https://www.om.nl/onderwerpen/mh17-vlie … iek-16-mei
Repliek 16 mei
Uitgesproken op de zitting van de meervoudige strafkamer van de rechtbank Den Haag.

1. Inleiding
Zeven jaar, negen maanden en negenentwintig dagen geleden stortte vlucht MH17 neer in Oost-Oekraïne. De komende dagen spreken wij voor de laatste keer voordat uw rechtbank vonnis wijst. Dit proces nadert zijn besluit. Terwijl de wereld door de oorlog in Oekraïne verandert, gaan wij terug naar 17 juli 2014, naar déze zaak. Die draait om het vaststellen van de schuld of onschuld van vier verdachten aan het neerhalen van vlucht MH17 op die dag.

Op 22 december vorig jaar hebben wij onze conclusies gepresenteerd. Kort gezegd: het Openbaar Ministerie oordeelt dat er wettig en overtuigend bewijs is dat Girkin, Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko zich als functioneel medeplegers hebben schuldig gemaakt aan het doen verongelukken van vlucht MH17 door het afvuren van een Buk-raket met een Buk-TELAR nabij Pervomaiskyi, met de dood van alle 298 inzittenden tot gevolg, en de moord op diezelfde inzittenden. Hiervoor heeft het Openbaar Ministerie in de zaken van alle vier verdachten een levenslange gevangenisstraf geëist.

In maart van dit jaar heeft Pulatov hiertegen elf dagen lang verweer gevoerd. Zijn verdediging betoogde dat het Openbaar Ministerie zijn vervolgingsrecht heeft verspeeld, omdat Pulatov geen eerlijk proces heeft gekregen. Dat er onvoldoende bewijs bestaat dat MH17 is neergeschoten met een Buk-raket. Dat áls MH17 al door een Buk-raket zou zijn getroffen – die raket niet kan zijn afgevuurd vanaf een landbouwveld bij Pervomaiskyi. En dat – voor zover dat al zou zijn gebeurd – Pulatov hier geen schuld aan draagt. In onze repliek reageren wij op deze verweren. Ook gaan we in op zijn verzoeken om bepaalde stukken in het dossier te voegen.

Eerst wat algemene opmerkingen. In het pleidooi betwisten de advocaten van Pulatov vrijwel elk aspect van het onderzoek. Een recht dat hen toekomt, zoals dat hoort in een rechtsstaat. We verwelkomen de kritische blik en we zijn het soms met elkaar eens. Ook begrijpen we de waarschuwing voor tunnelvisie. Daar moet je voor waken in een onderzoek, zoals je ook moet waken voor een gebrek aan focus. In deze slotfase ontbreekt die focus bij de verdediging. We hebben veel vragen gehoord, maar vooral over bijzaken of die los staan van de realiteit. Veel beweringen, maar weinig feitelijke onderbouwing. Met kritiek en wantrouwen is op zich niets mis, maar zonder open blik voor wat er in het dossier zit en een luisterend oor voor gemotiveerde beslissingen van uw rechtbank en de argumenten van het Openbaar Ministerie graaft zulk wantrouwen zijn eigen tunnel.

Kritiek en wantrouwen zijn onlosmakelijk verbonden met dit onderzoek. Vanaf dag één. Graag nemen wij u mee naar de periode na het neerhalen van MH17. Journalistiek onderzoek wees uit dat er in die eerste drie dagen vanuit nepaccounts maar liefst 111.000 tweets over MH17 werden verstuurd. [1] Desinformatie, bedoeld om verwarring te zaaien bij het publiek en het vertrouwen in een eerlijk onderzoek te ondermijnen. Al direct begon er een beïnvloedingscampagne die nooit is gestopt. [2]

De voortdurende, wereldwijde aandacht voor dit onderzoek en de vele pogingen om het te laten stranden, hebben het uiteindelijk sterker gemaakt. Er was altijd de noodzaak om harde feiten te presenteren. Want, om met de Sovjet-schrijver Vasily Grossman te spreken, er is maar één waarheid. Een halve waarheid bestaat niet. [3] Alleen onweerlegbare bewijzen doorstaan de mediastorm en blijven in de rechtszaal overeind. En dat soort bewijzen zijn er genoeg in deze zaak. Foto’s, video’s, satellietbeelden en getapte gesprekken die in deze zittingzaal zijn gepresenteerd en die door het publiek bekeken kunnen worden. Er is sterk forensisch bewijs, zoals een vlinderdeeltje van een Buk-raket dat diep is binnengedrongen in het lichaam van een bemanningslid. We hebben laten zien hoe ver het Joint Investigation Team is gegaan om de bewijzen in deze zaak te verifiëren. Door het onderzoeken van allerlei alternatieve theorieën, ook al lagen ze niet voor de hand. Door het controleren op álle vlakken of het inderdaad een Buk-raket was, afgevuurd van dat landbouwveld in Pervomaiskyi en of het écht niet anders kon zijn gegaan.

Na de brede onderzoeksfase en de ruime discussie op zitting in de eerste twee jaar van dit proces is het nu tijd om het debat te versmallen. Deze tweede ronde, de repliek van het Openbaar Ministerie en de dupliek van de verdediging, is bedoeld om de discussie terug te brengen tot de kernpunten. Maar als wij na het pleidooi het net ophalen, krijgen we een diffuus beeld.

We moeten het vaak doen met open vragen of suggesties. Zo kan de verdediging “de gedachte niet onderdrukken dat er meer relevante feiten, omstandigheden en/of gebeurtenissen zijn (…) waar wij geen weet van hebben”. [4] Op zulke onbekende abstracties kunnen wij moeilijk reageren. In andere gevallen verwijst de verdediging naar bronnen waarin zij andere dingen ziet dan de deskundigen en wij. Zo stelt de verdediging dat er op een foto van een vlindervormig fragment van een Buk-raket geen opstaande randjes te zien zijn, [5] terwijl die randjes op diezelfde foto met het blote oog te zien zijn, met gele pijlen op de foto worden aangewezen en in het bijschrift worden benoemd. Ook beroept de verdediging zich op een rapport van een Nederlandse rechtspsycholoog waarin de processen-verbaal van de verhoren van getuige M58 verschillende keren onjuist worden weergegeven. Verder is er in het pleidooi veel informatie gedeeld van het Russische staatsbedrijf Almaz-Antey, die weinig inzichtelijk blijkt. Zo blijft onduidelijk welke data en methoden dit bedrijf heeft gebruikt. In weer andere gevallen presenteert de verdediging conclusies uit eigen rapporten die gebaseerd zijn op onvolledige bronnen. Zo concludeert een Amerikaans bureau dat het forensisch onderzoek onvolledig zou zijn, terwijl uit de bronnenlijst van dat adviesbureau blijkt dat het niet beschikt over de overzichten en belangrijkste bevindingen van dat forensisch onderzoek. We gaan hier later dieper op in.

Naast de verwarring over sommige standpunten heeft het pleidooi op andere punten wel degelijk verheldering gebracht. Tot april dit jaar wisten wij niet welke standpunten Pulatov nu precies innam. Wij wisten dat hij elke betrokkenheid ontkende en hebben gehoord wat hij op video heeft verteld over wat hij wel en niet deed in juli 2014, [6] maar op belangrijke vragen in deze zaak had Pulatov nog geen antwoord gegeven. Dat had de verdediging bewaard voor het pleidooi. Inmiddels zijn er twee nieuwe videoverklaringen van Pulatov bijgekomen die niet getoond zijn, maar wel opgenomen in het dossier. Nu kunnen wij de balans opmaken.

Daarbij stellen wij vast dat we het over verschillende zaken eens zijn. Bijvoorbeeld over de volgende omstandigheden:

Pulatov was op 17 juli 2014 geen combattant en komt dus geen beroep toe op combattanten immuniteit;
er is geen reden om te twijfelen aan de authenticiteit van de tapgesprekken in het dossier;
het onderzoek van het JIT in oorlogsgebied bracht de nodige beperkingen mee;
zendmastgegevens geven op zichzelf geen sluitend bewijs van de specifieke locatie van een aangestraalde telefoon en moeten dus in samenhang met ander bewijs worden beoordeeld; [7]
raketdelen die pas later na de crash van MH17 los zijn aangetroffen in het rampgebied hebben minder bewijskracht dan raketdelen die klemvast zijn aangetroffen in wrakdelen van MH17 en de lichamen van slachtoffers.
Wij komen hier later nog op terug.

Verder stellen wij vast dat Pulatov zich niet beroept op eerder door de verdediging gesuggereerde scenario’s dat MH17 is neergeschoten door een Oekraïens gevechtsvliegtuig [8] of dat een Oekraïens gevechtsvliegtuig MH17 als menselijk schild heeft gebruikt. [9] De enige alternatieven waar Pulatov nog op wijst zijn de opties dat MH17 is neergeschoten met een andere grond-luchtraket dan een Buk en dat MH17 is neergeschoten met een Oekraïense Buk vanaf een andere locatie. Kortom: het staat buiten discussie dat MH17 is neergeschoten met een grond-lucht raket, maar de verdediging meent dat er onvoldoende bewijs is dat dit een Buk was en voor zover het toch een Buk was, dat die is afgevuurd uit het door de DPR gecontroleerde landbouwveld bij Pervomaiskyi. Bij requisitoir hebben wij al toegelicht welk ruim en overtuigend bewijs hiervoor bestaat. Vandaag zullen wij bespreken waarom de verdediging hier niets aan heeft kunnen afdoen.

De kern van het debat tussen het Openbaar Ministerie en de verdediging ziet op de uitleg van de tapgesprekken. Bij pleidooi is Pulatov niet meer teruggekomen op zijn eigen verklaring dat hij in juli 2014 gebruik maakte van het telefoonnummer dat eindigt op -511 (voluit 380631212511) en hierop altijd bereikbaar was. Evenmin is hij teruggekomen op zijn eerdere, uitdrukkelijke erkenning dat hij verschillende gesprekken via die lijn heeft gevoerd. Bij pleidooi is een nieuwe videoverklaring van Pulatov overgelegd, waarin hij nog eens uitleg geeft van twee andere tapgesprekken die in het requisitoir zijn genoemd. [10] Evenmin betwist Pulatov de overige argumenten die wij bij requisitoir hebben opgevoerd voor onze conclusie dat de aan hem toegeschreven gesprekken ook daadwerkelijk door hem zijn gevoerd: het gebruik van zijn eigen naam (Oleg) en bijnaam (Giurza of Gurza) in de gesprekken die met zijn telefoon werden gevoerd, de inhoudelijke samenhang tussen de gesprekken waarvan Pulatov zelf heeft erkend dat hij ze gevoerd heeft en andere gesprekken met dezelfde telefoon, de omstandigheid dat zijn telefoons zendmasten aanstraalden op dezelfde locaties als waar Pulatov zelf zegt dat hij toen was en tot slot de resultaten van het spraakvergelijkend onderzoek van het NFI. [11] Het enige wat Pulatov in de video-interviews met zijn advocaten doet, is een andere uitleg geven aan de gesprekken. Die alternatieve uitleg van de tapgesprekken is de kern en ruggengraat van het pleidooi.

Volgens de verdediging werd in deze gesprekken niet over een echte of een functionerende Buk-TELAR gesproken, maar waren die gesprekken onderdeel van een desinformatiecampagne en bedoeld om de Oekraïense strijdkrachten in de waan te brengen dat de DPR over een Buk-systeem beschikte. [12] Voor zover wij nieuwe argumenten hebben gehoord, geven die geen reden om terug te komen op ons eerdere standpunt dat er geen sprake was van desinformatie en dat de opgenomen telefoongesprekken live verslagen zijn van het werkelijke gebruik van een Buk-systeem. Ook op dit punt zullen wij vandaag nader ingaan.

Op enkele andere punten moeten wij de verdediging gelijk geven. Zij heeft ons er terecht op gewezen dat de exacte breedte van de rupsbanden van een Buk-TELAR duidelijker had kunnen worden vermeld in het procesdossier. [13] Volgens verschillende Russische bronnen en eigen metingen bedraagt die breedte van de rupsbanden 3 meter en 25 centimeter en beslaat de ruimere, totale breedte van het onderstel van de TELAR ongeveer 3 meter en 40 centimeter. [14] Verder hebben wij inderdaad een tikfout gemaakt in een voetnoot van het requisitoir: [15] in een voetnoot staat S38, waar dat S39 moest zijn.

Pulatov is de enige verdachte die in dit proces verweer heeft gevoerd. Girkin en Dubinskiy hebben zich kort na het requisitoir in de media uitgelaten over de bewijsconclusie en strafeis van het Openbaar Ministerie, maar blijven bij hun keuze om niet aan dit proces deel te nemen. Ook Kharchenko is met zijn strafzaak en dit proces bekend, maar houdt zich stil. Ook in hun zaken zullen wij het een en ander naar voren brengen. We zullen antwoord geven op nadere vragen van uw rechtbank over de tenlastelegging in de zaken van de vier verdachten en over de juridische kwalificatie van hun feitelijke gedragingen. Ook zullen wij ingaan op nieuwe stukken die zijn ingebracht door enkele benadeelde partijen. Verder zullen wij, naar aanleiding van een vraag van uw rechtbank, een nader standpunt innemen over onze vordering ten aanzien van het beslag in de zaak van Girkin. Wij gaan er vanuit dat uw rechtbank, net zoals u dat eerder heeft gedaan, alles wat wij in deze reactie naar voren brengen, opneemt in de processen-verbaal van de zitting in de zaken van alle vier verdachten.

Na onze repliek zal de verdediging nog in de gelegenheid worden gesteld om op het Openbaar Ministerie te reageren en krijgt Pulatov in dit proces als laatste het woord. Ook daar zullen wij weer met aandacht kennis van nemen, in het vertrouwen dat uw rechtbank zijn zaak, en die van de drie andere verdachten, zorgvuldig zal wegen en tot een helder oordeel zal komen over hun schuld of onschuld.

[1] Groene.nl/artikel/het-mh17-complot.

[2] Zie onder meer Primo-13821 (algemeen bijlagendossier) en euvsdisinfo.eu/uploads/2021/07/MH17_timeline.png.

[3] Vasily Grossman, Life and Fate (2011), p. 645: “There is only one truth. There cannot be two truths. It’s hard to live with no truth, with scraps of truth, with a half-truth. A partial truth is no truth at all.” En Stalingrad (2019), p. 88: “I can tell you as a surgeon that there is one truth, not two. When I cut someone’s leg off, I don’t know two truths. If we start pretending there are two truths, we’re in trouble. And in war too—above all, when things are as bad as they are today—there is only one truth. It’s a bitter truth but it’s a truth that can save us. If the Germans enter Stalingrad, you’ll learn that if you chase two truths, you won’t catch either. It’ll be the end of you.”

[4] Pleitaantekeningen, deel 1, randnummer 5: “Telkens weer als wij het aangedragen bewijs evalueren, kunnen wij de gedachte niet onderdrukken dat er nog meer relevante feiten en omstandigheden en/of gebeurtenissen zijn rondom deze ramp waar wij geen weet van hebben.” In de aangekondigde nadere toelichting wordt niet concreet gemaakt op welke ‘evaluaties’ van welk concreet ‘bewijs’ deze ‘onderdrukte gedachten’ zijn gestoeld en welke categorie ‘relevante feiten en omstandigheden en/of gebeurtenissen’ in het dossier zouden ontbreken.

