de tenlastelegging ten grondslag liggende hoofdscenario ziet de rechtbank wel al op dit moment een verdedigingsbelang en verzoeken die daarmee verband houden zal zij dan ook toewijzen. Om die reden zal de rechtbank verzoeken van de verdediging toewijzen die daarop betrekking hebben.

Beslissing op de onderzoekswensen van de verdediging

Toewijzingen

Onderdeel 3, randnummers 40, 41 en 45

De verdediging heeft verzocht een aantal getuigen/deskundigen te horen die kunnen verklaren over de mogelijkheid dat een BUK raket niet naast, maar in het vliegtuig zou detoneren indien gericht op een burgervliegtuig wordt geschoten, dan wel die zouden kunnen verklaren over de onwaarschijnlijkheid dat sprake is van het vergisscenario, waarbij per ongeluk is geschoten op een passagiersvliegtuig. Het Openbaar Ministerie heeft betoogd dat het verzoek tot het horen van deze getuigen moet worden afgewezen, nu uit meerdere onderzoeken aan het schadebeeld zou zijn gebleken dat sprake is geweest van een detonatie naast het vliegtuig.

De rechtbank overweegt dat deze onderzoekswensen zien op het in de tenlastelegging opgenomen uitgangspunt van het Openbaar Ministerie dat de MH17 is neergeschoten door een BUK raket. Indien zou blijken dat het niet mogelijk is dat een BUK raket die wordt afgevuurd op een burgervliegtuig naast het vliegtuig detoneert in plaats van in het vliegtuig raakt dit de bevindingen in de rapporten die ten grondslag liggen aan het in de tenlastelegging vervatte hoofdscenario, waarin is geconcludeerd dat het vliegtuig is neergehaald door een naast het vliegtuig gedetoneerde BUK-raket. De verdediging heeft er dan ook belang bij om een aantal deskundigen hieromtrent te kunnen bevragen.

Ook de vraag of sprake moet zijn geweest van opzet op het neerhalen van een burgervliegtuig in plaats van de mogelijkheid van een vergissing met een militair vliegtuig is van belang voor de beantwoording van de vragen die zijn neergelegd in de artikelen 348 en 350 Sv.

De rechtbank zal het verzoek tot het horen van [naam 2] (nr. 14), G8091 (nr. 50) en een terzake deskundige van [bedrijf] (bijvoorbeeld [naam 3] , nr. 17) toewijzen, teneinde hen te kunnen bevragen over de mogelijkheid dat een BUK raket (9M38(M1)) die wordt afgevuurd op een passagiersvliegtuig als de MH17 detoneert naast het vliegtuig (gebruik maakt van de nabijheidsontsteker in plaats van de impactontsteker, hierna: ‘impactdetonatie’) en over de vraag in hoeverre het mogelijk is dat onder de relevante omstandigheden een burgervliegtuig kan worden aangezien voor een gevechtsvliegtuig (aannemelijkheid van het ‘vergisscenario’). De rechtbank overweegt dat deze deskundigen tevens kunnen worden bevraagd over de aannemelijkheid van een scenario dat de MH17 zou zijn geraakt door een BUK-raket die zou zijn bedoeld voor een in de buurt vliegend gevechtsvliegtuig, met het oog op de technische werking van een BUK-raket, afgevuurd door een BUK-TELAR (het ‘menselijk schildscenario’). Hoewel de verdediging niet heeft gemotiveerd op welke wijze zij belang heeft bij het komen vaststaan van een dergelijk scenario, is de rechtbank van oordeel dat niet kan worden uitgesloten dat het van belang kan zijn voor de beantwoording van de aan de rechtbank voorliggende vragen van de artikelen 348 en 350 Sv.

