Zitting 21 mei 2021: diverse verzoeken
Stukken RMA
Op de zitting van 21 mei jl. heeft de verdediging uw rechtbank verzocht om de rechter-commissaris opdracht te geven om ontbrekende stukken van de Royal Military Academy (RMA) op te vragen en vervolgens te verstrekken aan het Openbaar Ministerie en de verdediging (zitting 21 mei 2021, pleitnota deel 1, randnummers 1-14). Dit is de derde maal dat de verdediging verzoeken doet over RMA-stukken. Op 23 maart 2021 heeft de verdediging aan de rechter-commissaris verzocht nadere informatie op te vragen over stukken van de RMA. De rechter-commissaris heeft die verzoeken afgewezen, omdat niet aannemelijk is dat de gevraagde informatie direct kan bijdragen aan de beantwoording van de vragen over het schadebeeld en de berekening van het afvuurgebied. Op 15 april 2021 herhaalde de verdediging deze verzoeken op zitting.  Ook uw rechtbank wees deze verzoeken toen bij gebrek aan relevantie en noodzaak af.

Bij dit derde verzoek over de RMA stukken beroept de verdediging zich op artikel 230 van het Wetboek van Strafvordering (Sv). Daarbij wordt niet uitgelegd waarom de verdediging nu pas dit argument naar voren brengt, terwijl zij al meer dan een jaar over de stukken beschikt waaruit blijkt welke opdracht er aan de RMA is gegeven en ook dat er nog meer stukken van de RMA bestaan. Wij hebben in onze schriftelijke reactie van 18 juni jl. uitgelegd dat de RMA meer stukken heeft opgesteld dan alleen rapporten waarin antwoord wordt gegeven op de vragen die zijn gesteld in de opdracht van de rechter-commissaris. Documenten of rapporten die geen betrekking hebben op de onderzoeksvragen van de rechter-commissaris of bijdragen aan de beantwoording daarvan vallen niet onder het bereik van art. 230 Sv. De verdediging heeft verder inhoudelijk niets nieuws of anders naar voren gebracht dat reden zou geven om tot een andere beoordeling te komen over de relevantie of noodzaak van deze stukken. Daarom moet dit herhaalde verzoek over RMA-stukken opnieuw worden afgewezen.

Horen NFI-deskundige RC08
Verder heeft de verdediging op 21 mei verzocht om deskundige RC08 van het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) te horen (pleitnota deel 1, randnummers 15-20). Dat verzoek had de verdediging vorig jaar al gedaan en is op 25 november 2020 door uw rechtbank afgewezen. Uw rechtbank overwoog toen dat de rapporten van deze deskundige voldoende inzicht geven in de wijze waarop ze tot stand zijn gekomen en in de gebruikte methodologie, en dat de verdediging niet heeft onderbouwd op grond waarvan moet worden getwijfeld aan het oordeel van de rechter-commissaris omtrent de deskundigheid van deze rapporteur.2

Aan het nu herhaalde verzoek legt de verdediging alleen ten grondslag dat zij de deskundige wil horen over algemeen aangeduide onderwerpen als deskundigheid en onderzoeksmethodieken. Zoals uw rechtbank eerder heeft overwogen, worden die onderwerpen al ruimschoots beschreven in het dossier. Welke concrete vragen van de verdediging daarin onbeantwoord blijven, blijft onduidelijk. Er is daarom geen reden om nu anders te oordelen over dit verzoek dan u in november 2020 heeft gedaan.3 Daarom moet dit verzoek worden afgewezen.

Vragen betreffende tapgesprekken
Het derde verzoek van de verdediging op 21 mei jl. betreft aanvullende informatie over telecomgegevens (pleitnota deel 2, randnummers 1-13). Ook dit onderwerp is vaker besproken. In juni en november 2020 heeft de verdediging meerdere verzoeken geformuleerd over het telecommateriaal in het dossier. In april van dit jaar heeft de verdediging opnieuw zulke verzoeken gedaan. Uw rechtbank heeft die verzoeken telkens afgewezen, maar wel opdracht gegeven tot stemvergelijkend onderzoek. Uw rechtbank heeft er daarbij op gewezen dat verdachte Pulatov de locatiebepaling van zijn telefoons in het dossier niet betwist en dat zijn eigen verklaring over waar hij op en rond 17 juli 2014 is geweest juist overeenkomt met de telecomgegevens in het dossier.4 Ook betwist Pulatov niet dat het aan hem toegeschreven telefoonnummer eindigend op -511 van hem is en heeft hij juist verklaart dat hij dat nummer in 2014 de hele tijd gebruikte en dat men hem altijd op dat nummer kon bereiken. 