[5] Pleitaantekeningen III.II, randnummers 138.

[6] Proces-verbaal vertaling van de in het dossier gevoegde video’s van Pulatov en Dubinskiy.

[7] Zie ook Toelichting OM 8-10 juni 2020, Onderzoek telecommunicatie, paragraaf 4.1.

[8] Pleitaantekeningen 22 en 23 juni 2020, deel 1 van 9, randnummers 109-120 en delen 2, 3 en 4b.

[9] Pleitaantekeningen 22 en 23 juni 2020, deel 1 van 9, randnummers 132-133 en deel 6 van 9, randnummer 7.

[10] Pleitaantekeningen, Deel VI.I, randnummer 48, video ‘voorverkenning’. Dit betreft kennelijk de tapgesprekken van 6 juli 2014 om 17:13:00u en 7 juli 2014 om 13:31:28u. Hier wordt in requisitoir naar verwezen in 3.3.3.3.1, p. 54.

[11] Requisitoir, 3.2.2.1.

[12] Pleitaantekeningen deel IV.I, 18 maart 2022, paragraaf 1.4.

[13] Pleitaantekeningen, deel IV.I, randnummer 390.

[14] Zie Primo-04355 (algemeen bijlagendossier), bijlage 1, p. 3404-3408 (‘width’ van 9A310M1 is ‘3.25m’), bijlage 5, p. 3428 (‘width’ van 9A310M1 is ‘3250’), bijlage 7, p. 3452-3453 (‘width’ van 9A310M1 is ‘3250’) en bijlage 9, p. (‘width’ van 9A310M1 is ‘3.25’); Primo-07419 (algemeen bijlagendossier), p. 3440 (opgave van breedte van 3.25 meter voor Buk-voertuig op basis van een andere Russische open bron armsdata.net/russia/0274.htmal, te raadplegen via wayback.archive.org: daarin wordt ‘width’ vermeld van ‘3250’). In Primo-07384 (forensisch bijlagendossier), bijlage 1, p. 1905, wordt verslag gedaan van een handmatige meting van een Oekraïense Buk-TELAR 9A310 en uitgegaan van een breedte van de rupsbanden van in totaal circa 330 cm). In Primo-05907 (algemeen bijlagendossier), p. 6600 wordt uitgegaan van een breedte van het volledige voertuig van een Buk-TELAR van ‘approximately 3.4m’. Uit de data van de laserscan door ETVR van een Finse 9A310M1 (zie Primo-12131, algemeen bijlagendossier) volgt dat het onderstel zelf een breedte heeft van 3.4073m en de totale breedte van de rupsbanden 3.2536m bedraagt. Een print van dit scanbeeld is gevoegd bij deze repliek.

[15] Pleitaantekeningen, deel IV.I, randnummer 278. Zie requisitoir, 3.5.2.2, p. 85, in voetnoot 496 staat een typefout. In plaats van ‘Primo-14583 (S38)’ moet er staan ‘Primo-14583 (S39)’.

2. Reactie op voegingsverzoek verdediging
Voordat wij ingaan op de inhoudelijke verweren, staan wij kort stil bij de verzoeken van de verdediging om stukken te voegen die zij bij pleidooi heeft overgelegd.

Van verschillende van die stukken, zoals de drie Amerikaanse rapporten, zullen wij hierna nog toelichten waarom deze niet kunnen bijdragen aan de waarheidsvinding en enkel mist opwerpen. Van een anonieme internetpost over een Strela-10 hebben wij al eerder toegelicht, waarom die niet relevant is. [1] Toch verzetten wij ons om procedurele redenen niet tegen de voeging van deze en andere stukken waarvan voeging is verzocht. [2] Uiteraard zijn het stukken van een andere aard en een ander gewicht dan deskundigenrapportages die tot stand komen en aan het dossier worden toegevoegd volgens de zorgvuldige procedure die de wetgever daarvoor in het leven heeft geroepen. Dat zal voor iedereen duidelijk zijn en ook daar komen wij later in deze repliek nog op terug. Maar wij verzetten ons niet tegen de verzochte voeging van stukken. [3]

3.3.4. Voorbereidend onderzoek en procesdossier
Verder zijn er nog een aantal verschillende, beweerdelijke vormverzuimen van het Openbaar Ministerie die in de kern op hetzelfde neerkomen: volgens de verdediging is het voorbereidend onderzoek ondeugdelijk, het daaruit volgende procesdossier onvolledig en een proces op basis van dat onderzoek en dat dossier op voorhand oneerlijk.

Ter onderbouwing stelt de verdediging dat:

het onderzoek vooringenomen zou zijn (deel II, randnummers 111-134);
ten onrechte gebruik zou zijn gemaakt van informatie die verkregen is in het kader van onderzoek door de Onderzoeksraad voor Veiligheid, de SBU en burgeronderzoekers en journalisten (deel II, randnummers 135-155 en 302-313);
bewijsmateriaal uit het conflictgebied te laat en zonder deugdelijke chain of custody zou zijn verkregen, waardoor het onbetrouwbaar is en er geen tegenonderzoek meer mogelijk is (deel II, randnummers 156-171);
er in twee gevallen geen proces-verbaal is opgemaakt, waar dat volgens de verdediging wel had gemoeten (deel II, randnummers 172-191);
het Openbaar Ministerie niet alle relevante stukken in het procesdossier zou hebben gevoegd, waardoor de mogelijkheid zou bestaan dat er bewust ontlastende informatie wordt achtergehouden (deel II, randnummers 192-283).
Wij stellen voorop dat dit verzamelverweer vooral leest als een bewijsverweer: het verweer dat het onderzoek geen evenwichtig bewijs heeft opgeleverd en dat bepaald bewijs, afkomstig uit wrakstukken, open bronnen of de mond van getuigen, op voorhand onbetrouwbaar zou zijn vanwege de beperkingen waaronder ze verkregen zijn. Zulke verweren kunnen niet leiden tot de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie, alleen al omdat de verdediging alle gelegenheid heeft gehad om evenwicht te herstellen door belastend bewijs te toetsen en ontlastend bewijs aan te dragen. Voor zover er in dit opzicht al sprake zou zijn van vormverzuimen in het kader van het voorbereidend onderzoek en bij de samenstelling van het procesdossier, had de verdediging tijdens dit strafproces kunnen vragen om die tekortkomingen te herstellen en de waarheidsvinding weer in balans te brengen. Begrijpen wij de verdediging goed, dan wijst zij er in verschillende gevallen ook op dat zij dit gedaan heeft. In die zin heeft de verdediging dus, overeenkomstig haar taak, bijgedragen aan de eerlijkheid van dit strafproces en is er dus geen reden om Pulatov buiten vervolging te stellen.

Toch zullen wij een aantal van deze punten nog eens nalopen.

3.3.4.1 Beperkingen onderzoek
Eerst de door de verdediging genoemde beperkingen van het onderzoek in Oost-Oekraïne (deel II, randnummer 157). Dat er geen tijdig en volledig strafrechtelijk onderzoek kon plaatsvinden in het gebied waarin MH17 is neergestort, is een feit. Een feit dat het Openbaar Ministerie zelf bij herhaling heeft benoemd, in het procesdossier [30] en op zitting. [31] Datzelfde geldt voor de beperkingen die dit heeft meegebracht voor het bewijs: de beperkte kennis van de herkomst van bepaalde stukken, bijvoorbeeld, hebben wij op zitting besproken. Bij de toelichting op het onderzoek hebben wij benoemd dat vliegtuigvreemde materialen – of vermoedelijke raketdelen – die klemvast zaten in wrakstukken of lichamen van bemanningsleden van MH17 sterker bewijs opleveren voor de oorzaak van de crash dan raketdelen die pas later los in het rampgebied zijn aangetroffen. [32] De verdediging kan hier telkens weer op terugkomen en het als eigen vondst presenteren, maar dat feit staat in deze zaak buiten discussie. Datzelfde geldt voor de verklaringen van getuigen waarin een groot deel is gezwart omwille van hun veiligheid. Ook daarvoor geldt: als er onvoldoende informatie overblijft om de betrouwbaarheid van die verklaring te toetsen, dan levert die verklaring geen bewijs op. Ook dat staat niet ter discussie. En laat duidelijk zijn: als een getuige een ontlastende verklaring heeft afgelegd, dan kan die ontlastende verklaring niet zomaar gezwart worden. In de eerste plaats niet, omdat een getuige in Oost-Oekraïne of Rusland niet of nauwelijks gevaar loopt als hij een verklaring aflegt die aansluit bij de lezing van Pulatov. Om die reden zijn bijvoorbeeld verschillende verklaringen van getuigen die een gevechtsvliegtuig hebben gezien, gewoon op naam in het procesdossier gevoegd. [33] In de tweede plaats omdat de rechter-commissaris (in het kader van zijn beoordeling ex artikel 149b of 226f Sv) steeds het veiligheidsbelang van de getuige moet afwegen tegen het belang van de verdachte. Een ontlastende verklaring kan dus niet zomaar gezwart worden. De rechter-commissaris of het Openbaar Ministerie zullen, binnen de beperkingen die voor de veiligheid van de getuige nodig zijn, het ontlastende karakter van de verklaring maximaal in het procesdossier moeten laten zien. De beperkingen van het onderzoek, als gevolg van de oorlogs- en veiligheidssituatie in Oost-Oekraïne, leveren dus vooral beperkingen op voor het Openbaar Ministerie, en niet voor Pulatov. Het Openbaar Ministerie draagt in deze zaak immers de bewijslast. Dat wij inmiddels, na jaren onderzoek, tot de conclusie zijn gekomen dat er wettig en overtuigend bewijs is voor de schuld van Pulatov aan het neerschieten van MH17 is dus niet dankzij, maar ondanks de door de verdediging genoemde beperkingen.

3.3.4.2 Rol OVV
Ten tweede de rol van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV). Die ziet de verdediging verkeerd (deel II, randnummers 136-150). Anders dan zij stelt, was de OVV niet betrokken in het strafrechtelijk (of voorbereidend) onderzoek. De enige rol die de OVV heeft gespeeld, is dat het de wrakstukken en de recorders van MH17 heeft geborgen en bepaalde objectieve data, zoals radargegevens, aan het Openbaar Ministerie heeft verstrekt. De wrakstukken en recorders zijn pas onderdeel geworden van het strafrechtelijk onderzoek op het moment dat deze in Nederland in beslag zijn genomen. Op zijn beurt heeft het Openbaar Ministerie weer enkele resultaten uit het strafrechtelijk (forensisch) onderzoek aan de wrakstukken met de OVV gedeeld. Dit was telkens in overeenstemming met de Rijkswet OVV. [34] Dat geldt ook voor de voeging van het OVV-rapport en de bijlagen daarbij in het procesdossier. Die stukken mogen niet als belastend bewijs gebruikt worden, maar waren wel relevant voor dit proces. [35] Bijvoorbeeld voor de beoordeling van uw rechtbank en de verdediging van de volledigheid van het strafrechtelijk onderzoek. Zo heeft de verdediging verzoeken gedaan op basis van het OVV-rapport om nader onderzoek te doen naar de wrakdelen en heeft uw rechtbank dit rapport gebruikt voor de beoordeling of het nog zinvol was om een nader verzoek te doen aan de NAVO naar radargegevens van AWACS.

3.3.4.3 Rol SBU
Ten derde de rol van de SBU. Volgens de verdediging zou deze Oekraïense opsporingsautoriteit mogelijk getuigen hebben gemarteld en bewijs gemanipuleerd (deel II, randnummers 302-322). Ter onderbouwing wijst de verdediging op rapporten van internationale organisaties over het bredere optreden van de SBU.

Vanaf de start van dit proces was het voor het Openbaar Ministerie duidelijk dat de rol van Oekraïne in dit onderzoek ter discussie zou worden gesteld. Ook was het Openbaar Ministerie vanaf de start van dit onderzoek bekend met de rapporten die er bestonden over de SBU en is nauwgezet gevolgd welke rapporten er nadien nog zijn uitgebracht. Tijdens dit proces hebben wij daar al eerder op gewezen. Ook hebben wij benadrukt dat bewijs afkomstig uit Oekraïne en van de SBU met grote behoedzaamheid moet worden beoordeeld. [36] Dat heeft het Openbaar Ministerie ook steeds gedaan. Tijdens de eerste contacten met het Oekraïense Openbaar Ministerie en de SBU - nog vóór de oprichting van het JIT - hebben wij, samen met onze Australische collega’s, één ding heel duidelijk gemaakt: in de ogen van de wereld was bewijs uit Oekraïne niets waard, als het niet volledig kon worden gevalideerd door Nederland, Australië en mogelijke andere landen die aan het onderzoek zouden deelnemen. Het Oekraïense OM en de SBU konden zich dus geen enkele misstap veroorloven. Dat werd aan Oekraïense zijde maar al te goed begrepen. Juist daarom hebben zij de deur naar het Oekraïense bewijs volledig open gezet.

Daarbij was - en is - het Nederlandse Openbaar Ministerie gebonden aan het Folteringsverdrag van de Verenigde Naties. [37] Volgens artikel 15 van dat verdrag mag een getuigenverklaring die is afgelegd onder invloed van enige handeling waardoor doelgericht lichamelijk of geestelijk leed is toegebracht niet voor het bewijs worden gebruikt. Deze verdragsverplichting heeft het Openbaar Ministerie vanaf het begin van het onderzoek onderkend en daarnaar heeft het ook gehandeld. De betrokken Nederlandse officieren van justitie hebben erop toegezien dat er met gedetineerde getuigen vooraf werd gesproken, buiten aanwezigheid van Oekraïense functionarissen, over hun vrijheid van verklaren, de omstandigheden waarin zij verkeerden en de wijze waarop zij door de Oekraïense autoriteiten waren en werden behandeld. Uit de omstandigheid dat de verslagen van deze voorgesprekken niet in het procesdossier zijn opgenomen en de verslagen van de daaropvolgende verhoren wel, volgt dat er geen enkele omstandigheid is gebleken waaruit ook maar enige aanwijzing voor foltering van een gedetineerde getuige kon worden afgeleid. Desgewenst is aan de getuigen toegezegd dat het voorgesprek vertrouwelijk was en niet gedeeld zou worden met de Oekraïense autoriteiten. Anders zouden deze getuigen zich mogelijk niet vrij voelen om in het voorgesprek hun verhaal te doen. Omdat de verslagen van de voorgesprekken niets inhoudelijks toevoegden aan de verslagen van de daaropvolgende JIT-verhoren, waarin opnieuw werd gevraagd of zij hun verklaring uit eigen vrije wil hadden afgelegd, zijn de verslagen van de voorgesprekken niet in het procesdossier opgenomen. Indien ook maar één van deze voorgesprekken ook maar enige aanwijzing van foltering zou hebben opgeleverd, dan had het Openbaar Ministerie dit aan de kaak gesteld bij de Oekraïense autoriteiten en hiervan melding gemaakt in het procesdossier. Maar wat er niet is gezegd of waargenomen, hoeft niet in het procesdossier vermeld te worden. En wat relevant is, namelijk het antwoord op de vraag of uit vrije wil is verklaard, zit in het dossier.