Onderdeel 3, randnummers 87 en 92 en onderdeel 9, randnummer 3

De verdediging heeft belang bij het kunnen beproeven van het door het Openbaar Ministerie in de tenlastelegging tot uitgangspunt gekozen scenario dat de MH17 is neergehaald met een BUK (9M38(M1)) raket. Volgens een aantal van door de verdediging genoemde personen zou het schadebeeld van de MH17 sporen vertonen van een of meerdere andere wapens. De rechtbank zal het Openbaar Ministerie gelasten de verdediging in de gelegenheid te stellen met een door hen uitgekozen en door hen kundig bevonden persoon de reconstructie van MH17 in [plaats 6] te bezoeken. Deze deskundige kan vervolgens rapporteren over zijn bevindingen. Desgewenst kan deze rapportage daarna door de verdediging, door tussenkomst van de rechter-commissaris, worden voorgelegd aan een of meerdere van de deskundigen van de RMA [naam 4] (nr. 22), [naam 5] (nr. 23), [naam 6] (nr. 24) en aan de deskundige van het NLR [naam 7] (nr. 21), die daar dan schriftelijk op zullen reageren. Daarna zal de rechter-commissaris de bedoelde deskundigen oproepen en hen nader horen, zodat zij op elkaars bevindingen kunnen reageren en de verdediging en het Openbaar Ministerie hun nadere vragen kunnen stellen over hun bevindingen en rapportages. Het resultaat van dit onderzoek zal mede bepalend zijn voor de vraag of en wanneer een schouw van de reconstructie van de wrakstukken van de MH17 noodzakelijk is.

Onderdeel 4a; randnummer 28

Ten aanzien van het verzoek tot het horen van [naam 8] , National Intelligence Manager for Europe and Eurasia en National Intelligence Crisis Manager for Ukraine (nr. 25) over het memorandum waarin hij heeft gerelateerd dat op satellietbeelden van de Verenigde Staten een lancering van een BUK-raket te zien zou zijn en over eventuele voorwaarden waaronder dergelijke satellietbeelden zouden kunnen worden verkregen overweegt de rechtbank als volgt.

Het belang bij het kunnen inzien en eventueel voegen van de satellietbeelden in het dossier is evident. De rechtbank constateert dat sinds het najaar van 2016 door het Openbaar Ministerie geen pogingen meer zijn ondernomen om te onderzoeken of de satellietbeelden inmiddels zouden kunnen worden vrijgegeven ten behoeve van deze strafzaak. Zowel het tijdsverloop als de daadwerkelijke aanvang van de strafzaak rechtvaardigen een herhaald verzoek met die strekking aan de betreffende autoriteiten. De rechtbank zal de zaak naar de rechter-commissaris verwijzen teneinde te onderzoeken of en, zo ja, onder welke voorwaarden de satellietbeelden beschikbaar kunnen worden gesteld. In afwachting hiervan zal de rechtbank de beslissing van de verdediging tot het horen van [naam 8] aanhouden.

Onderdeel 5, randnummer 23

In verband met het onderzoek naar de eventuele afvuurlocatie zal de rechtbank het verzoek toewijzen om een terzake deskundige van [bedrijf] te benoemen (bijvoorbeeld [naam 3] , nr.17) teneinde te reageren op de rapporten van het NLR en de RMA, voor zover betrekking hebbend op de berekening van de afvuurlocatie. Tevens dienen de Engelse versies of de Engelse vertalingen van de eerder door [bedrijf] opgestelde rapporten over de MH17 aan het dossier te worden toegevoegd.10 Uit de rapporten van het NLR en de RMA blijkt dat zij over deze rapporten beschikken. De rechtbank draagt het Openbaar Ministerie op de rapporten bij het NLR en/of de RMA op te vragen. Mocht dit geen resultaat opleveren dan draagt de rechtbank de rechter-commissaris op de relevante rapporten op te vragen bij [bedrijf] . Daarna zal de rechter-commissaris de deskundige van [bedrijf] en de deskundigen van het NLR ( [naam 7] , nr. 21) en de RMA ( [naam 4] , nr. 22 en/of [naam 5] , nr. 23 en/of [naam 6] , nr. 24) oproepen en hen in elkaars bijzijn horen, zodat zij op elkaars bevindingen kunnen reageren en de verdediging en het Openbaar Ministerie hun nadere vragen kunnen stellen over hun bevindingen en rapportages op deze punten.

Onderdeel 5, randnummer 14

De rechtbank zal tevens toewijzen het verzoek tot het horen van [naam 2] , voormalig BUK commandant (nr. 14) die als deskundige kan verklaren over het maximale bereik van een 9M38(M1) BUK raket. Dit is van belang in het kader van het onderzoek naar de afvuurlocatie.

Onderdeel 7, randnummer 27

De rechtbank zal het verzoek tot het horen van de verbalisanten die worden genoemd in proces-verbaal Primo-05356, proces-verbaal van bevindingen houdende het bijzonder beslag van een drietal scherven en een buis, (Primo 17-496, Primo 17-495, Primo 17-511 en Primo 17-512) toewijzen, teneinde hen te kunnen bevragen over hun bevindingen die samenhangen met het veiligstellen van de beweerdelijke raketonderdelen.