De enige reden die de verdediging nu geeft voor het herhaalde verzoek om het Openbaar Ministerie vragen te laten beantwoorden over tapgesprekken, is dat de verdediging het niet eens is met het oordeel van uw rechtbank en de deskundige voorlichting van het NFI (zoals ook duidelijk wordt benoemd in randnummer 2). Die mening van de verdediging staat op zichzelf. De verdediging heeft geen nieuwe feiten of omstandigheden aangevoerd, en ook geen nieuwe informatie over onderzoeksmogelijkheden.

Anders dan de verdediging suggereert, zijn door de verdediging geformuleerde vragen niet behulpzaam bij een deugdelijk forensisch onderzoek. Daarvoor zijn concrete manipulatiehypothesen nodig en moeten gebaseerd worden op inhoudelijke of technische vraagpunten over een specifiek tapgesprek. Zulke concrete manipulatiehypothesen kunnen niet gebaseerd worden op algemene informatie over een groot aantal tapgesprekken. Pulatov beschikt sinds 18 februari 2020 over de audiobestanden van de belangrijkste, in het dossier gevoegde tapgesprekken die aan hem worden toegeschreven. Sinds 28 juli 2020 beschikt hij over alle overige - ruim 900 - niet gevoegde audiobestanden van zijn tapgesprekken uit de periode van 1 juni tot en met 31 juli 2014. Hij kan die opnamen dus al heel lang zelf bestuderen en ook door anderen (technisch) laten onderzoeken. Die inventarisatie door de verdediging had specifieke punten kunnen opleveren, die aanleiding zouden kunnen geven voor nader deskundigenonderzoek. Dat de verdediging nog steeds geen concreet vraagpunt over enig tapgesprek heeft gevonden en zij alleen in brede zin blijft vissen, is een duidelijke aanwijzing dat er niets te onderzoeken valt. Wie beschikt over de relevante audiobestanden van eigen gesprekken moet binnen enkele weken, of hoogstens maanden, concreet kunnen aanwijzen wat er volgens hem mis is met die gesprekken. Nu zulke concrete aanwijzingen zijn uitgebleven, valt niet meer te verwachten dat er in dit proces nog een concrete manipulatiehypothese door Pulatov wordt aangedragen.

De verdediging miskent dus dat er geen aanleiding is voor nader onderzoek, en daarom ook geen noodzaak. Er is geen enkel objectief feit dat reden geeft om te twijfelen aan de authenticiteit van de tapgesprekken. Wat Pulatov in zijn videoverklaring heeft gezegd over de tapgesprekken is juist reden om niet aan de authenticiteit van de tapgesprekken te twijfelen. Er is uitsluitend de wens van de verdediging om manipulatie te suggereren. Deskundigenonderzoek in opdracht van uw rechtbank is er niet om geblinddoekt op zoek te gaan naar vraagtekens die de verdachte zelf, die de gesprekken als deelnemer goed kent, niet kan vinden. Dit herhaalde verzoek moet daarom worden afgewezen.

Benoemen deskundige Almaz Antey
Dan is er het verzoek om de eerder gehoorde deskundige van Almaz Antey alsnog te benoemen en hem de opdracht te geven om rapport uit te brengen over het eerdere onderzoek van Almaz Antey (pleitnota deel 2, randnummers 14-23). Ook dit is een herhaald verzoek, en het is feitelijk al eerder toegewezen. Op 3 juli 2020 – bijna een jaar geleden - heeft uw rechtbank de rechter-commissaris al opgedragen om eerder door Almaz Antey opgestelde rapporten over het eigen onderzoek op te vragen, om een deskundige van Almaz Antey te benoemen, hem te laten te reageren op de rapporten van NLR en RMA en hem te horen over onder meer de werking van een BUK-raket, het schadebeeld op MH17 en het berekende afvuurgebied. Materieel behelsde die opdracht precies hetzelfde als de verdediging nu opnieuw van uw rechtbank vraagt.