Voor de algemene suggestie dat er bij de getuigen in dit onderzoek wél iets zou zijn gebeurd, onbreekt dus elke grond. De beschuldiging van de verdediging dat het Openbaar Ministerie zou hebben toegelaten dat getuigen in deze zaak onder dwang een verklaring hebben afgelegd (deel II, randnummers 306 en 318-322) [38] is fors en vraagt, ook in het licht van de eerdere toelichting van het Openbaar Ministerie op deze zitting, om een concrete en op de getuigen in dit onderzoek toegesneden onderbouwing. Die ontbreekt. Dat de verdediging stelt dat zulke verklaringen - die in haar ogen de waarschijnlijke “producten” zijn van foltering – niet van het bewijs hoeven te worden uitgesloten en dus gewoon in dit proces gebruikt kunnen worden (deel II, randnummers 307 en 314), maakt haar beschuldiging nog onbegrijpelijker. In elk geval past dat niet bij de strafvorderlijke kernwaarden van waarheidsvinding en een eerlijk proces, waar de verdediging zichzelf op beroept.

3.3.4.4 Verbaliseringsplicht
Ten vierde stelt de verdediging dat sprake is van schendingen van de verbaliseringsplicht. Daarvan heeft de verdediging - naast de hiervoor genoemde voorgesprekken - nog twee andere gevallen genoemd. Zo stelt de verdediging dat er in april 2015 een buurtonderzoek zou hebben plaatsgevonden in Petropavlivka, waarvan ten onrechte geen proces-verbaal is opgemaakt (deel II, randnummer 184-185). Dat is onjuist. Er heeft geen strafrechtelijk onderzoek plaatsgevonden in Petropavlivka en daar gold dus ook geen verbaliseringsplicht. In april 2015 waren leden van de repatriërings- en bergingsmissies op zoek naar stoffelijke overschoten en persoonlijke bezittingen van slachtoffers en wrakdelen van MH17. Zij waren geen lid van het strafrechtelijk onderzoeksteam, maar werkten onder gezag van de Nederlandse ministeries van Buitenlandse Zaken en de OVV. [39] Strafrechtelijk buurtonderzoek - het zoeken en bevragen van getuigen in het rampgebied - zou de repatriërings- en bergingsmissies doorkruisen en de betreffende getuigen in gevaar brengen. [40] Er kon dus geen strafrechtelijk buurtonderzoek worden gedaan en dat gebeurde ook niet. De leden van de repatriërings- en bergingsmissies waren werkzaam bij Defensie. De meeste van hen waren geen opsporingsambtenaar. Enkele van hen waren werkzaam bij de Koninklijke Marechaussee en in die functie formeel ook opsporingsambtenaar, maar op dat moment hielden zij zich niet bezig met opsporing. Om die reden zijn deze missieleden, nadat zij op raketdelen waren gestuit en deze hadden veilig gesteld, in Nederland door het onderzoeksteam, waar zij zelf geen deel van uitmaakten, als getuigen gehoord. Het was nu eenmaal een complexe situatie in het rampgebied. Over de achtergronden en details daarvan is uitgebreid proces-verbaal opgemaakt. [41] Voor deze getuigen gold dus geen verbaliseringsplicht.

Overigens heeft Pulatov deze getuigen gewoon kunnen ondervragen over het verloop van hun activiteiten tijdens de repatriëringsmissie in Oost-Oekraïne. [42]

Daarnaast stelt de verdediging dat de omstandigheden waaronder de wrakstukken van MH17 in Oost-Oekraïne zijn gevonden, veilig gesteld en overgedragen onvoldoende zijn vastgelegd (deel II, randnummer 188). Hiervoor geldt hetzelfde als bij de missieleden die langs de deuren zijn gegaan. Ook deze handelingen vonden niet plaats in het kader van het opsporingsonderzoek van het Openbaar Ministerie, maar in het veiligheidsonderzoek van de onafhankelijke OVV. Daarbij waren geen leden van het strafrechtelijk onderzoeksteam betrokken. Wij verwijzen opnieuw naar het proces-verbaal dat hierover is opgemaakt.

Laat duidelijk zijn: net als de verdediging hadden wij graag kort na de ramp een volledig strafrechtelijk onderzoek verricht in Oost-Oekraïne. Zoals gezegd, was dat vanwege de oorlogs- en veiligheidssituatie niet mogelijk. Voor zover er al enig onderzoek kon plaatsvinden, kregen de repatriëring van de slachtoffers en de berging van de wrakstukken voorrang. Ook noemden wij al dat dit vooral beperkingen oplevert voor het Openbaar Ministerie, dat immers de bewijslast draagt, en niet voor Pulatov, die onschuldig blijft tot het tegendeel bewezen is.

Verder stelt de verdediging in algemene zin dat “vele processen-verbaal van getuigenverhoren” onvolledig zouden zijn, omdat deze – zo begrijpen wij – niet letterlijk zijn uitgewerkt. Om welke getuigen het dan gaat en waarom Pulatov hierdoor in zijn verdediging wordt benadeeld, wordt niet benoemd. Dit is niet meer dan een kale stelling, een loze kreet, zonder enige onderbouwing.

Ook dit onderdeel van het ontvankelijkheidsverweer, dat erop neerkomt dat in de hiervoor genoemde gevallen de verbaliseringsplicht zou zijn geschonden, komt dus niet uit de verf. Laat staan dat dit kan leiden tot de niet-ontvankelijkheid van het Openbaar Ministerie.

3.3.6 Conclusie ontvankelijkheid Openbaar Ministerie
Wij komen tot een afronding van onze reactie op het ontvankelijkheidsverweer van de verdediging. Kort gezegd heeft de verdediging veel woorden gebruikt, maar weinig concreet gemaakt. Er is geen sprake van een vormverzuim waardoor Pulatov geen eerlijk proces krijgt. Het Openbaar Ministerie is ontvankelijk in zijn vervolging.

[1] Brief OM aan verdediging en rechtbank d.d. 27 november 2021, p. 2-3.

[2] Proces-verbaal zitting 30 maart 2022, p. 26: “Dat betreft het USA Peer Review report dat in drie delen is overgelegd, het ABAL-1 report, een persbericht over de locatie van een Strela-10 op 16 juli 2014, het deskundigenonderzoek naar de betrouwbaarheid van (de verklaring van) getuige M58 en een tapgesprek van 15 juli 2014 om 10.52 uur tussen Pulatov en Kharchenko.”

[3] Alle stukken zoals genoemd in proces-verbaal van de zitting van 30 maart 2022, p. 26: “Dat betreft het USA Peer Review report dat in drie delen is overgelegd, het ABAL-1 report, een persbericht over de locatie van een Strela-10 op 16 juli 2014, het deskundigenonderzoek naar de betrouwbaarheid van (de verklaring van) getuige M58 en een tapgesprek van 15 juli 2014 om 10.52 uur tussen Pulatov en Kharchenko.”

[4] Pleitaantekeningen, 28 maart 2022, deel VII, randnummer 8: “Pulatov kiest ervoor om niet actief aanspraak te maken op combatant imunity (…) Hij wil en zal zich niet verschuilen achter de immuniteit van de Russische Federatie, omdat hij daar niet achter zou staan; hij heeft al eerder aangegeven waarom hij in Oost-Oekraïne was, en dat is noch namens noch in opdracht van de Russische Federatie.” Zie ook statement van de verdediging van 7 maart 2022, proces-verbaal van de zitting, p. 7: “Hij heeft ook eerder toegelicht dat hij 7,5 jaar geleden in Oekraïne was namens niemand anders dan zichzelf. Het zou kansrijke juridische verweren hebben kunnen opleveren als wij het standpunt zouden (gaan) innemen dat hij in 2014 wel namens Rusland in Oekraïne vocht (combattantenimmuniteit). Maar hij was daar niet om die reden. Dat is waarom cliënt er ook bewust en stellig voor heeft gekozen om dat soort verweren niet te voeren.” Al op 8 en 22 juni 2020 heeft de verdediging stilgestaan bij dit verweer en er toen voor gekozen om dit niet preliminair te voeren (pleitaantekeningen 8 juni 2020, randnummer 65 en pleitaantekeningen 22 juni 2020, randnummer 63).

[5] In zijn verklaring van 16 februari 2020 (p. 9) zegt Pulatov: ‘ik heb me vrijwillig aangesloten bij volksweer van de Donbass op 2 mei [2014]’. In zijn verklaring van 22 oktober 2020 (p. 75) zegt Pulatov dat hij in 2008 de Russische strijdkrachten verliet. In diezelfde verklaring (p. 96) zegt Pulatov op de vraag of zijn eenheid in juli 2014 deel uitmaakte van de strijdkrachten van de Russische Federatie: ‘Nee. Het waren eenheden van de volksweer van de Volksrepubliek Donetsk en deze bestonden uiteraard uit vrijwilligers, zowel vanuit de plaatselijke bevolking (burgers die de wapenen hadden opgenomen) als vrijwilligers uit andere landen’.

[6] Zie: Toelichting OM 8-10 juni 2020, Onderzoek naar de verdachten, hoofdstuk 2; Requisitoir, paragraaf 2.3.5.

[7] Volgens HR 30 oktober 2018, ECLI:NL:HR:2018:2022 r.o. 3.1 hoeft uit het vonnis slechts dan te blijken dat de rechter het onderzoek naar de ontvankelijkheid ex artikel 348 Sv heeft verricht, indien (a) de niet-ontvankelijkheid wordt uitgesproken, (b) beslist wordt in strijd met een uitdrukkelijk voorgedragen ontvankelijkheidsverweer van de verdediging, (c) beslist wordt in afwijking van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt van het OM of (d) het procesdossier een ernstig en rechtstreeks vermoeden oplevert voor niet-ontvankelijkheid.

[8] Door middel van nadere vragen, zoals de rechtbank die eerder heeft gesteld gedurende het onderzoek ter zitting en ook na sluiting van het onderzoek nog kan stellen ex artikel 346 Sv.

[9] HR 1 december 2020, ECLI:NL:HR:2020:1889, r.o. 2.5.2.

[12] Rb Den Haag 23 april 2020, ECLI:NL:RBDHA:2020:3699 en Rb Den Haag 20 september 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:10229

[13] Pleitaantekeningen d.d. 31 augustus 2020, randnummers 6-34.

[14] Toelichting OM, 24 juni 2021, Reactie onderzoekswensen, hoofdstuk 4.

[15] Requisitoir OM, p. 20 en 21.

[16] Requisitoir OM, p. 21.

[17] Zie ook EHRM 10 februari 1995, ECLI:NL:XX:1995:AD4436, par. 35-36 (Allenet de Ribemont vs Frankrijk). EHRM 27 mei 2007, nr. 65559/01, par. 88. (Nešták vs Slovakije).

[18] Requisitoir OM, p. 9.

[19] Primo-10546 (rechtshulpdossier), 11850 (rechtshulpdossier) en 11851 (algemeen bijlagendossier).

[20] Primo-13821 (algemeen bijlagendossier), p. 15366.

[21] Primo-13821 (algemeen bijlagendossier), p. 15353-15354 (persconferenties van 26 en 28 september 2016 over verzochte radarbeelden) en p. 15362-15363 (persconferentie van 17 september 2018 over raketadministratie en beeldmateriaal Buk-TELAR).

[22] Primo-13296 (algemeen bijlagendossier), bijlage 1, p. 13585-13587.

[23] Brief van Elena Kutina aan rechter-commissaris d.d. 16 oktober 2019: “he is completely not involved in any plane crush [sic]”.

[24] Brief van Elena Kutina aan rechter-commissaris d.d. 16 oktober 2019:“He intends to take part in legal proceedings”.

[25] Brief van Elena Kutina aan rechter-commissaris d.d. 16 oktober 2019: “to participate in the case comprehensively”.

[26] Proces-verbaal van betekening dagvaarding en oproeping Pulatov (Primo-13938), met bijlagen (kast 1).

[27] Zie brieven OM aan verdediging en rechtbank d.d. 24 januari 2020 (‘overleg, afschrift en vertaling’ en ‘beschikkingen ex artikel 226a Sv’).

[28] Dit rechtshulpverzoek is opgemaakt op 14 januari 2020 en was vanaf 17 januari 2020 in handen van de politie-liaison in Moskou. Nadat de raadslieden zich op 16 januari 2020 voor Pulatov hadden gesteld en in gesprek met de officier van justitie hadden laten weten dat zij beroep wenste in te stellen tegen de statusbeschikkingen, heeft de officier van justitie de uitreiking van dit rechtshulpverzoek aan het Russische ministerie van Justitie uitgesteld tot 27 januari 2020. Over deze geplande uitreiking zijn de raadslieden bij e-mail van 23 januari 2020 geïnformeerd.

[29] Proces-verbaal van betekening dagvaarding en oproeping Pulatov (Primo-13938).

[30] Primo-00003 (algemeen relaas), p. 14, 66 en 67 en Primo-12184.

[31] Toelichting OM juni 2020, Inleiding en context van het onderzoek, p. 8 en Toelichting OM juni 2020, Inleiding onderzoeksbronnen en forensisch onderzoek, p. 6 en 9.

[32] Toelichting OM juni 2020, Inleiding onderzoeksbronnen en forensisch onderzoek, p. 6 en 27.

[33] Zie Primo-04536 en -04537 (getuigendossier/.), Primo-045456 (getuigendossier /, Primo-04308 (getuigendossier / .).

[34] Artikel 69 van de Rijkswet Onderzoeksraad voor Veiligheid (ROVV) sluit bepaalde informatiebronnen uit van het gebruik als strafvorderlijk bewijs. Andere OVV-informatie, die niet is opgenomen in artikel 69 ROVV, mag wel gebruikt worden voor het bewijs. Ook het openbaarmakingsverbod van artikel 59 lid 5 ROVV staat daar niet aan in de weg. Ruimere lezing van deze bepaling zou immers in strijd zijn met artikel 69 ROVV waarin strafvorderlijk bewijsgebruik in bepaalde gevallen (leden 1 onder a en 3) uitdrukkelijk wordt toegelaten. Wrakstukken en radargegevens vallen buiten het bereik van artikel 69 ROVV en kunnen dus voor het bewijs gebruikt worden. De recorders van MH17 vallen wel binnen het bereik van artikel 69 ROVV, maar mogen op grond van de uitzonderingsbepaling van lid 3 van die bepaling wel in deze strafzaak (waarin moord ten laste is gelegd) gebruikt worden.

[35] Artikel 69 ROVV staat alleen in de weg aan bewijsgebruik van daarin genoemde informatiebronnen in belastende zin. Er is geen beletsel voor het gebruik van het OVV-rapport voor de rechterlijke beoordeling van de volledigheid van het onderzoek (zie onder meer: ECLI:NL:PHR:2010:BO2966, ECLI:NL:RBROT:2017:7538 en ECLI:NL:RBAMS:2017:8896).

[36] Requisitoir, 2.2.4, p. 12.

[37] Verdrag tegen foltering en andere wrede, onmenselijke en onterende behandeling of bestraffing (New York, 10 december 1984).