Onderdeel 9, randnummer 4

De verdediging heeft zich aangesloten bij de vordering van het Openbaar Ministerie om getuige M58 te horen. Dit betreft een getuige die heeft verklaard in de omgeving aanwezig te zijn geweest toen een raket werd gelanceerd in de richting van een vliegtuig. De rechtbank zal deze vordering toewijzen.

Afwijzingen

Onderdeel 2, randnummer 53

Op het (herhaalde) verzoek van de verdediging aan het Openbaar Ministerie om een afschrift te verschaffen uit het onderzoeksdossier van de radardata van de radars in [plaats 1] , [plaats 2] , [plaats 3] , [plaats 4] en [plaats 5] (de rechtbank begrijpt: [plaats 5] ) heeft het Openbaar Ministerie ter terechtzitting aangegeven dat het daarover niet beschikt, zodat aan dat verzoek geen gevolg gegeven kan worden. Omdat de verdediging de rechtbank heeft verzocht om bij negatieve reactie van het Openbaar Ministerie op dit verzoek het verzoek als herhaald en aan de rechtbank gericht te beschouwen, zal de rechtbank hierover een beslissing nemen. Die beslissing luidt dat het verzoek van de verdediging tot het geven van een opdracht aan het Openbaar Ministerie tot het verschaffen van die informatie wordt afgewezen. Daar waar het Openbaar Ministerie een en andermaal gemotiveerd heeft aangegeven niet te beschikken over bepaalde informatie valt het naar het oordeel van de rechtbank niet in te zien dat een opdracht van de rechtbank om die informatie te verschaffen tot een andere uitkomst zal leiden. Het verzoek wordt daarom als zinloos afgewezen. Dat geldt eveneens voor het subsidiaire verzoek om het Openbaar Ministerie proces-verbaal op te laten stellen over wat er over de gevraagde informatie bekend is nu deze niet bestaat. Het Openbaar Ministerie heeft ter terechtzitting uitgebreid uiteengezet welke pogingen zijn gedaan om die informatie te bemachtigen. Het daarvan opstellen van een proces-verbaal zou slechts een herhaling van zetten zijn en daarom naar het oordeel van de rechtbank eveneens zinloos.

Onderdeel 2, randnummer 74

Het horen van de opsporingsambtenaar die het onderzoek naar de dood van [getuige 1] leidde staat, nog los van het zuivere speculatieve karakter van de reden van dit verzoek, zo ver verwijderd van het daarmee door de verdediging aangevoerde doel om een mogelijk scenario te kunnen ondersteunen dan wel te ontkrachten, dat naar het oordeel van de rechtbank niet valt in te zien dat het horen van deze getuige met deze motivering in redelijkheid van belang zou kunnen zijn voor enige in de strafzaak van de verdachte te nemen beslissing. Het verzoek wordt daarom afgewezen.

Onderdeel 4a, randnummer 31

De beschrijving in Primo-12236 door de landelijk officier van justitie van het antwoord op de vraag of de NAVO nadere informatie verzameld door AWACS vliegtuigen kan aanleveren, laat taalkundig de ruimte dat de NAVO wèl beschikt over relevante gegevens die door AWACS vliegtuigen zijn verzameld. Maar deze verslaglegging door de landelijk officier van justitie, gelezen in combinatie met het gegeven antwoord op dezelfde vraag van de OvV aan de NAVO (de data van AWACS vliegtuigen hebben geen relevante data opgeleverd voor het onderzoek naar de crash van vlucht MH17), leidt tot de conclusie dat dergelijke data niet beschikbaar zijn. Redelijkerwijs moet daarom worden uitgesloten dat een nieuw verzoek tot een andere conclusie zal leiden, zodat het verzoek wordt afgewezen.

Onderdeel 4b, CVR & ATC-tapes

In het dossier is een audiobestand opgenomen van de laatste twee minuten van een in totaal dertig minuten durend audiobestand afkomstig van de CVR van vlucht MH17. De verdediging heeft verzocht om in aanwezigheid van een eigen deskundige het originele en gehele audiobestand van dertig minuten te mogen beluisteren. Het Openbaar Ministerie heeft aangegeven dat, hoewel het gevraagde onderzoek niet nodig of nuttig genoemd kan worden, de verdediging in de gelegenheid zal worden gesteld om de volledige kopie van het audiobestand van de CVR, desgewenst in aanwezigheid van een eigen deskundige, te beluisteren. De rechtbank is van oordeel dat daarmee in voldoende mate aan de onderzoekswens van de verdediging is voldaan, zodat het verzoek wordt afgewezen.