De rechter-commissaris heeft vervolgens uitgebreide pogingen gedaan om die opdracht uit te voeren en de gevraagde informatie te vergaren. Gedetailleerd verslag van die pogingen is terug te vinden in de ruime rechtshulpcorrespondentie, waarin de rechter-commissaris de verdediging en het Openbaar Ministerie inzage heeft gegeven. De deskundige van Almaz Antey is gedurende in totaal zeven volle dagen gehoord. Ook heeft uw rechtbank de verdediging in de gelegenheid gesteld om een groot aantal nadere vragen te stellen aan deze deskundige in aanvulling op zijn verhoren.  Deze vragen moeten nog aan hem worden voorgelegd. Het gaat in totaal om meer dan 60 hoofd- en deelvragen.

Inmiddels zijn aan de verdediging dus al drie ruime gelegenheden geboden om de deskundige van Almaz Antey over zijn onderzoek te bevragen: in een individueel verhoor, in een gezamenlijk verhoor met andere deskundigen en middels tientallen aanvullende vragen. Met die drie gelegenheden is hij ongetwijfeld al de langst gehoorde deskundige uit de Nederlandse strafvorderlijke geschiedenis. Deskundigen worden doorgaans een dagdeel gehoord, of een dag. Meerdere dagen is al uitzonderlijk. Meer dan zeven dagen is uniek.

Uniek is ook dat de verdediging exclusief gelegenheid krijgt voor een nadere schriftelijke bevraging, zonder dat het Openbaar Ministerie in de nieuwe verhoorronde wordt betrokken. De rechter-commissaris heeft er voor gekozen de verdediging wel de gelegenheid te geven om haar schriftelijke vragen aan deze deskundige aan te vullen, maar heeft aanvullende vragen van het Openbaar Ministerie geweigerd omdat volgens de rechter-commissaris het verhoor van de deskundige is afgesloten, de nadere schriftelijke bevraging alleen is gelast voor vragen van de verdediging en de nadere vragen van het Openbaar Ministerie niet noodzakelijk zijn.  Daarmee wordt de verdediging uitzonderlijk veel ruimte gegund. Wat zij nu doet, is overvragen en kan met de beste wil van de wereld niet noodzakelijk worden genoemd.

Almaz Antey heeft er voor gekozen om niet, zoals gevraagd, eerder opgestelde rapporten te verstrekken, maar heeft in plaats daarvan nieuwe stukken aangeleverd waarin het eigen onderzoek niet werd verantwoord. Verder heeft de deskundige ervoor gekozen om in zeven verhoordagen niet alsnog een helder inzicht te geven in de door Almaz Antey gebruikte data en methoden, op grond waarvan de betrouwbaarheid van gestelde resultaten kunnen worden getoetst. Dat er minder inzicht is in de werkwijze van Almaz Antey dan in de werkwijze van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) en de RMA heeft dus niets met de vraagstelling aan Almaz Antey te maken of met de gelegenheid om uitleg te geven, maar alles met de antwoorden die werden gegeven.

Een verdachte heeft veel rechten, maar het net zo lang horen van deskundigen tot hij de antwoorden krijgt die hij wil, hoort daar niet bij. Ook dit verzoek moet daarom worden afgewezen.

Zitting 7 juni 2021: hulp visualisaties
Bij e-mail van 3 juni jl. heeft de verdediging het – ook in haar eigen worden - “ongebruikelijke verzoek” gedaan om opdracht te geven aan het Openbaar Ministerie om de verdediging “in staat te stellen vergelijkbare visualisaties te (laten) maken van door de verdediging geselecteerde en te selecteren audiobestanden, video's en verklaringen”. Op de zitting van 7 juni jl. heeft de verdediging naar dit verzoek verwezen.

In de kern genomen betreft dit verzoek een financieringsvraagstuk. Blijkbaar wil de verdediging de kosten van bepaalde software of een in te schakelen bedrijf in rekening brengen bij het Openbaar Ministerie. Die mogelijkheid biedt de Nederlandse wet niet. Het EVRM en het Wetboek van Strafvordering voorzien niet in een bevoegdheid van de rechtbank om het Openbaar Ministerie mee te laten betalen aan de kosten van de verdediging in een strafproces. Zoals wij al eerder op deze zitting hebben gezegd, zijn er wel mogelijkheden voor verdachte Pulatov om zijn verdediging te laten financieren door de Nederlandse Staat, als hij die zelf niet kan betalen.7 De uitvoering daarvan ligt echter bij de Raad voor de Rechtsbijstand, en niet bij het Openbaar Ministerie.

Overigens gaat de gemaakte vergelijking tussen het Openbaar Ministerie en de verdediging mank. De verdediging heeft op de zitting van 10 juni jl. expliciet aangegeven dat zij de externe openbaarheid van het strafproces niet als haar taak beschouwt. Dat ligt anders voor het Openbaar Ministerie. Waar het Openbaar Ministerie de plicht heeft om de nabestaanden en het bredere publiek op een begrijpelijke manier over deze strafzaak te informeren,8 dient de verdediging het belang van haar cliënt tegenover de rechtbank.