[38] Zie randnummer 305 (“Het beeld dat uit die rapporten naar voren komt, is op zijn zachtst gezegd schokkend en laat weinig aan de verbeelding over.”), randnummer 306 (“Of dergelijke praktijken zich hebben voorgedaan bij getuigen in deze zaak? Ongetwijfeld.”), randnummer 313 (“Gelet op al het voorgaande is er een aanzienlijke, reële kans dat getuigen in Oekraïne door de SBU zijn blootgesteld aan een vorm van ontoelaatbare druk (…).”), randnummer 315 (“Er is een overweldigende hoeveelheid informatie dat de SBU zich van afschuwelijke praktijken bediende om informatie los te krijgen en er bovendien niet voor schuwde om mensen te dwingen valse verklaringen af te leggen in de richting die de SBU vereiste.”), randnummer 320 (“Willen wij dan nu, omdat de verhoren eerst of uitsluitend plaatsvonden in een ander land, wel het risico nemen dat het onderzoek in een Nederlandse strafzaak mede steunt op de producten waarvan het niet onwaarschijnlijk is dat ze het resultaat zijn van de beschreven verhooromstandigheden?”) en randnummer 322 (“Het staat vast dat er een niet-denkbeeldige kans is dat getuigen in onderhavige zaak niet in vrijheid een verklaring konden afleggen.”).

[39] Leden van repatriëringsmissie (medewerkers van LTFO, Koninklijke Marechaussee en landmacht) werkten in opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zaken; leden van de bergingsmissie werkten in opdracht van de OVV. Zie ook Primo-12184 (algemeen bijlagendossier), p. 12164-12166.

[40] Primo-12184 (algemeen bijlagendossier), p. 12162-12163.

[41] Primo-12184 (algemeen bijlagendossier).

[42] Daarbij heeft de rechter-commissaris ook vragen toegelaten die zagen op verklaringen van lokale bewoners over gevechtsvliegtuigen. Wat ons betreft viel die vraag buiten de verwijzingsopdracht van uw rechtbank en had de verdediging hierbij ook geen belang, omdat het procesdossier al verschillende van zulke verklaringen bevat. Al in de eerste gesprekken met de verdediging heeft het Openbaar Ministerie erop gewezen dat er nog meer van zulke verklaringen beschikbaar waren en aan de verdediging ter inzage konden worden gegeven. Het bestaan van extra verklaringen blijkt ook uit het procesdossier (Primo-07670, alternatieve scenario’s, p. 5: “Het gaat onder meer [onderstreping OM] om de volgende getuigen: (…)”). Toch heeft de verdediging nooit om inzage in die verklaringen gevraagd. Kortom: de verdediging had geen belang bij deze aanvullende informatie, maar heeft niettemin gelegenheid gehad om de getuigen hierop te bevragen.

[43] Pleitaantekeningen d.d. 8 december 2021, p. 7.

[44] Zie onder meer: standpunt OM voortgang proces d.d. 10 maart 2021, 2.3, p. 16-18, brief OM d.d. 18 juni 2021 (reactie op verzoeken van de verdediging), p. 13-20 en reactie OM d.d. 24 juni 2021, p. 7-8.

[45] Voetnoot 196: “Waaronder: talloze transcripten en de audio van telefoongesprekken, het proces-verbaal van verhoor van Haisenko, de rapporten met berekeningen en de onderbouwing daarvan van Almaz Antey, foto’s van scherven en andere mogelijke onderdelen van een raket, alsmede talloze foto’s van wrakstukken, de ETVR laserscandata, vele RMA-rapporten, foto’s van journalist Oliphant, alle stukken m.b.t. S42, S43 en S45. Zie voor een nadere toelichting op de gang van zaken de pleitaantekeningen van 21 mei 2021, 24 juni 2021 en 8 december 2021.” Dezelfde tekst is opgenomen in in voetnoot 197. Voetnoot 200: “Dat geldt niet alleen voor de S45 stukken; ook vele andere stukken die uiteindelijk in opdracht van uw rechtbank zijn gevoegd, vond het Openbaar Ministerie nog steeds niet relevant, zoals de ETVR laserscandata, de RMA-rapporten, etc. Zie o.a. ‘Reactie verzoeken verdediging’ van het Openbaar Ministerie d.d. 18 juni 2021, gedeeltelijk uitgesproken ter zitting van 24 juni 2021.”

[46] Primo-16755 (algemeen bijlagendossier), p. 18332. Zie ook brief van OM aan verdediging en rechtbank d.d. 12 mei 2021.

[47] Primo-16755 (algemeen bijlagendossier), p. 18332. Zie ook brief van OM aan verdediging en rechtbank d.d. 12 mei 2021. Niet om inzage of voeging van deze video’s verzocht. Zie o.a. pleitaantekeningen, 21 mei 2021, deel 2, randnummer 32.

[48] Primo-16755 (algemeen bijlagendossier), p. 18332. Verstrekt op 14 juli 2021. Wel om inzage maar niet om voeging van deze laserscandata verzocht. Zie pleitaantekeningen, 24 juni 2021, randnummer 97.

[49] Primo-16755 (algemeen bijlagendossier), p. 18327-18328 en 18331-18332. Verstrekt op 28 juli 2020 en 4 maart 2021. Wel om inzage, maar niet om voeging van deze foto’s verzocht.

[50] Primo-16755 (algemeen bijlagendossier), p. 1833. Verstrekt op 11 september 2020 en 17 mei 2021. Wel om inzage, maar niet om voeging van deze tapgesprekken verzocht. Zie o.a. pleitaantekeningen, 15 april 2021, deel II, randnummer 21. Zie ook pleitaantekeningen, 18 maart 2022, deel IV.I, randnummer 49 en voetnoot 18. De in deze voetnoot vermelde gesprekken van 2 en 13 juli 2014 zijn op 17 mei 2021 ter inzage aan de verdediging verstrekt, maar ook hiervan is geen voeging gevraagd.

[51] Primo-02849 (getuigendossier/.). Zie ook reactie OM op onderzoekswensen verdediging, 23 juni 2020, deel 1, p. 26.

[52] Primo-15934 (algemeen bijlagendossier). Zie ook toelichting in de brief van OM aan rechtbank en verdediging van 3 maart 2021, p. 3-9.

[53] EHRM (GC) 15 december 2011, 26766/05 & 22228/06 (Al-Khawaja & Tahery/ Verenigd Koninkrijk), paras. 118 en 146

[54] HR 29 januari 2019, ECLI:NL:HR:2019:123, r.o. 3.6.3.

[55] S. Trechsel (2006), Human Rights in criminal proceedings, Oxford University press p. 294: “It is quite obvious that the right to examine witnesses is a relative guarantee”.

[56] EHRM 20 november 1989, 11454 (Kostovski/Nederland), par. 41 (“an adequate and proper opportunity to challenge and question a witness against him”). HR 25 november 2003, ECLI:NL:HR:2003:AM2772, r.o. 3.3, HR 29 januari 2013, NJ 2013, 145, r.o. 3.3.1. Zie ook B. de Wilde, Stille getuigen. Het recht belastende getuigen in strafzaken te ondervragen (artikel 6 lid 3 sub d EVRM), Deventer: Wolters Kluwer 2015, hoofdstuk 4.

[57] EHRM 12 juli 2007, 503/05 (Kovac/Kroatië).

[58] HR 6 juni 2017, ECLI:NL:HR:2017:1017

[59] EHRM 8 februari 2011, 35863/10 (Judge/VK), par 27 (“An accused does not have an unlimited right to put whatever questions he wishes to a witness; it is entirely legitimate for domestic courts to exercise some control of the questions that may be put in cross examination to a witness and an issue would only arise under article 6 par 3(d) if the restrictions place on the right to examine witnesses were so restrictive as to render that right nugatory”)

[60] HR 29 januari 2013, ECLI:NL:HR:2013:BX5539, r.o. 3.3.3; HR 19 april 2016, ECLI:NL:HR:2016:679; HR 6 juni 2017, ECLI:NL:HR:2017:1017. Zie ook De Wilde, ‘Het recht op antwoord’, NTM-NJCM bulletin, 2013/5.

[61] ECRM 13 juli 1987, 11853/85 (P.V./Duitsland): “article 6 par 3(d) does not require that the defence must always have the opportunity of directly examining a witness.” Zie ook Hof Arnhem-Leeuwarden 3 maart 2014, ECLI:NL:GHARL:2014:1530.

[62] EHRM 13 november 2014, 43952/09 (Bosti/Italië), para 43. Volgens De Wilde, Stille getuigen (2015), par. 5.2.7.2, kan uit de jurisprudentie van het EHRM niet worden afgeleid dat er een goede reden moet bestaan om een getuige op deze wijze te mogen ondervragen.

[63] ECRM 7 oktober 1991, 17168/90 (Nemet/Zweden), volgens o.a. EHRM 27 april 2010, 43643/04 (Bielaj/Polen), par. 59 en EHRM 2 juli 2002, 34209/96, par. 50.

[64] Volgens o.a. EHRM 27 april 2010, 43643/04 (Bielaj/Polen), par. 59 en EHRM 2 juli 2002, 34209/96 (S.N./Zweden), par. 50. Zie ook De Wilde, Stille getuigen (2015) par. 4.2.1 en 5.2.7.

[65] Kamerstukken II 1991/92, 22483, nr 3, p.10.

[66] Proces-verbaal van RC-verhoor M58, p.43

[67] Telkens ongeveer 40 hoofdvragen, allemaal bestaand uit meerdere -soms wel meer dan 30 - deelvragen.

[68] HR 29 januari 2013, ECLI:NL:HR:2013:BX5539; HR 4 juli 2017, ECLI:NL:HR:2017:1015, HR 20 april 2021, ECLI:NL:HR:2021:576 en HR 12 oktober 2021, ECLI:NL:HR:2021:1418; EHRM 15 december 2011, 26766/05 en 22228/06 (Al-Khawaja en Tahery tegen het Verenigd Koninkrijk) en EHRM 15 december 2015, 9154/10 (Schatschaschwili tegen Duitsland), par. 125-131.

4.2.3.3.1 Mogelijke contaminatie
Zo is een ieder zich altijd bewust geweest van de mogelijkheid van contaminatie van bepaalde sporen. Als het sporenbeeld op de wrakdelen kan zijn aangetast of vermengd, bijvoorbeeld door het vervoer of door het langdurige verblijf in oorlogsgebied, dan is behoedzaamheid geboden. Vandaar dat terughoudend moet worden omgegaan met de bevindingen van het explosievenonderzoek. Dat geldt te meer als de tijdens dat onderzoek aangetroffen afbraaksporen restanten betreffen van explosieven die een brede civiele en militaire toepassing kennen, zoals RDX, TNT en PETN. Niet voor niets merkt de deskundige van het NFI op dat op basis van het explosievenonderzoek geen conclusies kunnen worden getrokken over het soort wapen. [54] Dat doet het Openbaar Ministerie dus ook niet. [55]

En dat zou de verdediging ook niet moeten doen. Toch benoemt de verdediging het aantreffen van PETN als contra-indicatie voor het gebruik van een Buk-raket. [56] Terwijl uit de door de verdediging genoemde NFI-rapporten blijkt dat in slechts 3 van de 175 bemonsteringen afbraaksporen van PETN zijn aangetroffen. [57] En die drie bemonsteringen zijn ook nog eens afkomstig van één en hetzelfde wrakdeel, te weten de gondel van de linker motorring. [58] Alle deskundigen zijn het erover eens dat de explosie van de warhead in de buurt van de cockpit moet hebben plaatsgevonden en niet in de buurt van de linker motor. Afbraaksporen van PETN zijn dus aangetroffen op een wrakdeel dat niet in de buurt van het centrum van de explosie is geweest. Zoals ook op enkele andere wrakdelen die zich niet in de buurt van het centrum van de explosie hebben bevonden, afbraaksporen van explosieven zijn aangetroffen. [59] De relatie met die explosie is geen gegeven en dus komen andere bronnen voor die explosieve afbraaksporen in beeld. De deskundige van het NFI merkt hier over op:

“Gezien het feit dat er een gewapend conflict plaatsvond/heeft gevonden in het gebied waar de MH17 is neergestort, de relatief lange periode van circa vijf maanden tussen het neerstorten van de MH17 en het vervoer naar Nederland en de complexiteit van dit vervoer, zie ik de twee belangrijkste mogelijk andere bronnen van de aangetoonde sporen als:

1. Overdracht van sporen van explosieven op de locatie van neerstorten (door bijvoorbeeld explosies van militair materiaal op de grond, vóór of na het neerstorten).

2. Overdracht van sporen van explosieven tijdens vervoer/opslag tussen de locatie van neerstorten en de locatie in Nederland waar de bemonsteringen zijn genomen (Gilze-Rijen). Dit betreft zowel overdracht van eventueel in de transportmiddelen aanwezige sporen en de eventuele overdracht van sporen tussen de wrakstukken onderling.” [60]

Ook schrijft de deskundige:

“Het aantonen van sporen van explosieven op wrakstukken waar verder geen fysieke aanwijzingen zijn dat ze in de buurt van een explosie zijn geweest en zich in het vliegtuig relatief ver van het explosiecentrum lijken te hebben bevonden, is niet onverwacht gezien de manier van vervoer en opslag van de wrakstukken van het vliegtuig.” [61]

De motorring heeft enkele maanden op de crashsite gelegen, terwijl de gevechten in dat gebied gewoon doorgingen. PETN is een springstof met een heel brede toepassing, zowel civiel als militair [62] en komt onder andere voor in granaten en landmijnen. [63] Daarom kan het aantreffen van PETN op één enkel wrakdeel - anders dan de verdediging beweert - niet als contra-indicatie voor het gebruik van een Buk-raket worden gezien. Het is eerder een indicatie dat sprake is of zou kunnen zijn van contaminatie van het sporenbeeld en dus is behoedzaamheid geboden.

4.2.3.3.2 Los aangetroffen raketdelen
Ook moet behoedzaam worden omgegaan met los op de crashsite aangetroffen raketdelen, die onmiskenbaar kunnen worden aangemerkt als onderdelen van een Buk-raket uit de 9M38 serie, zoals bijvoorbeeld de casing. Zij kunnen daar immers al vóór 17 juli 2014 hebben gelegen, of daar na 17 juli 2014 zijn neergelegd. Dit hebben wij al eerder op zitting benoemd. [64]

Met de verdediging zijn wij het eens dat enkel op basis van elementsamenstelling geen absolute zekerheid kan worden verkregen over een directe relatie met de raket die verantwoordelijk is voor het neerhalen van MH17. [65] Om die reden hebben wij de casing, venturi en andere los aangetroffen raketdelen ook niet benoemd bij requisitoir. Zoals eerder aangegeven: in ons requisitoir hebben wij ons beperkt tot de sterkste bewijsmiddelen. De casing, venturi en andere los aangetroffen raketdelen zijn dat niet.

4.2.3.3.3 Raketdelen in wrakdelen: de prop in het spant en de prop in de sponning
Anders is dat met raketdelen die klemvast en verwrongen zijn aangetroffen in wrakdelen van MH17 en die niet geplant kunnen zijn, zoals de metalen proppen die zijn aangetroffen in de sponning van het cockpitraam en in het spant. [66] Dit zijn zeer sterke bewijsmiddelen. Redenen om deze delen van het bewijs uit te sluiten - enkel en alleen omdat ze in wrakdelen zaten die onbeheerd op de crashsite hebben gelegen - zijn er niet en deze zijn wat ons betreft ook niet door de verdediging naar voren gebracht.