Voorts heeft de verdediging verzocht om een ‘verificatieonderzoek’ van de CVR. De verdediging wenst de CVR door een nader aan te wijzen deskundige in meer technische zin te laten onderzoeken, teneinde vast te stellen of de CVR ‘geheel intact en onbewerkt’ door de OvV is ontvangen. Het Openbaar Ministerie heeft zich op het standpunt gesteld dat het verzoek moet worden afgewezen. De rechtbank overweegt dat de verdediging in het licht van hetgeen de OvV omtrent het onderzoek aan de CVR heeft vastgesteld - te weten: dat de interne geheugenmodule van de CVR intact was en er geen bewijzen of aanwijzingen zijn aangetroffen dat de CVR zou zijn gemanipuleerd - onvoldoende heeft gemotiveerd, waarom dergelijk verificatieonderzoek zou moeten plaatsvinden. Daarom is de rechtbank van oordeel dat het verzochte verificatieonderzoek in redelijkheid niet van belang is voor enige in de strafzaak van de verdachte te nemen beslissing, zodat het verzoek wordt afgewezen.

Ten aanzien van het verzoek van de verdediging tot het voegen van de audio opnamen van het Air Traffic Control Centre, de ‘ATC-tapes’ heeft het Openbaar Ministerie aangegeven dat de betreffende audiobestanden zullen worden toegevoegd bij de volgende aanvulling van het procesdossier. De rechtbank is van oordeel dat daarmee is voldaan aan de onderzoekswens van de verdediging, zodat het verzoek wordt afgewezen.

Onderdeel 5, randnummer 3

De verdediging verzoekt [getuige 2] te horen ‘om zeker te zijn dat de door deze getuige in een rapport vastgelegde informatie goed is begrepen’. De juistheid van de vastgelegde informatie wordt, zo stelt de rechtbank vast, door de verdediging niet betwist en evenmin worden de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid van deze getuige als zodanig in twijfel getrokken. Bij gebrek aan een dergelijke stellingname is de rechtbank van oordeel dat het verzoek van de verdediging onvoldoende is gemotiveerd, zodat het horen van deze getuige in redelijkheid niet van belang is voor enige in de strafzaak van de verdachte te nemen beslissing. Het verzoek wordt afgewezen.

Onderdeel 5, randnummer 23

Dit verzoek ziet op het horen van meerdere getuigen/deskundigen die hebben verklaard of gerapporteerd over potentiële afvuurlocaties van een BUK raket in relatie tot MH17. Voor zover dat verzoek ziet op de getuigen Primo 17-311 en [getuige 3] wijst de rechtbank dit verzoek af. Het horen van [getuige 3] wordt afgewezen omdat uit hetgeen bekend is over diens functie en opleiding en uit de rol die hij heeft gehad op de persconferentie van [bedrijf] , waarin alternatieve berekeningen van een mogelijke afvuurlocatie werden gepresenteerd, naar het oordeel van de rechtbank duidelijk is dat hij zelf geen (inhoudelijke) bijdrage aan de kennelijk ter onderbouwing daarvoor opgestelde berekening heeft kunnen hebben. Daarom moet redelijkerwijs worden uitgesloten dat deze getuige iets over bedoelde punten zou kunnen verklaren. Voor wat getuige Primo 17-311 betreft is de reden van afwijzing dat deze getuige een samenvattend proces-verbaal heeft gemaakt op basis van bevindingen en/of berekeningen van anderen dan hijzelf. Daarom geldt ook voor deze getuige dat redelijkerwijs moet worden uitgesloten dat hij/zij iets over de door de verdediging bedoelde vraagpunten zou kunnen verklaren.