Natuurlijk moet ook verdachte Pulatov zijn standpunten zo goed mogelijk ter zitting voor het voetlicht kunnen brengen, maar tot nu toe lijken daarin geen belemmeringen te bestaan. De verdediging heeft op eerdere zittingen van juni en november vorig jaar en van april dit jaar al zelfstandig video's, foto's en verklaringen op heldere wijze in beeld gebracht.

Ook dit verzoek moet daarom worden afgewezen.

Volledigheidshalve merken wij nog op dat het Openbaar Ministerie, zoals in maart vorig jaar al is benoemd, zijn verplichtingen tegenover de verdachten in deze zaak serieus neemt. Daar hoort bij dat wij belastend en ontlastend bewijs in gelijke mate meewegen en ter zitting benoemen. Bij aanvang van dit proces hebben wij verschillende voorbeelden benoemd hoe wij die taak uitoefenen: wij hebben besproken hoe gedurende het onderzoek meerdere gesprekken en personen in verband zijn gebracht met de Buk die MH17 neerschoot, terwijl daar bij nadere bestudering het bewijs voor ontbrak.9 Ook hebben wij bijvoorbeeld in juni 2020 bij onze toelichting op het onderzoek niet alleen gesproken over getuigen die hebben verklaard over het neerschieten van MH17 door een gevechtsvliegtuig, maar hun ook in een video aan het woord gelaten.10

Nog steeds geldt dat wij gaan waar het bewijs ons leidt. Als de verdediging meent dat er ontlastend bewijs is dat onvoldoende is besproken of in beeld gebracht tijdens de inhoudelijke behandeling van de afgelopen weken, had de verdediging de door uw rechtbank geboden gelegenheid kunnen gebruiken om daar op te wijzen. Ook in november, tijdens de aanvulling van de inhoudelijke behandeling, zal daar nog gelegenheid voor zijn. Wij nodigen de verdediging uit om van zulke gelegenheden gebruik te maken als zij meent dat de bespreking van het relevante bewijs onvolledig is geweest. Als de verdediging tijdig aangeeft wat er volgens haar nog aanvullend besproken moet worden, kunnen wij bezien of dat reden is om bijvoorbeeld nog aanvullende tapgesprekken te laten visualiseren.   

Zitting 24 juni 2021: diverse verzoeken
Vandaag heeft de verdediging nog een aantal andere verzoeken die zij eerder aan het Openbaar Ministerie heeft gedaan, aan uw rechtbank gericht.

Eén van die eerdere verzoeken is al door het Openbaar Ministerie ingewilligd. Dit betreft het verzoek van 19 mei jl. om kennis te nemen van de foto's van de sectie van de captain van team A van MH17. Zoals u op zitting heeft voorgehouden, is in het lichaam van dit bemanningslid een staaldeeltje aangetroffen dat in vorm en samenstelling overeenkomt met de vlindervormige fragmentatiedelen van een 9N314M warhead van een Buk-raket. Het OM heeft dit verzoek toegewezen en de verdediging in de gelegenheid gesteld om deze foto's te komen bekijken. Desgewenst kon zij daarvoor ook een door haar als kundig aangemerkt persoon meenemen voor een specialistische beoordeling. In de middag van 7 juni jl. hebben de raadslieden - zonder kundig persoon - van deze gelegenheid gebruik gemaakt.

Ook heeft het Openbaar Ministerie vragen van de verdediging beantwoord die zij bij e-mails van 3 en 16 juni heeft gesteld over een wrakdeel met een mogelijk kogelgat en tapgesprekken van Kharchenko.

Andere verzoeken staan nog open, omdat het Openbaar Ministerie die heeft afgewezen, omdat deze volgens het Openbaar Ministerie buiten de opdracht van uw rechtbank vallen of omdat het zijn beslissing heeft aangehouden in afwachting van nadere toelichting door de verdediging. Deze verzoeken worden nu aan uw rechtbank gedaan. Wij zullen kort nalopen welke beslissingen wij eerder zelf op deze verzoeken hebben genomen. Naar wij begrijpen zal de verdediging in tweede termijn toelichten waarom zij zich niet met deze beslissingen kan verenigen en haar verzoeken nu alsnog aan uw rechtbank richt.