Ten onrechte stelt de verdediging dat niet vast te stellen is wat de ‘precieze oorspronkelijke locatie’ is geweest van de prop in het cockpitframe en dat het maandenlange verblijf in oorlogsgebied ‘daar helaas aan bij zou hebben gedragen’. [67] De exacte locatie van deze prop volgt uit het proces-verbaal dat is opgemaakt over het veiligstellen van dit deel. In dit verband wijzen wij specifiek op de vele afbeeldingen van dit wrakdeel in het media dossier. [68] Op die afbeeldingen zit de prop nog klemvast in het cockpitframe. Er is dus geen onduidelijkheid over de ‘precieze oorspronkelijke locatie’ van de prop. Het maandenlange verblijf in oorlogsgebied heeft niet tot enige onduidelijkheid geleid. En dus is er geen reden om het wrakdeel waarin deze prop is aangetroffen van het bewijs uit te sluiten.

Op basis van de in het dossier opgenomen afbeeldingen kan uw rechtbank zelf constateren dat beide proppen klemvast in de wrakdelen zaten. [69] Niet voor niets moest er een zaag aan te pas komen om deze te verwijderen. [70] Deze proppen hebben onmiskenbaar een relatie met het neerhalen. [71] Dit wordt door geen van de deskundigen betwist. En ook de verdediging heeft dit niet betwist. Wel betwist de verdediging - ongemotiveerd en daarbij niet gesteund door enige deskundige - dat sprake is van onderdelen van een Buk-raket. [72]

4.2.3.3.4. Zijn de proppen onderdeel van een Buk-raket?
Voor beide proppen geldt dat zij door de AFP zijn herkend als delen van een schuif- respectievelijk grondplaat en de metallurgische bevindingen van het NFI passen bij deze herkenning. [73]

In relatie tot de prop in het spant merkt de verdediging slechts op dat uit de bevindingen van het NFI geen eenduidige conclusie kan worden getrokken of de prop onderdeel is van een 9M38 raket, een 9M38M1 raket of een heel andere raket. De verdediging betwist dus niet dát de bevindingen van het NFI passen bij zowel een 9M38 en een 9M38M1-raket. [74] Evenmin betwist de verdediging de herkenning door de AFP, die wordt slechts benoemd. [75]

In relatie tot de groene prop in de sponning staat de verdediging uitgebreider stil bij de visuele vergelijking door de AFP. Die zou ten onrechte uitwijzen dat de prop een grondplaat van zowel de 9M38 als de 9M38M1-raket zou kunnen zijn, nu de bewerkingssporen beter zouden passen bij de referentiegrondplaat van de 9M38-raket. [76] De verdediging heeft hierbij afbeeldingen laten zien waarbij de bewerkingssporen van beide referentiegrondplaten over de volledige breedte van die platen zijn te zien, terwijl de groene prop is herkend als een deel van de grondplaat. Dat zien we hier, in het blauwe kader. Wij merken hierbij op dat de referentie grondplaat die we nu zien van een 9M38M1-raket is. Als we nu focussen op het deel van de grondplaat dat de prop zou zijn, dan zien wij duidelijk drie stroken met bewerkingssporen. Wij hebben die met rood gemarkeerd. Op de prop zien wij ook drie stroken met bewerkingssporen. Wat het Openbaar Ministerie betreft is die gelijkenis treffend en is er geen enkele grond voor de stelling van de verdediging dat de sporen op de vervormde prop beter zouden passen bij de grondplaat van de 9M38 raket. [77]

Over het NFI onderzoek merkt de verdediging slechts op dat op basis van elementsamenstelling geen sluitende conclusie kan worden getrokken over het type raket. [78] Dat klopt: de microstructuur en elementsamenstelling van de groene prop past qua microstructuur en elementsamenstelling bij de grondplaat van de 9M38 raket én bij de grondplaat van de 9M38M1 raket die bij de arenatesten is gebruikt. [79] Dat geen sluitende conclusie kan worden getrokken over het type raket doet niets af aan de bevindingen dat de elementsamenstelling en microstructuur van deze prop passen bij die van de grondplaten van een Buk-raket van het type 9M38 en 9M38M1. Die bevindingen staan als een huis en worden niet betwist.

Beide proppen zijn dus herkend als delen van een grond- en schuifplaat van een Buk-raket en de metallurgische bevindingen passen bij deze herkenning. Volgens de deskundige van de RMA zijn een grond- en schuifplaat identificerend voor een Buk-raket. [80] Daartoe (herhaaldelijk) uitgenodigd door de rechter-commissaris, heeft de deskundige van Almaz-Antey deze stelling niet betwist. [81] In antwoord op een vraag van de verdediging heeft de deskundige van RMA bovendien bevestigd dat hij óók heeft onderzocht of deze onderdelen van een ander raketsysteem afkomstig zouden kunnen zijn. Volgens de RMA is dit niet het geval. [82] Toch stelt de verdediging in haar slotwoord zonder nadere onderbouwing of specificatie dat deze platen ook in andere raketten zouden zitten. [83] De verdediging staat in dit proces helemaal alleen in dit standpunt. Elk bewijs voor deze bewering ontbreekt.

De deskundige van de RMA stelt dus dat schuif- en grondplaten uniek zijn voor een Buk-raket. De vertegenwoordiger van de Russische producent van Buk-raketten betwist de herkenning van deze raketdelen niet en betwist evenmin dat deze delen uniek zijn voor een Buk-raket; hij stelt enkel dat hij zelf geen onderzoek naar deze proppen heeft verricht. [84] Terwijl van de fabrikant toch wel verwacht mag worden dat hij weet hoe de grond- en schuifplaten er uit zien die het in zijn Buk-raketten monteert. Daarvoor hoeft het alleen maar naar de gedetailleerde foto’s van de proppen te kijken en is geen nader onderzoek nodig. De identificerende waarde van deze delen als onderdeel van een Buk-raket is voor het OM dan ook een gegeven. Zij passen bovendien bij eerdere forensische bevindingen, zoals de veiliggestelde fragmenten uit de lichamen van de cockpitbemanning.

De tenlastelegging vraagt bewijs voor de inzet van een Buk-raket en dat bewijs ís er.

Bewijs voor de inzet van twee raketten is er niet, al meent de verdediging van wel. [85] Om dit verweer te kunnen volgen, moeten we weer terugkeren naar de los op de crashsite aangetroffen raketdelen.

4.2.3.4 Aanwijzingen voor type Buk-raket
Hoewel de verdediging stelt dat niet met zekerheid kan worden geconcludeerd dat sprake is van een relatie tussen de los aangetroffen raketdelen en het neerhalen van MH17, stelt zij wel op basis van diezelfde losse raketdelen dat sprake zou zijn van tegenstrijdig bewijs of bewijs voor twee raketten: een 9M38 en een 9M38M1 raket. [86] Het Openbaar Ministerie volgt dit niet.

De AFP, die alle onderdelen minutieus heeft onderzocht, concludeert dat alle losse onderdelen passen bij zowel een 9M38M1 raket als een 9M38 raket. Voor zes van de zeven losse onderdelen geldt dat ze ‘most consistent’ zijn met een 9M38M1 raket, maar daarmee wordt - zo volgt duidelijk uit het rapport - niet bedoeld dat ze niet ‘consistent’ zijn met een 9M38 raket. Voor het zevende losse onderdeel geldt dat het ‘consistent’ is met beide raketten. [87]

Eén van de items die volgens de AFP ‘most consistent’ is met de 9M38M1 referentieraket betreft de venturi. De verdediging stelt dat uit de administratie van het Russische Ministerie van Defensie volgt dat dit een venturi van een 9M38-raket betreft. [88] Wij hebben eerder op zitting al benoemd welke beperkingen aan deze administratie kleven, [89] terwijl uw rechtbank al heeft geoordeeld dat deze administratie niets zegt over de situatie in 2014. [90] Deze administratie kan volgens ons dus ook geen bewijs opleveren voor de stelling dat de losse onderdelen zouden toebehoren aan verschillende raketten.

De enige juiste conclusie is dat de losse onderdelen weliswaar overeenkomsten vertonen met beide typen referentieraketten, maar méér overeenkomsten hebben met het type 9M38M1 en dat deze losse onderdelen wel degelijk van één en dezelfde raket kunnen zijn. Van tegenstrijdig bewijs of bewijs voor twee raketten is geen sprake.

4.2.3.5 Onderzoek naar schadebeeld
Een vijfde punt van kritiek betreft het schadebeeld; dit zou onvoldoende onderzocht zijn. Voor de duidelijkheid merken wij hierbij op dat het dus gaat om het schadebeeld aan de wrakdelen, niet om de raketdelen in die wrakdelen. De verdediging stelt dat het onderzoek aan het schadebeeld niet voltooid zou zijn omdat uit die beoordeling geen raket is geïdentificeerd. Verder stelt de verdediging dat de focus van het onderzoek aan het schadebeeld vooral gericht zou zijn geweest op het vaststellen van de detonatielocatie van de Buk. [91] Ook stelt de verdediging dat het schadebeeld onvoldoende zou zijn omschreven. [92]

Om met dit laatste punt te beginnen: in het dossier bevinden zich niet alleen de door de verdediging genoemde processen-verbaal waarin de aangetroffen schade wordt beschreven en getoond middels afbeeldingen, [93] maar ook processen-verbaal van veiligstellen van wrakdelen waarop die schade zichtbaar is, die eveneens zijn voorzien van afbeeldingen (veelal inclusief meetlat). [94] Daarnaast is een 3D-scan van de reconstructie in het dossier gevoegd, die kan bewegen en waarmee kan worden in- en uitgezoomd op de schade. En last but not least zijn op aanwijzen van het NLR alle perforaties die door een primair fragment veroorzaakt zouden kunnen zijn [95] en alle ricochets driedimensionaal ingescand. Waarom deze processen-verbaal en deze 3D-scan van de reconstructie onbetrouwbaar en onbruikbaar zouden zijn, [96] ontgaat het Openbaar Ministerie. Wat hier verder ook van zij: uw rechtbank heeft zelf kennis kunnen nemen van de schade tijdens de schouw en kan die eigen waarnemingen in uw beoordeling van dat schadebeeld betrekken.

Dan de stelling dat het onderzoek naar het schadebeeld niet voltooid zou zijn omdat hieruit geen raket is geïdentificeerd. De verdediging vindt kennelijk dat onderzoek aan het schadebeeld pas voltooid is als dit resulteert in een conclusie van een verbalisant of deskundige die zegt: het was deze of deze raket. De verdediging miskent hiermee wederom dat het antwoord op vraag 1 niet hoeft te worden gegeven enkel en alleen op basis van het forensisch onderzoek en al helemaal niet enkel en alleen op basis van het schadebeeld. De verdediging miskent óók dat een dergelijke conclusie niet altijd kan worden getrokken op basis van het schadebeeld. Dit volgt al uit het feit dat één type warhead soms in twee typen raketten past, zoals de 9N314M warhead die én in de 9M38 én in de 9M38M1 raket past. Wat wél kan, is onderzoeken of het schadebeeld zoals aangetroffen op de wrakdelen overeenkomt met het schadebeeld dat je ziet na detonatie van een Buk-raket. En anders dan de verdediging stelt, is hier uitgebreid onderzoek naar verricht door middel van de arenatesten. [97]

Met die arenatesten is onder meer het schadebeeld in kaart gebracht van een 9N314M warhead die detoneert en een 9M38M1-raket die detoneert. Deze testen maken duidelijk dat de secundaire fragmentatie - dus de ontplofte raketdelen - een hele grote stempel drukt op het schadebeeld. [98] Een deel van de perforaties dat veroorzaakt zou kunnen zijn door fragmenten uit de warhead, zal in werkelijkheid zijn veroorzaakt door secundaire raketfragmenten van ongeveer dezelfde grootte als de fragmenten uit de warhead. Dit betekent dat ook het schadebeeld op MH17 met die blik moet worden bezien. Oftewel: het heeft alleen maar zin om de schade aan MH17 te vergelijken met de resultaten van de arenatest met de complete raket. En dat is precies wat in het forensisch onderzoek is gebeurd. De schade zoals te zien op de getuigenplaten na de arenatest met de complete raket inclusief 9N314M warhead is vergeleken met het schadebeeld dat is waar te nemen op MH17. De conclusie van dat onderzoek is dat het schadebeeld op de getuigenplaten matcht met het schadebeeld dat we zien op de wrakdelen van MH17. De deskundige van het NLR heeft het over een ‘volledige match’, [99] terwijl de deskundige van RMA het heeft over ‘een heel goede match’. [100]

Bij deze bevindingen van de arenatesten concludeert het Openbaar Ministerie dat het schadebeeld op MH17 past bij het schadebeeld van een Buk-raket. Het verweer van de verdediging dat het onderzoek naar het schadebeeld niet voltooid zou zijn, mist feitelijke grondslag en kan dus niet slagen.

https://www.om.nl/onderwerpen/mh17-vlie … iek-17-mei

Repliek 17 mei
Uitgesproken op de zitting van de meervoudige strafkamer van de rechtbank Den Haag.

4.3 Bewijsvraag 2: afvuurlocatie nabij Pervomaiskyi
4.3.1 Inleiding

Dan komen we nu bij de tweede bewijsvraag die uw rechtbank moet beantwoorden: of de Buk-raket waarmee MH17 is neergehaald is afgevuurd nabij Pervomaiskyi. Volgens de verdediging bestaat ook hiervoor onvoldoende bewijs. Kort gezegd stelt de verdediging dat de tapgesprekken waaruit blijkt dat verdachten de Buk naar en van deze locatie hebben aan- en afgevoerd anders moeten worden uitgelegd. Verder heeft de verdediging aangevoerd dat het overige bewijs voor deze afvuurlocatie onbetrouwbaar is en dat bewijs dat je voor deze afvuurlocatie volgens de verdediging zou mogen verwachten, ontbreekt. Ook zou uit het schadebeeld van MH17 volgen dat Pervomaiskyi niet de afvuurlocatie is. Tot slot heeft zij een alternatief scenario opgevoerd, waarin MH17 vanaf een andere locatie zou zijn neergeschoten. Wij zullen deze verweren nu bespreken.

4.3.2. Alternatieve lezing tapgesprekken

We beginnen met de uitleg van de tapgesprekken. Bij pleidooi heeft de verdediging verschillende alternatieve lezingen gegeven voor de interpretatie van tapgesprekken. [1] Ook Pulatov heeft zich in zijn verklaringen uitgelaten over de tapgesprekken. Uit zijn verklaringen en het betoog van de verdediging zijn de volgende elkaar uitsluitende theorieën te halen. Ten eerste: er is gesproken over een niet bestaande Buk-TELAR. Ten tweede: het ging over een wel bestaande, maar niet-functionerende Buk-TELAR als onderdeel van militaire deceptie. En ten derde: er was een functionerende Buk-TELAR, maar die heeft geen raket afgevuurd. Wij gaan nu in op deze standpunten van Pulatov en de verdediging. Hierbij komt ook de deceptiestrategie van Pulatov over de Strela-10 aan de orde. We staan eerst stil bij de interpretatie van tapgesprekken in het algemeen. Daarna zullen wij de aangevoerde alternatieve lezingen bespreken.

4.3.2.1. Interpretatie tapgesprekken
4.3.2.1.1. Deskundigheid
De omstandigheid dat door strijdende partijen in een conflict desinformatie en versluierd taalgebruik kan worden gebezigd, [2] betekent niet dat dit in elk door Pulatov of de medeverdachten gevoerd gesprek ook het geval is. De praktijk is weerbarstiger. Uit open bronnen blijkt dat het in de Russische Federatie tegenwoordig nog steeds ontbreekt aan voldoende beveiligde communicatiemiddelen en dat gevoelige militaire informatie ook nu nog via onbeveiligde lijnen wordt gedeeld. [3] Lang niet alle communicatie via open lijnen betreft dus desinformatie. Dat hebben we eerder ook al besproken in deze strafzaak.