Onderdeel 5, randnummer 36

De verdediging wenst een medewerker van het Russische Ministerie van Defensie te horen om de bewijswaarde en de geloofwaardigheid van de door Rusland aangeleverde delen van een raketadministratie te kunnen vaststellen. De rechtbank stelt vast dat de betreffende delen van die raketadministratie zien op de jaren 1986 en 1987. De rechtbank ziet in dat licht niet in hoe het verhoor van deze getuige kan bijdragen aan de beantwoording van de mogelijk relevante vraag waar een kennelijk in die administratie genoemde specifieke raket zich bevond in 2014. Reeds om die reden is de rechtbank van oordeel dat het verhoor van deze getuige in redelijkheid niet van belang kan zijn voor enige in de strafzaak van de verdachte te nemen beslissing. Het verzoek wordt daarom afgewezen.

Onderdeel 6, randnummers 12 en 13

Dit verzoek van de verdediging is opgesplitst in twee delen. In randnummer 12 wordt verzocht om zowel degenen werkzaam bij het Ministerie van Defensie die verzoeken tot sluiting van het luchtruim kunnen doen als om medewerkers van de State Aviation Authority (SASE) die formeel besluiten om het luchtruim al dan niet te sluiten, te horen. In randnummer 13 wordt verzocht om medewerkers van de SASE te horen die verantwoordelijk waren voor het informeren van de separatisten over de NOTAM’s, en dan met name over òf de separatisten zijn geïnformeerd en, zo ja, door wie en op welke wijze. Beide verzoeken worden afgewezen.

Voor wat betreft het verzoek onder randnummer 12 begrijpt de rechtbank uit de door de verdediging gegeven motivering in het licht van de in het kader van de huidige tenlastelegging voorliggende vragen niet op welke wijze dit onderzoek van belang kan zijn voor enige in de strafzaak van de verdachte te nemen beslissing. Voor zover dit verzoek onder randnummer 12 is onderbouwd met het door de verdediging genoemde scenario dat Oekraïense gevechtsvliegtuigen ter ontwijking van luchtafweergeschut schuilen bij burgervliegverkeer en dat dit de oorzaak zou kunnen zijn geweest van het neerhalen van MH17 (het ‘menselijk schild scenario’) is de rechtbank van oordeel dat met het reeds toegewezen verzoek tot het horen van [naam 2] , G9081 en een deskundige van [bedrijf] die over de technische haalbaarheid van dit scenario kunnen worden bevraagd reeds in voldoende mate aan dit onderdeel van het verzoek is voldaan.

Voor wat betreft het verzoek onder randnummer 13 geldt dat het daar door de verdediging geformuleerde uitgangspunt dat de separatisten geïnformeerd zouden moeten worden over het bestaan en de inhoud van NOTAM’s berust op de foutieve en onbegrijpelijke gedachte dat deze zogenaamde Notice to Airmen een breder verspreidingsbereik zouden kunnen of moeten hebben dan degenen die beroepsmatig met dergelijke informatie moeten werken. Immers, de afkorting NOTAM staat voor ‘Notice to Airmen’. Uit deze bewoordingen, als ook uit het systeem van luchtverkeersleiding volgt dat een NOTAM (dus) specifiek gericht is tot luchtvarenden. Via een NOTAM worden betrokkenen in de luchtvaart geïnformeerd over (tijdelijke) beperkingen in het luchtruim en routegebruik. Vanwege dat verkeerde uitgangspunt van de verdediging moet naar het oordeel van de rechtbank redelijkerwijs worden uitgesloten dat de hier bedoelde getuigen iets over de door de verdediging genoemde punten zouden kunnen verklaren, maar tevens dat hun verhoor in redelijkheid van belang kan zijn voor enige in de strafzaak van de verdachte te nemen beslissing.

Onderdeel 8, randnummer 48

Nog daargelaten dat de verdediging in de onderbouwing van dit verzoek slechts wijst op speculaties over de redenen van het ontslag van een of meerdere bij het onderzoek naar het neerstorten van vlucht MH17 betrokken Oekraïense officieren van justitie, berust deze onderzoekswens daarnaast op de niet onderbouwde basisgedachte dat sprake zou zijn van een onderzoek in Oekraïne naar het ontslag van die functionarissen. Alleen al om die redenen mist het verzoek iedere feitelijke grondslag en is daarmee onvoldoende gemotiveerd om een begin van aannemelijkheid in zich te hebben dat de uitvoering van deze wens in redelijkheid van belang zou kunnen zijn voor enige in de strafzaak van de verdachte te nemen beslissing. Het verzoek wordt afgewezen.

Onderdeel 9, randnummer 36

Dit verzoek wordt afgewezen. Met het Openbaar Ministerie is de rechtbank van oordeel dat uit bestendige jurisprudentie genoegzaam volgt dat het uitgangspunt dat in een Nederlandse strafprocedure - waarvan hier sprake is - de Nederlandse taal wordt gebruikt niet betekent dat stukken in een andere taal opgesteld, ook indien de brontaal weer een andere taal is, niet toelaatbaar zijn en altijd vertaald moeten worden naar het Nederlands. Wel dienen eventueel andere gebruikte talen voldoende begrijpelijk te zijn voor de (aanwezige) procesdeelnemers. Van het Engels mag dat naar het oordeel van de rechtbank in beginsel verwacht worden, zeker van de verdediging die heeft aangegeven het Engels in voldoende mate te beheersen. Een generiek verzoek tot vertaling van alle in het Engels opgestelde stukken naar het Nederlands hoeft dan ook niet gehonoreerd te worden. Indien evenwel met betrekking tot specifiek aangeduide stukken of onderdelen daarvan gemotiveerd wordt aangegeven waarom vertaling daarvan naar het Nederlands noodzakelijk is voor de begrijpelijkheid ervan, dan kan in dat concrete geval een verzoek daartoe worden gedaan door de verdediging. Om praktische redenen stelt de rechtbank voor dat een dergelijk verzoek eerst tot het Openbaar Ministerie wordt gericht en dat, bij een negatieve beslissing daarop, het verzoek buiten de zittingsblokken om ter beoordeling daarvan bij de rechter-commissaris kan worden herhaald. De rechtbank zal de zaak mede daarom naar de rechter-commissaris verwijzen. Binnen vastgestelde zittingsblokken kan een dergelijk (herhaald) verzoek ter terechtzitting tot de rechtbank worden gericht.

Onderdeel 9, randnummer 53

De verdediging heeft aangegeven bij de bestudering van het dossier aan te lopen tegen bepaalde hindernissen, waardoor zij geen totaaloverzicht heeft van alle per dossieronderdeel relevante stukken en van de daarbij ingezette opsporingsbevoegdheden en - handelingen. Dat komt, aldus de verdediging, de toegankelijkheid en de overzichtelijkheid niet ten goede en bemoeilijkt de bestudering van het dossier. Om die reden wenst de verdediging inhoudsopgaven/indexen van relevante processtukken per deeldossier te ontvangen, alsmede een index van het mediadossier en een chronologisch verslag van verrichte opsporingshandelingen en gebruikte opsporingsbevoegdheden tijdens het onderzoek. Daarbij heeft de verdediging gewezen op het Besluit processtukken in strafzaken (hierna: het Besluit), waaruit de verplichting tot het opstellen van die overzichten zou volgen.

De rechtbank merkt op dat het procesdossier volgens de relevante bepalingen in het Wetboek van Strafvordering alle stukken dient te bevatten die voor de ter terechtzitting door de rechter te nemen beslissingen redelijkerwijs van belang kunnen zijn. Het Openbaar Ministerie is verantwoordelijk voor de selectie en het voegen van die stukken en daarmee voor de samenstelling van het procesdossier. Het Besluit stelt enkele inrichtingseisen aan dat procesdossier zodat het een logische volgorde en indeling heeft. Daartoe stelt het Besluit onder meer een inhoudsopgave verplicht. Het doel daarvan is dat de procesdeelnemers zo snel mogelijk duidelijkheid krijgen over de stukken die (mogelijkerwijs) relevant zijn voor de strafzaak. De rechtbank stelt vast dat de inrichtingsvereisten die het Besluit stelt zien op het procesdossier als geheel. Dat betekent naar het oordeel van de rechtbank dan ook dat de toegankelijkheid en de volledigheid van het procesdossier als geheel moet worden beschouwd en niet per onderdeel. Daaruit volgt logischerwijs dat wanneer een procesdossier is opgedeeld in meerdere deeldossiers, de inrichtingsvereisten niet per deeldossier gelden, maar voor het dossier als geheel. In dat licht bezien is de rechtbank van oordeel dat het verzoek van de verdediging om per deeldossier een inhoudsopgave te ontvangen geen wettelijke grondslag kent. Het huidige procesdossier kent per deeldossier en sub-deeldossier een thematische index, bevat per (sub-)deeldossier verwijzingen (links) naar onderliggende stukken, bevat een totaalindex waarin van alle bijlagen op Primo-nummer is aangegeven of het stuk is gevoegd of niet en bevat relaas processen-verbaal per deeldossier en een overkoepelend totaal algemeen relaas proces-verbaal van het gehele onderzoek. Voor de toegankelijkheid en volledigheid van het procesdossier moeten al deze stukken in onderling verband en samenhang worden bezien. De rechtbank is van oordeel dat dat een voldoende duidelijk beeld geeft van de opbouw en inhoud van het procesdossier. Daar komt bij dat de verdediging recent van de rechtbank - naast het reeds verstrekte digitale procesdossier op basis waarvan de rechtbank de strafzaak op zitting behandelt - een papieren exemplaar van het procesdossier heeft ontvangen, hetgeen - zo was ook de reden van het verzoek, namelijk om de juiste documenten in de juiste context te plaatsen om een volledig overzicht te krijgen - extra bijdraagt aan het inzicht in de omvang en samenstelling van het procesdossier, verder heeft het Openbaar Ministerie mede met dat doel eerder ter terechtzitting een uitgebreide toelichting heeft gegeven op het verrichte onderzoek, hetgeen volgens de verdediging erg nuttig was.