Anders dan de verdediging stelt, [4] hoeft geen deskundige ingeschakeld te worden om versluierde taal te decoderen. Strafzaken zijn doorspekt van versluierde en gecodeerde taal om te verhullen dat over criminele activiteiten wordt gesproken. Zo werd in een drugszaak het woord ‘auto’ in afgeluisterde telefoongesprekken gebruikt, terwijl ‘vliegtuig’ werd bedoeld. Een ‘garage’ was een ‘vliegtuighangar’. En een ‘boek’ stond voor ‘cocaïne’. [5] Ook dat is bewuste misleiding waarbij de politie – om in de termen van Pulatov te blijven - de te misleiden ‘vijand’ is. In een strafproces krijgen woorden betekenis door de inhoud van het volledige gesprek en door dat gesprek te beoordelen in samenhang met andere bewijsmiddelen. Zoals met chronologisch of inhoudelijk verwante tapgesprekken. Dat onderkent Pulatov ook als hij in zijn video-verklaring zegt dat telefoongesprekken in onderlinge samenhang bekeken moeten worden.

4.3.2.1.2. Validatie
Het Openbaar Ministerie heeft in deze zaak veel aandacht besteed aan de validatie van het bewijs. We hebben al vaker aangekaart dat het onderzoek in deze zaak zorgvuldig en breed is geweest. Check en dubbelcheck is het devies. Validatie is belangrijk voor de bewijskracht. Er is steeds onderzocht wie de gebruiker is van een bepaald telefoonnummer. Er is onderzocht of gebeurtenissen die over de telefoon worden besproken ook daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. Ook specifieke gesprekken over de Buk-TELAR zijn gevalideerd. [6] En keer op keer is gebleken dat heel veel verkregen informatie uit tapgesprekken bevestiging vindt in andere bronnen. Verdachten spreken in juli 2014 dus niet over fictieve gebeurtenissen. Het gaat in de gesprekken over de rauwe realiteit van de gewapende strijd.

Gezien de uitkomst van het validatie-onderzoek moet Pulatov met aantoonbaar bewijs komen om uw rechtbank te overtuigen dat hij niks met een Buk-TELAR te maken heeft. Hij slaagt daar niet in.

4.3.2.2. Beoordeling alternatief scenario
Zoals gezegd werpt de verdediging diverse alternatieve lezingen op voor de interpretatie van tapgesprekken. Beoordeeld moet worden of hiermee een reëel alternatief scenario wordt aangevoerd. Voor de beoordeling van een alternatief scenario is het volgende van belang.

Om tot een oordeel over de tenlastelegging te komen, toetst een rechter de onderzoeksresultaten in onderling verband en samenhang. Passen die resultaten aanzienlijk beter bij het tenlastegelegde dan bij een ander scenario, dan volgt een veroordeling. Bij gerede twijfel wordt vrijgesproken. Het is voor een veroordeling niet nodig dat alle alternatieve scenario’s kunnen worden uitgesloten. Wel moet een door de verdediging opgeworpen alternatief scenario door de rechter worden weerlegd om tot een veroordeling te kunnen komen. Dat kan de rechter doen door te wijzen op bewijsmiddelen of daaraan ontleende feiten en omstandigheden die de alternatieve lezing uitsluiten. Maar dat hoeft niet. Een alternatieve lezing kan ook worden verworpen door aan te geven, waarom deze niet aannemelijk is geworden of als ongeloofwaardig terzijde kan worden geschoven. Onwaarschijnlijke alternatieve scenario’s mogen zonder veel woorden (uitdrukkelijke weerlegging) opzij worden gezet. [7]

De vraag is dus of de alternatieve lezing van Pulatov en de verdediging over de tapgesprekken aannemelijk is. Het antwoord daarop is wat het Openbaar Ministerie betreft: nee. We gaan nader in op de verklaringen van Pulatov en de eerste deceptie-theorie.

4.3.2.3. Verklaringen Pulatov
4.3.2.3.1. Geen verdachtenverhoor
We stellen voorop dat verdachte Pulatov zich nooit rechtstreeks heeft laten bevragen. Hij heeft geen verklaring afgelegd tegenover het JIT of tegenover de Russische autoriteiten. Ook uw rechtbank, de rechter-commissaris of het Openbaar Ministerie hebben Pulatov nooit rechtstreeks vragen kunnen stellen. Terwijl dat bij een verdachtenverhoor wel gebruikelijk is in een strafproces. Dat alleen al is voldoende reden om aan zijn geregisseerde videoverklaringen niet dezelfde bewijskracht te hechten als aan een verklaring van een verdachte die is afgelegd tijdens een kritisch verhoor. Als we vervolgens kijken naar de inhoud van de verklaringen, dan blijken die ook om inhoudelijke redenen ongeloofwaardig.

Zo geeft Pulatov in zijn verklaring van oktober 2020 geen openheid van zaken. Anders dan de verdediging stelt [8] zijn niet alle schriftelijke vragen van het Openbaar Ministerie aan Pulatov gesteld en beantwoord. Vragen die volgens de verdediging te privacygevoelig waren zijn niet aan Pulatov gesteld. Ook ten aanzien van een aantal vragen dat betrekking heeft op andere verdachten, vond de verdediging het ongepast om deze aan Pulatov voor te leggen omdat hij geen getuige is in de zaken van de medeverdachten. Slechts één van die vragen is hem gesteld.Van de mogelijkheid om vragen te beantwoorden in de door uw rechtbank aangegeven setting heeft Pulatov geen gebruik gemaakt. [9] Pulatov laat dus niet het achterste van zijn tong zien.

4.3.2.3.2. Pulatov verklaart niet consistent
En als hij verklaart is hij niet consistent. In zijn eerste video-verklaring van februari 2020 zegt Pulatov dat hij niks te maken heeft gehad met een Buk-systeem en daar nooit over heeft gesproken. Deze verklaring wordt acht maanden later door Pulatov zelf onderuitgehaald. In zijn verklaring van oktober 2020 erkent Pulatov ineens wel dat in telefoongesprekken over een Buk wordt gesproken. Dit betreft volgens hem echter desinformatie. Hij weet niets over het gebruik van een Buk-TELAR in de Donbass. Pulatov verklaart dat hij in juli 2014 ook desinformatie over de Strela-10 in de wereld brengt.

Anders dan de verdediging meent, is deze tweede verklaring van Pulatov evident strijdig met de eerste. Het eerste standpunt dat er niet en het tweede standpunt dat er wel in tapgesprekken over een Buk wordt gesproken, staan lijnrecht tegenover elkaar en sluiten elkaar uit. Op het moment van de eerste verklaring van februari 2020 wist verdachte al waarvan hij werd verdacht. Er was geen enkele belemmering voor Pulatov om direct te erkennen dat er wel was gesproken over een Buk-systeem, maar dat dit in het kader van desinformatie was. Sterker nog, gezien de ernst van de verdenking is het logischer om die uitleg gelijk op tafel te leggen. Dat verdachte hier pas na acht maanden mee komt, als hij en zijn raadslieden kennis hebben genomen van het hele dossier, ondergraaft zijn geloofwaardigheid.

4.3.2.3.3. Pulatov onderbouwt niet
Verdachte onderbouwt zijn latere desinformatie-lezing ook niet. Pulatov bespreekt in oktober 2020 met zijn raadslieden slechts één beweerdelijk desinformatie-gesprek. In het pleidooi komt dit gesprek ook weer naar voren. [10] Het gaat om het in ons requisitoir genoemde gesprek van 16 juli 2014 om 18:12 uur tussen Pulatov en Dubinskiy over een kapotte Strela, behoefte aan luchtverdedigingswapens met een groter bereik en geleden verliezen aan de kant van de separatisten. Wij handhaven ons standpunt uit het requisitoir dat dit geen desinformatie-gesprek is. [11] Wij hebben dit uitgebreid onderbouwd onder verwijzing naar veel meer bronnen dan de verdediging aanhaalt in het pleidooi. [12] Daar doet de verklaring van Pulatov niets aan af.

4.3.2.3.2. Pulatov spreekt over Buk na neerschieten MH17
Naast het gebrek aan onderbouwing is er nog een reden om te twijfelen aan deze deceptie-theorie. Namelijk het feit dat Pulatov zelf over een ‘Buk’ spreekt, nadat MH17 is neergeschoten. Te weten in het tapgesprek van 17 juli 2014 om 18:44 uur dat hij met Kharchenko voert. Pulatov heeft het over ‘onze Buk’. In het gesprek van 19:52 uur met Dubinskiy zegt Pulatov op de vraag ‘heeft onze Buk geschoten of niet?’ dat ‘de buk een Sushka [heeft] neergehaald nadat de Sushka de Boeing heeft neergeschoten.’ In deze gesprekken wordt niemand misleid. Als Pulatov in de gesprekken na het neerschieten van MH17 over een reële Buk praat, waarom zou hij daarvoor dan over een niet-bestaande Buk hebben gesproken? Dat is onvoorstelbaar en Pulatov legt ons ook niet uit hoe wij dat zouden moeten rijmen.

4.3.2.3.2. Deelconclusie
De tapgesprekken zijn geen deceptiegesprekken. De door de verdediging als eerste opgeworpen deceptie-theorie dat gesproken werd over een niet-bestaande Buk-TELAR, is niet aannemelijk en schuift het Openbaar Ministerie opzij. Er was een Buk-TELAR en daar was ook behoefte aan.

4.3.2.4. Strela-10 versus Buk-TELAR als luchtafweer
De derde videoverklaring [13] van Pulatov van twee jaar later wordt opgevoerd om de stelling te onderbouwen dat er geen behoefte was aan een Buk-TELAR omdat hun Strela-10 voldoende luchtafweer bood. Deze videoverklaring heeft de verdediging bij pleidooi overgelegd en is niet op zitting getoond.

4.3.2.4.1. ‘Kapotte’ Strela-10 als deceptiestrategie Pulatov
Eerder hebben wij al aangegeven dat er voldoende bewijs is dat de Strela-10 waarover het in het gesprek van 16 juli 2014 om 18:12 uur gaat, kapot was. [14] Gelet hierop is de deceptie-theorie van Pulatov dat hij slechts tegenover de vijand voorwendt dat de Strela-10 kapot is, maar dat deze in werkelijkheid wel functioneert, ongeloofwaardig. We gaan verder niet in op de Strela-10 deceptiestrategie omdat het in deze zaak niet gaat om de vraag of er al dan niet een kapotte Strela-10 was. De mogelijkheid om een Strela-10 in te zetten op 16-17 juli 2014 staat immers los van de behoefte aan de inzet van een Buk-TELAR. Uw rechtbank wees daar ook al op. [15] Er hoeft dan ook geen (ervarings)deskundige te worden geraadpleegd over het door Pulatov opgeworpen Strela-10-deceptie-scenario, zoals de verdediging voorstaat. [16]

4.3.2.4.2. Behoefte Buk-TELAR
Het Openbaar Ministerie betwist de stelling van de verdediging dat de eigen luchtafweer van de DPR voldeed. [17] In het requisitoir hebben wij aangegeven dat er in juli 2014 wel degelijk behoefte was aan een zwaarder luchtverdedigingswapen, waarmee vliegtuigen op grotere hoogte konden worden neergeschoten. [18]

De door de verdediging in het pleidooi genoemde tapgesprekken weerleggen niet de conclusie dat de separatisten op 16-17 juli 2014 behoefte hebben aan luchtafweer die op grotere hoogte vliegtuigen kan raken. Zij bevestigen het juist.

[1] Pleitaantekeningen deel IV.I., 18 maart 2022, Hoofdstuk 1.

[2] Pleitaantekeningen 7 maart 2022, randnummer 245 en rechtbank tussenuitspraak 25 november 2020, p. 45.

[3] Rferl.org, ‘Communication breakdown: How Russia’s invasion of Ukraine bogged down’, 19 maart 2022, 22:09 u. Foreignpolicy.com, ‘The Ukrainians are listening’: Russia’s military radios are getting owned’, 22 maart 2022, 17:04 u.

[4] Pleitaantekeningen deel I, 7 maart 2022, randnummers 241-246.

[5] Gerechtshof Amsterdam 14 februari 2017, ECLI:NL:GHAMS:2017:478.

[6] Requisitoir, par 3.4.1 (Inleiding).

[7] Hoge Raad 16 maart 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK3359, Rechtbank Den Haag 16 december 2013, ECLI:NL:RBDHA:2013:18000, CAG Pronken 17 januari 2017, ECLI:NL:PHR:2017:157, Gerechtshof Den Bosch 30 januari 2020, ECLI:NL:GHSHE:2020:242, CAG Paridaens, 18 mei 2021, ECLI:NL:PHR:2021:434, B. Lettinga, Recht doen aan alternatieve scenario’s, Proces 2015, p. 50-61. C.P.M. Cleiren & M.J. Dubelaar, De betekenis van het scenariodenken voor het bewijs op grondslag van de tenlastelegging en de rechterlijke onderzoeksplicht, Strafblad 2014, p. 439-448.

[8] Pleitaantekeningen deel IV.I., 18 maart 2022, randnummer 113.

[9] Terechtzitting 10 juni 2021, deelvraag 3, deel III van III, p. 167 zittingstekst rechtbank. ‘Het aanbod van de Pulatov om nadere schriftelijke vragen van de rechtbank naar aanleiding van zijn videoboodschap op schrift via zijn advocaten te beantwoorden heeft de rechtbank afgeslagen: bevraging door de rechtbank van een verdachte vindt plaats op een openbare terechtzitting, in aanwezigheid van zijn raadslieden en het Openbaar Ministerie, en zonder bijzondere reden niet op een andere manier.’

[10] Pleitaantekeningen deel IV.I., 18 maart 2022, randnummer 85 ev.

[11] Requisitoir, par 3.9.5.3.2.1 (Beweerdelijk voorbeeld van desinformatie).

[12] Pleitaantekeningen deel IV.I., 18 maart 2022, randnummer 90.

[13] Pleitaantekeningen deel IV.I, 18 maart 2022, randnummer 108, voetnoot 59.

[14] Proces-verbaal zitting 17 juni 2021, bijlage F, (Toelichting OM, Vraag 3- Pulatov en desinformatie),

[15] Proces-verbaal zitting 8 februari 2021, p. 21.

[16] Pleitaantekeningen deel IV.I, 18 maart 2022, randnummer 117.

[17] Pleitaantekeningen deel IV.I, 18 maart 2022, randnummers 101-103, 108.