In hetzelfde licht bezien acht de rechtbank het niet verplicht dat door het Openbaar Ministerie een inhoudsopgave wordt gemaakt van de in het procesdossier aanwezige mediabestanden. Omdat dat deel van het dossier echter geen eigen inhoudsopgave heeft en –dat is de rechtbank het met de verdediging eens- een ‘oerwoud aan bestanden bevat’, vindt de rechtbank het wel zeer wenselijk als het Openbaar Ministerie zich zou inspannen om dat deel van het dossier toegankelijker te maken, bijvoorbeeld door de daarin aanwezige bestanden te groeperen volgens een thematische indeling. Zo zouden de aanwezige mediabestanden onder kopjes gegroepeerd kunnen worden die gelijk luiden aan de (sub)deeldossiers waarop ze betrekking hebben (mediabestanden per verdachte, aanvoerroute, strijdende partijen, wapen, forensisch materiaal etc.).

Voor het opstellen, ten slotte, van een chronologisch verslag van verrichte opsporingshandelingen en gebruikte opsporingsbevoegdheden tijdens het onderzoek ziet de rechtbank gelet op het voorgaande geen grond. Daarbij speelt tevens een rol dat een verantwoording daarvan is terug te vinden in het eveneens gevoegde BOB-dossier en dat het vereiste van het toevoegen van een dergelijk chronologisch verslag bij wijziging van het Besluit in 2016 is vervallen omdat een digitaal dossier op het punt van inzichtelijkheid in tijd volgens bepaalde inrichtingseisen moet zijn samengesteld en het huidige procesdossier aan die vereisten voldoet.

Onderdeel 9, randnummer 59

Het verzoek tot het verstrekken van een index van het onderzoeksdossier wordt afgewezen. Zoals eerder aangegeven stelt het Openbaar Ministerie het procesdossier samen op basis van een selectie van stukken uit het onderzoeksdossier. Daarbij mag en moet er op worden vertrouwd dat het Openbaar Ministerie alle relevante stukken uit het onderzoeksdossier toevoegt aan het procesdossier. Dat is ook in dit geval gebeurd, zo heeft het Openbaar Ministerie benadrukt, waarbij het bovendien zo is dat - de rechtbank begrijpt mede vanwege voortschrijdend inzicht door het verloop van het onderzoek - ook eerder relevant geachte stukken die later minder of niet relevant meer werden geacht, in het procesdossier zijn vermeld, met de mededeling dat die stukken niet zijn gevoegd. Aldus is het bestaan van die stukken wel bekend bij rechtbank en verdediging en kunnen zij desgewenst bij het Openbaar Ministerie worden opgevraagd ter inzage of verstrekking. Daarmee is naar het oordeel van de rechtbank voldoende tegemoet genomen aan het belang van de verdediging om eventueel andere wenselijk geachte relevante stukken te kunnen inzien.

Een wettelijke grondslag voor het opstellen van een index van het totale onderzoeksdossier is er niet en ook het onbetwistbare recht van de verdediging op een ‘fair trial’ in de zin van artikel 6 EVRM wordt naar het oordeel van de rechtbank niet aangetast door het niet kunnen beschikken over een dergelijke index. Los van de vraag of het Openbaar Ministerie in een dermate groot onderzoek als het onderhavige in staat mag en moet worden geacht een dergelijke index op te stellen, zou zo een index gelet op het feit dat het onderzoek nog loopt en zich thans met name richt op andere mogelijke verdachten wellicht ook teveel inzicht verschaffen in dat nog lopende onderzoek, waardoor dat onderzoek in het gedrang kan komen. Dat is op zich al onwenselijk, maar in het licht van de omstandigheden waaronder het onderzoek moet worden verricht gelet op de aard en de plaats daarvan, en van de tot op heden gebleken noodzaak tot het anoniem horen van getuigen en deskundigen, wellicht ook onverantwoord.

Onderdeel 9, randnummer 61

De verdediging heeft tevens verzocht om een vertaling van de materiële onderdelen van het procesdossier. Dat betreft het gehele dossier op een aantal specifiek genoemde onderdelen na. Bij dit verzoek heeft de verdediging verwezen naar haar motivering bij het reeds eerder gedane gelijkluidende verzoek van 24 april 2020 aan de rechter-commissaris. De rechtbank overweegt dat de rechter-commissaris dit verzoek op 7 mei 2020 heeft afgewezen, waarbij zij gemotiveerd uiteen heeft gezet, waarom een dergelijk generiek verzoek niet kan worden toegewezen. De rechter-commissaris benoemt dat het verzoek onvoldoende specifiek en onvoldoende gemotiveerd is met het oog op artikel 32a Sv, mede in het licht van de al wel vertaalde stukken. De rechtbank deelt deze visie en nu de verdediging bij het huidige verzoek heeft volstaan met de enkele verwijzing naar haar eerdere verzoek aan de rechter-commissaris, zal de rechtbank het verzoek afwijzen en hierbij de motivering van de rechter-commissaris overnemen en deze tot de hare maken.

Aanhoudingen

Getuigen

Het voorgaande in samenhang bezien betekent dat de rechtbank de beslissingen op de volgende verzoeken van de verdediging zal aanhouden tot het moment waarop duidelijk is wat de overige onderzoekswensen van de verdediging en de motivering daarvan inhouden, alsmede wat de procespositie van de verdachte zal zijn. Op dat moment zal de rechtbank de aangehouden onderzoekswensen beoordelen met inachtneming van de hiervoor reeds aangegeven maatstaven en kaders. Ten aanzien van eventuele nieuwe onderzoekswensen zal de rechtbank - nadat de verdediging heeft toegelicht waarom deze niet eerder konden worden gedaan - beslissen aan de hand van welk criterium zij zullen worden beoordeeld.

Het betreft van de verzoeken die zijn opgenomen in de pleitnota’s deel 1 (Inleiding en routekaart) en 2 (warplane scenario - aanwezigheid gevechtsvliegtuigen) de getuigen onder de nummers:

1 tot en met 13, 26 tot en met 34, 36 tot en met 49, 60 (voor zover betrekking hebbend op de interpretatie van de vliegplannen van de Oekraïense luchtmacht), 76, 84 tot en met 105 en de Russische verkeersleider (ongenummerd).

Het betreft de verzoeken die zijn opgenomen in de volgende randnummers van de pleitnota deel 3 (warplane scenario):

-
42 (nr. 15);

-
43 (nr. 77);

-
44 (nr. 16);

-
46 (nr. 51);

-
48 (getuigen bedoeld onder nr. 78);

-
59 en 61 (nr. 19);

-
72 (nrs. 20 en 60 (voor zover betrekking hebbend op zijn proces-verbaal Primo-10618)).

Het betreft het verzoek dat is opgenomen in het volgende randnummer van de pleitnota deel 4a (satellietbeelden):

28 (nr. 25).

Het betreft de verzoeken die zijn opgenomen in de volgende randnummers van de pleitnota deel 7 (berging wrakstukken):

-
21 (getuigen bedoeld onder nr. 56);

-
22 (nr. 6);

-
23 (nr. 59).

Het betreft de verzoeken die zijn opgenomen in de volgende randnummers van de pleitnota deel 8 (telecom):

-
18 (nrs. 65, 66, 67 en 68);

-
22 (nr. 54);

-
23 (nr. 69);

-
24 (getuigen bedoeld onder nr. 70);

-
34 (nrs. 71 en 80);

-
36 (nrs. 70 (Primo 17-170), 71 en 81);

-
38 (nr. 72);

-
42 (nrs. 73, 74 en 75).