[18] Requisitoir, par. 3.3.4.3. (16-17 juli: groeiende behoefte aan sterke luchtafweer).

https://www.rovid.nl/om/page/2022/om-pa … u-bron.mp4

Het tapgesprek van 11:43 uur op 16 juli 2014 gaat over een hoogvliegende onbereikbare Sushka die vermoedelijk een aanval op Marinovka heeft uitgevoerd. Daar voeren eenheden onder leiding van Kharchenko strijd, dus is het irrelevant dat een van de bellers blijkens de cell-ID in de Luhansk-regio zou zijn. [1] Uit de zin in het gesprek van 11:50 uur die dag met Koreets dat de Sushka van erg grote hoogte (‘very high altitude’) Saur-Mogila raakte blijkt ook voldoende dat de DPR last heeft van hoger vliegende vliegtuigen. [2] Al eerder vandaag hebben we gezegd dat het gesprek van 18:12 uur geen desinformatiegesprek is. [3] Dat betekent dat het gesprek van 18:55 uur over doden en gewonden dat de verdediging in verband daarmee noemt, dat ook niet is. [4] En uit dat gesprek van 18:55 uur en het gesprek van 19:09 uur van 16 juli 2014 is af te leiden dat Dubinskiy is geïnformeerd over aanvallen door Sushka’s van een hoogte van 5 tot 7 kilometer. Daar kan een Strela-10, als deze al werkt, met een hoogtebereik van maximaal 3.500 meter niet tegenop. Een Buk-TELAR wel. In dat laatste gesprek spreekt Dubinskiy ook zoals gezegd, uit dat het fijn zal zijn als hij het voor elkaar krijgt om ’s morgens een Buk te krijgen. Dat Pulatov niet heeft deelgenomen aan deze gesprekken maakt anders dan de verdediging zegt [5] niet uit, omdat Pulatov nauw samenwerkt met Dubinskiy en zij elkaar informeren over de stand van zaken in de strijd. In ieder geval is Pulatov bekend met de aanvallen van grote hoogte, zo blijkt uit de gesprekken van 13:26 uur en 18:12 uur. In het gesprek van 13:26 uur zegt Kharchenko tegen Pulatov dat er een Sushka beweegt en dat die hun van boven te grazen neemt. We laten dit gesprek horen omdat uit de emotie die er uit spreekt duidelijk wordt hoe ernstig de situatie is. In het gesprek van 18:12 uur wijdt Pulatov de verliezen aan luchtaanvallen en artilleriebeschietingen. De luchtaanvallen kwamen naar eigen zeggen van grote hoogte en buiten bereik van hun systemen. Vervolgens geeft Pulatov aan wat zij nodig hebben: ‘lange-afstand artillerie en een deugdelijk luchtverdedigingssysteem’. Hieruit spreekt voldoende dat verdachten, waaronder Pulatov, luchtaanvallen van grote hoogte onvoldoende kunnen pareren. Er is dus anders dan de verdediging stelt wel degelijk een feitelijke grondslag voor deze conclusie van het Openbaar Ministerie. [6] En geen enkele grondslag voor de stelling van Pulatov dat geen behoefte zou bestaan aan een Buk-TELAR.

Wat betreft het door de verdediging genoemde vliegtuig (SU-26M1) dat op 6200 meter zou zijn neergehaald, [7] merken we op dat deze minimale informatie onvoldoende grondslag biedt voor de conclusie dat er geen Buk nodig zou zijn. Uit de taps is immers duidelijk dat de separatisten te kampen hebben met meerdere luchtaanvallen van grotere hoogte.

De verdediging beroept zich er op dat genoemde tapgesprekken alleen bewijswaarde hebben als we de uitleg van de gespreksdeelnemers meenemen in de beoordeling. [8] Zoals hiervoor uiteengezet zijn de verklaringen van Pulatov geen stenen waarop je kunt bouwen. En voor het overige zijn de tapgesprekken in onderling verband en in samenhang met andere onderzoeksresultaten meer dan duidelijk.

Ook uit andere bronnen blijkt van verliezen aan de kant van de DPR en luchtaanvallen. Girkin, die aan het front is, spreekt in een interview aan LifeNews over doden en gewonden aan de kant van de DPR. In een andere reportage van LifeNews, met een interview met Gilazov, waarin het gaat over de inname van Marinovka door de DPR, is een brandend infanterievoertuig te zien waarover wordt gesproken in verschillende tapgesprekken. In de video wordt door de verslaggever gesproken over voortdurend overvliegende Sushka’s. Girkin spreekt in een interview van 20 november 2014 uit dat zij destijds de corridor naar de Russische Federatie gehouden hebben maar met grote verliezen die voornamelijk door luchtaanvallen en artillerievuur werden veroorzaakt.

4.3.2.4.3 Deelconclusie
Er is op 16 juli 2014 behoefte aan zwaarder luchtafweergeschut. Logisch of niet, op 17 juli 2014 staat er daadwerkelijk een Buk-TELAR in Donetsk.

Gelet hierop kunnen de andere door de verdediging opgeworpen theorieën al terzijde worden geschoven. We gaan er toch inhoudelijk op in om duidelijk te maken dat zij echt geen hout snijden.

4.3.2.5 Niet-functionerende Buk-TELAR als onderdeel van militaire deceptie
Op de zitting van 18 maart 2022 komt de verdediging met de lezing dat Pulatov denkt dat de telefoongesprekken van 17 juli 2014 van met name Dubinskiy en Kharchenko die over het vervoer van een Buk lijken te gaan, onderdeel zijn van een militair strategisch plan. Een strategie van militaire deceptie van Dubinskiy en Kharchenko om de Oekraïense strijdkrachten te laten denken dat er een functionerende Buk-TELAR is, terwijl die er in werkelijkheid niet is. Met als doel het afschrikken van de Oekraïense strijdkrachten. [9]

4.3.2.5.1 Geen verklaring van Pulatov
Het Openbaar Ministerie ziet nog geen begin van aannemelijkheid voor deze tweede deceptie-theorie. Deze theorie wordt opgeworpen door de verdediging en is niet door Pulatov zelf naar voren gebracht in een video-verklaring. Gemachtigde raadslieden treden niet op als vertegenwoordigers van de verdachte, zodat hun verklaringen niet kunnen gelden als verklaringen van de verdachte. [10] Door deze regel is gewaarborgd dat de verklaringen en mededelingen van een raadsman niet ten nadele van de verdachte kunnen strekken, bijvoorbeeld door ze als bewijsmiddel tegen de verdachte te gebruiken. [11] Deze regel brengt ook mee dat de raadslieden niet als verklaring van Pulatov naar voren kunnen brengen hoe zij hebben begrepen wat Pulatov denkt of wat hij aan hen heeft uitgelegd. De mogelijkheid dat er een niet-functionerende Buk rondreed is dus slechts een door de verdediging geopperde theoretische mogelijkheid die niet is gebaseerd op een verklaring van verdachte Pulatov. Dit alleen is al voldoende reden om deze theorie als ongeloofwaardig te verwerpen.

4.3.2.5.2 Geen onderbouwing
Ook overigens wordt deze lezing van de tapgesprekken onvoldoende onderbouwd.

Het Openbaar Ministerie ziet geen onderbouwing in de inhoud van door de verdediging in de voetnoot [12] van de pleitaantekeningen genoemde beweerdelijke ‘deceptie’-telefoongesprekken. [13] Zelfs als deze gesprekken van 2 en 13 juli 2014 met woorden als ‘toys’ en ‘boxes’ desinformatie zouden bevatten, dan kan hieruit niet worden afgeleid dat de andere door de verdediging genoemde drie gesprekken van 17 juli 2014 [14] waarin het woord Buk voorkomt, deze tweede deceptie-theorie over een niet-functionerende Buk-TELAR ondersteunen. Enig verband ontbreekt.

Ook zien wij niet hoe het door de verdediging aangehaalde gesprek van 17 juli 2014 om 16:30 uur deze theorie zou kunnen ondersteunen. [15] Dit is het gesprek waaruit blijkt dat ‘Kim’ wacht op een aanval, dat het rustig is en ze klaar zijn en de andere spreker reageert met ‘Well, thank God. Maybe simply intercepted the conversations’. Hieruit is geen ‘militaire deceptie’ te halen.

Het door de verdediging in hun pleidooi aangehaalde deel van het interview van Dubinskiy [16] ondersteunt de tweede deceptie-theorie evenmin. Hieruit blijkt hoogstens in het algemeen dat in tapgesprekken desinformatie wordt verspreid. Dat desinformatie wordt verspreid in tijden van oorlog is echter een punt dat niet ter discussie staat.

De verdediging ziet in de verklaring van getuige V54, die bij het zien van de Buk dacht dat deze was gehaald om indruk te maken, in de afschrikwekkende karakteristieken van de Buk

en in de uitleg van getuigen G9462 en RC02 over de ‘protect’-taak van een Buk-TELAR, aanwijzingen die de mogelijkheid ondersteunen dat een niet-functionerende TELAR werd ingezet in het kader van de militaire deceptie-strategie van Dubinskiy en Kharchenko om de vijand af te schrikken. Niet werkend materieel werd vaker als afschrikmiddel ingezet, ook op initiatief van Kharchenko. Aldus de verdediging. [17]

Het feit dat de verdediging zelf over een ‘mogelijkheid’ spreekt geeft al aan dat dit een loze suggestie is. Het zijn niet eens aanwijzingen, laat staan dat hetgeen is aangevoerd een concrete onderbouwing vormt voor de suggestie dat op en rond 17 juli 2014 als plan van Dubinskiy en Kharchenko een niet-functionerende Buk-TELAR in de DPR zou rondrijden ter afschrikking van de vijand.

Inderdaad zijn Kharchenko en Dubinskiy niet gehoord na verzoek daartoe door de verdediging. [18] De deceptie-theorie over een niet-functionerende Buk-TELAR lag overigens ook niet ten grondslag aan de getuigenverzoeken. Die theorie is pas opgeworpen tijdens het pleidooi. Pas nadat het hele dossier is bestudeerd. En dat is in een zodanig laat stadium dat hieraan geen geloof kan worden gehecht. Los daarvan past het ook niet bij de overige bewijsmiddelen in het dossier die wijzen op een daadwerkelijk ingezette Buk-TELAR.

De verdediging voert verder nog aan dat uit het beeldvergelijkend-onderzoek naar de herkomst van de TELAR niet blijkt dat de TELAR een Russische TELAR is van de 53e Brigade en dat op basis van het onderzoek niet kan worden uitgesloten dat het een niet-functionerende andere TELAR, bijvoorbeeld een Oekraïense, was. [19]

Vooropgesteld wordt dat de enkele aanwezigheid in Oekraïne van al dan niet functionerende TELARs of TELLs op geen enkele wijze kan bijdragen aan de aannemelijkheid van de deceptie-theorie dat verdachten beschikten over een niet-functionerende Buk-TELAR. Het Openbaar Ministerie heeft in het requisitoir uitgebreid uiteengezet via welke stappen de Buk-TELAR is geïdentificeerd. [20] Veel relevanter is dat uit andere bewijsmiddelen dan die voor de identificatie zijn gebruikt, blijkt dat de TELAR waarover verdachten beschikten uit de Russische Federatie kwam, dat deze is gebruikt om een vliegtuig neer te halen en na dat neerhalen weer naar de Russische Federatie werd afgevoerd. [21] Er is dus voldoende bewijs dat MH17 is neergehaald door een Russische Buk-TELAR en dat die Buk-TELAR is te zien op de video’s van 17 en 18 juli 2014. Er is daarentegen geen enkel concreet bewijs dat een andere Buk-TELAR is gebruikt of vervoerd, laat staan een niet-functionerende TELAR.

4.3.2.5.3 Deelconclusie
De tweede door de verdediging opgeworpen theorie van een niet-functionerende Buk-TELAR dient als volstrekt ongeloofwaardig opzij geschoven te worden.

4.3.2.6 Functionerende TELAR is niet gebruikt
Dan de laatste door de verdediging over de Buk-TELAR op zitting naar voren gebrachte theorie. [22] De verdediging schetst een scenario over de gang van zaken op en rond 17 juli 2014 en eindigt met de vraag of het misschien wel zo kan zijn gegaan dat er wellicht een (functionerende) Buk-TELAR was in de omgeving Snizhne-Saur Mogila, maar dat die weer is vertrokken, zonder te zijn gebruikt. [23]

4.3.2.6.1 Pulatov vind het zelf ‘absurd’
Zoals gezegd kan een advocaat niet namens een verdachte verklaren. Met deze derde theorie dat de Buk-TELAR niet zou zijn gebruikt, vliegt de verdediging nog verder uit de bocht. De raadslieden schetsen een theorie die hun cliënt “absurd” vindt. [24] Een theorie van de verdediging die verdachte zelf, met al zijn door de verdediging toegeschreven militaire expertise, volstrekt ongeloofwaardig vindt kan nooit een aannemelijk alternatief scenario opleveren. Daarnaast is ook deze theorie in strijd met een overdaad aan bewijs voor de lancering van een raket door de Buk-TELAR van verdachten, zoals bij requisitoir naar voren is gebracht.

4.3.2.6.2 Deelconclusie
De derde theorie van de verdediging dat de Buk-TELAR van verdachten geen raket heeft afgevuurd dient te worden verworpen.

4.3.2.7 Conclusie alternatieve lezing tapgesprekken
De verdediging heeft niet aannemelijk gemaakt dat de gesprekken die het Openbaar Ministerie relevant vindt voor het bewijs, desinformatie bevatten. De verdediging is er niet in geslaagd de diverse, onderling strijdige alternatieve theorieën over de Buk-TELAR aannemelijk te maken. Dit betekent dat het hoofdscenario van het Openbaar Ministerie dat de Buk-TELAR op 17 juli 2014 een Buk-raket heeft afgevuurd waarmee MH17 is geraakt ook na dit deel van het pleidooi overeind blijft.

4.3.3 Overig bewijs voor afvuurlocatie
Tot zover Pulatovs uitleg van de tapgesprekken. Daarnaast heeft de verdediging vijf dagen lang bepleit dat ook het overige bewijs voor de ten laste gelegde afvuurlocatie tekort schiet. [25] Dit standpunt leunt op vier pijlers. De eerste is dat al het tactische bewijs voor een lancering vanuit de omgeving van Pervomaiskyi onbetrouwbaar is en van het bewijs moet worden uitgesloten. [26] De tweede is dat het schadebeeld van MH17 niet verenigbaar is met een lancering vanuit de omgeving Pervomaiskyi. Oftewel: dat het landbouwveld bij Pervomaiskyi niet de afvuurlocatie kán zijn. [27] De derde pijler is dat bewijs dat je zou verwachten, ontbreekt. En de laatste dat een ander scenario aannemelijk is en niet door het beschikbare bewijs zou worden uitgesloten, namelijk het scenario dat vanuit de omgeving van Zaroshchenske door een Oekraïense TELAR een Buk-raket is afgevuurd op Air India, waarna MH17 is geraakt. [28]

Uit onze reactie zal blijken dat alle vierde pijlers op drijfzand zijn gebouwd en geen stand kunnen houden. Wij zullen de in dit verband gevoerde verweren bespreken en beginnen met het bewijs dat volgens de verdediging moet worden uitgesloten omdat het onbetrouwbaar zou zijn.

4.3.3.1 Betrouwbaarheid belastend bewijs voor afvuurgebied
We beginnen met de stelling van de verdediging dat het belastend bewijs voor een lancering vanaf een landbouwveld bij Pervomaiskyi onbetrouwbaar zou zijn. Daarvoor zouden verschillende redenen zijn, die elkaar ondersteunen en versterken.

4.3.3.1.2 X48
Dan getuige X48. Deze getuige heeft verklaard dat hij op 17 juli 2014 zag dat er vanaf het landbouwveld bij Pervomaiskyi een vliegtuig is neergeschoten met een Buk-systeem.

4.3.3.1.2.1 Afscherming X48
Van deze getuige is de identiteit afgeschermd. Opnieuw: we spreken om praktische redenen over een ‘hij’, zonder daarmee aan te duiden of het een man of een vrouw is. Voor deze afscherming bestaat alle reden. Al vroeg in het onderzoek was duidelijk dat de Russische staat er niet voor terugdeinst om zich actief met de richting van het onderzoek te bemoeien. Verder is de afgelopen jaren in verschillende Europese landen gebleken dat de arm van de Russische veiligheidsdiensten FSB en GRU ver reikt. [60] Het is algemeen bekend dat deze diensten kunnen hacken en afluisteren en toegang hebben tot talloze informatiesystemen. Getuigen in deze zaak, die bereid zijn om over onderwerpen te verklaren die niet passen in het narratief van gewapende groepen in Oost-Oekraïne en de Russische staat, moeten vrezen voor represailles. Reden dus om ingrijpende maatregelen te nemen om de identiteit van getuigen zoals X48 af te schermen.

Die afscherming ligt in handen van de rechter-commissaris. Ook wij, zaaksofficieren van justitie, weten niet wat X48 allemaal aan de rechter-commissaris heeft verteld en welke onderdelen van de verklaring omwille van de veiligheid van de getuige moesten worden afgeschermd. Wel kunnen wij ons voorstellen waarom getuigen als X48 door de bekendmaking van bepaalde informatie in gevaar kunnen komen. Zo moest bijvoorbeeld worden afgeschermd wanneer deze getuige werd gehoord, omdat – zo kunnen wij ons voorstellen - X48 op basis van een verhoordatum eenvoudiger zou kunnen worden getraceerd en geïdentificeerd, bijvoorbeeld op basis van vervoers- en grenscontrolegegevens. Ook kunnen wij ons – zonder kennis van de ongezwarte versie van het proces-verbaal van verhoor van X48 – voorstellen waarom de rechter-commissaris nadere informatie over personen op het checkpoint (in proces-verbaal van verhoor “blokkadepost” genoemd) heeft gezwart. Denk in de Nederlandse situatie bijvoorbeeld aan een getuige van een liquidatie, die samen met vrienden op een terras zit en vanaf dat terras ziet hoe iemand op straat wordt doodgeschoten. Alleen al op basis van de naam van dat café en het aantal vrienden waarmee hij samen aan een tafel op dat terras zat, zou achterhaald kunnen worden wie deze getuige is. Hoe groter de kring van potentiële getuigen, hoe kleiner de kans op identificatie van de getuige die een verklaring heeft afgelegd. In dat geval zal de rechter-commissaris moeten beoordelen of onderdelen van de getuigenverklaring, zoals de naam en locatie van het café en de grootte van de vriendengroep van de getuige, moeten worden afgeschermd of niet. Dit lijkt ons voor iedereen begrijpelijk.

Toch valt het volgens de verdediging “met geen mogelijkheid in te zien” waarom het aantal personen dat bij X48 aanwezig was bij het checkpoint zou moeten worden afgeschermd (deel IV.III, 24 maart 2022, randnummer 357). Opnieuw is er onbegrip bij de verdediging over veiligheidsmaatregelen, die in deze zaak helaas noodzakelijk zijn. Dat onbegrip merkten wij al eerder op. De officier van justitie heeft toen aangeboden om hierover buiten de zittingzaal nog eens in bredere zin met de raadslieden van gedachten te wisselen. Op dat aanbod is de verdediging niet ingegaan. In plaats daarvan heeft zij bij pleidooi een afgeschermd onderdeel van de verklaring van X48, dat door een vergissing van de rechter-commissaris onder ogen van de raadslieden is gekomen, aan uw rechtbank aangeboden en inhoudelijk op zitting besproken. [61] Daarmee heeft de verdediging veiligheidsrisico’s genomen die het zelf, zonder kennis van de volledige verklaring, identiteit en achtergronden van X48, niet kan overzien en die het vooraf met de rechter-commissaris, die deze kennis wel heeft, had moeten bespreken.

4.3.3.1.2.2 Bewijsuitsluiting van verklaring X48?
Volgens de verdediging mag de getuigenverklaring van X48 niet voor het bewijs worden gebruikt. Daarbij beroept de verdediging zich op de wetsgeschiedenis (pleitaantekeningen, 24 maart 2022, deel IV.III, randnummers 187-189), artikel 344a lid 1 Sv (randnummers 191-197) en artikel 6 EVRM (randnummers 198-426).

Wat de wetsgeschiedenis betreft, daarin leest de verdediging meer dan er staat. Uit de aangehaalde passage (over een bedreigde getuige die gehoord is in het onderzoek naar een onbekende verdachte) kan enkel worden afgeleid dat er in beginsel gelegenheid moet worden geboden tot ondervraging door de verdediging. Zoals eerder benoemd, kunnen er echter omstandigheden zijn waardoor een dergelijk verhoor niet kan plaatsvinden. Het is vervolgens aan de zittingsrechter te oordelen of het gebruik van de verklaring van een bedreigde getuige verenigbaar is met artikel 6 EVRM, in het licht van het strafproces als geheel, en de rechter moet dat gebruik bij vonnis motiveren. De Nederlandse wet voorziet niet in een specifieke bewijsuitsluiting van verklaringen van bedreigde getuigen die de verdediging niet heeft kunnen ondervragen. De enige wettelijke voorwaarden voor het gebruik van een verklaring van een bedreigde getuige zijn vermeld in artikel 344a lid 2 Sv. Ook het beroep van de verdediging op het eerste lid van deze bepaling kan niet slagen, omdat dit voorschrift (net als het voorschrift genoemd in artikel 344a lid 3 Sv, waarin de bedreigde getuige expliciet wordt uitgesloten) niet ziet op bedreigde getuigen, zoals X48. [62]

Blijft over het beroep van de verdediging op artikel 6 EVRM. Kort gezegd draait dat om de bredere vraag of de verdediging een behoorlijke en effectieve mogelijkheid heeft gekregen om belastende getuigen in dit strafproces te ondervragen. Als een verdachte een bepaalde getuige niet heeft kunnen ondervragen, omdat dit niet op een veilige manier kon gebeuren, betekent dit nog niet dat een verdachte geen eerlijk proces meer krijgt. Daarvoor moet immers worden gekeken naar het strafproces als geheel [63] en in dat proces moet ook rekening worden gehouden met andere belangen, zoals de veiligheid van getuigen. [64] Voor de vraag of het gebruik van de verklaring van X48 voor het bewijs verenigbaar is met het recht van Pulatov op een eerlijk proces, moet bekeken worden of er (i) een goede reden was om het verhoor van X48 niet te laten plaatsvinden, (ii) wat het gewicht is van de getuigenverklaring – binnen het geheel van alle onderzoekresultaten – voor het bewijs tegen Pulatov en (iii) of er voldoende compensatie is geboden om de betrouwbaarheid van de getuige te onderzoeken. Hoewel de beoordelingsfactor van het bewijsgewicht van de verklaring een belangrijke is, moeten alle drie factoren in onderling verband worden beschouwd. [65]

Wij zullen deze factoren nalopen. Eerst de vraag of er een goede reden was om geen aanvullend verhoor te laten plaatsvinden van X48. Die reden was er zonder meer. Zoals wij hiervoor al toelichtten, bestaat er in deze zaak een ernstige dreiging tegen getuigen, waaronder X48. Ondanks die dreiging heeft de rechter-commissaris in andere gevallen, zoals bij de bedreigde getuigen S20, S40 en V7, mogelijkheden gevonden om hun op een veilige manier aanvullend te horen. In het geval van X48 is dat niet gelukt. De rechter-commissaris heeft alle opties onderzocht, maar helaas bleek het niet mogelijk om dit aanvullend verhoor op een veilige manier te laten plaatsvinden. Dit heeft de rechter-commissaris zo uitvoerig mogelijk, voor zover de veiligheid van de getuige dat toeliet, toegelicht. Kort gezegd komt het er dus op neer dat een aanvullend verhoor de veiligheid van X48 in gevaar zou kunnen brengen. De rechten van deze getuige op veiligheid en leven en de inspanningsplicht van de Nederlandse staat om die rechten te beschermen (op basis van artikelen 3 en 2 EVRM) wegen zwaarder dan het belang van de verdediging om deze getuige te bevragen. Dat lijkt ons niet alleen een goede, maar zelfs dwingende reden om van dat verhoor af te zien.

Daarmee komen we bij de tweede vraag: het gewicht van de getuigenverklaring voor het bewijs tegen Pulatov. Dat gewicht is beperkt. Het bewijs voor de betrokkenheid van Pulatov bij het neerschieten van MH17 is immers niet gebaseerd op de verklaring van X48. Wij noemden dat al bij requisitoir. Voor het bewijs dat MH17 is neergeschoten met een Buk-raket vanaf het veld waar X48 dat heeft gezien is meer dan voldoende ander bewijs aanwezig. Wij lieten een selectie van dit bewijs al eerder zien, bij de bespreking van vraag 1. Op dat bewijs is de verklaring van X48 niet meer dan een aanvulling. Over Pulatov zelf zegt deze getuige niets. Het bewijs voor de betrokkenheid van Pulatov bij het neerschieten van MH17 berust op tapgesprekken, zendmastgegevens en verklaringen van Pulatov zelf en zijn medeverdachten.

Tot slot de vraag of er voldoende compensatie is geboden voor de onmogelijkheid van de verdediging om de betrouwbaarheid van X48 te onderzoeken. Daarvoor bestaat een procedurele waarborg: omdat de veiligheid van bedreigde getuigen vaak dwingt tot afscherming van grote delen van de verklaring, heeft de rechter-commissaris de wettelijke taak gekregen om de betrouwbaarheid van zulke getuigen te onderzoeken. Dat gebeurt door middel van de ondervraging tijdens het verhoor, maar ook daarbuiten. Zo kan de rechter-commissaris de volledige getuigenverklaring, dus inclusief de onderdelen daarvan die om veiligheidsredenen moeten worden afgeschermd, toetsen aan andere informatie in het dossier of nadere informatie, zoals telefoongegevens, opvragen bij de politie. In dit geval heeft de rechter-commissaris verslag gedaan van (i) de wijze waarop getuige X48 zich tijdens het verhoor opstelde, (ii) de manier waarop hij de vragen heeft beantwoord, (iii) de grote mate en aard van detail waarin hij verklaard heeft, (iv) de verenigbaarheid van enkele van die details met gegevens in het dossier en uit open bronnen, (v) de omstandigheden dat X48 heeft verklaard uit zijn eigen en rechtstreekse waarneming en uitgebreid is ondervraagd over waar hij die waarneming heeft gedaan, (vi) de omstandigheid dat de getuige die waarneming ook vanaf de genoemde positie of posities heeft kunnen doen, (vii) de omstandigheid dat de getuige goed onderscheid kon maken tussen eigen wetenschap en wat hij achteraf heeft vernomen, (viii) de consistentie en coherentie van de verklaring, (ix) de omstandigheid dat de details van verschillende antwoorden ook bij doorvragen met elkaar bleken te kloppen, (x) de omstandigheid dat de verklaring geen innerlijke tegenstrijdigheden bevatte, (xi) dat X48 zichzelf niet heeft verbeterd, met uitzondering van het merk van de door de getuige genoemde oranje bus en (xii) de omstandigheid dat de contactgegevens bij onderzoek van de rechter-commissaris bleken te kloppen.

Daarnaast heeft de rechter-commissaris actief onderzoek gedaan naar persoonlijke, politieke of zakelijke belangen van X48 bij het afleggen van de verklaring. Van zulke belangen, of enige ander belang om niet de waarheid te spreken, is volgens de rechter-commissaris niet gebleken. Verder heeft de rechter-commissaris nader onderzoek laten verrichten naar het telefoongebruik waarover X48 heeft verklaard. Op basis van de later verkregen telecomgegevens heeft de rechter-commissaris vastgesteld dat de plaats en tijdstippen waarop X48 verklaart te zijn geweest op 17 juli 2014 stroken met de gegevens uit het onderzoek naar de gegevens van de telefoon van de getuige. Kortom: het onderzoek van de rechter-commissaris naar de betrouwbaarheid van de getuige was buitengewoon grondig en het verslag daarvan biedt voldoende aanknopingspunten voor een zelfstandige beoordeling door de verdediging. Daarmee is voldoende compensatie geboden voor de onmogelijkheid van de verdediging om de betrouwbaarheid van X48 te toetsen door middel van een eigen ondervraging. Daarom kan de verklaring van X48 gewoon door uw rechtbank voor het bewijs worden gebruikt.

4.3.3.1.2.3 Betrouwbaarheid verklaring X48
Die verklaring van X48 is ook overtuigend. Ten eerste heeft de rechter-commissaris zelf - na grondig onderzoek van de volledige verklaring, de omstandigheden waaronder deze is afgelegd en telecomgegevens - geen enkele omstandigheid gevonden op grond waarvan er aan de betrouwbaarheid van de getuige getwijfeld zou moeten worden. Ten tweede vindt deze verklaring, ook in de verkorte, afgeschermde vorm, ruim steun in andere bewijsbronnen.

Wat de verdediging hier tegenin brengt, snijdt geen hout. Daarin wordt een karikatuur gemaakt van het zorgvuldige betrouwbaarheidsonderzoek van de rechter-commissaris. Zo stelt de verdediging op basis van de afgeschermde, verkorte verklaring dat de rechter-commissaris “niet eens gevraagd [heeft] wat zijn reden van wetenschap [van de locatie van het afvuurveld] is” (pleitaantekeningen, deel IV.III, randnummer 324), terwijl diezelfde rechter-commissaris in het proces-verbaal heeft uitgelegd op welke manier die redenen van wetenschap zijn onderzocht. Hier vergeet de verdediging dat het verhoor van de rechter-commissaris en de verklaring van X48 veel meer om het lijf hadden dan in het proces-verbaal van het verhoor is opgenomen, omdat verschillende delen daarvan omwille van de veiligheid moesten worden afgeschermd.

Verder speelt de verdediging balletje-balletje met de verklaring van X48 over zijn waarneming van het aantal Buk-raketten. Zo wordt er gesteld dat X48 zou hebben verklaard dat er maar één raket op de Buk-TELAR lag, voordat deze MH17 neerschoot (deel IV.III, 24 maart 2022, randnummer 326), en dat er daarna geen enkele raket meer op de Buk lag (randnummer 328). Hier geeft de verdediging een verkeerde lezing van de verklaring van X48. In zijn eerste, deels afgeschermde verklaring heeft X48 gezegd dat hij een “militair voertuig met daarop een groenkleurige raket met wit uiteinde” het veld op zag rijden en dat hij “vervolgens” een “oorverdovend luide knal hoorde”, een “wit rookspoor” zag en een “fluitgeluid” hoorde. Kennelijk spreekt X48 hier over zijn waarneming van het afvuren van de Buk-raket. In deze eerste verklaring is niets vermeld over zijn waarneming van het aantal raketten vóór en na het neerschieten. Daarover heeft hij in zijn tweede verklaring bij de rechter-commissaris gezegd: “Ik merkte op dat na de explosie een raket op de BUK ontbrak.” Dat is dus heel iets anders dan wat de verdediging de getuige in de mond probeert te leggen, namelijk dat de enige raket zou ontbreken. De rechter-commissaris heeft bij proces-verbaal aangegeven dat de zin “ik merkte op dat na de explosie een raket op de BUK ontbrak” letterlijk uit de originele (bruto)-verklaring is opgenomen. Daarmee is kraakhelder dat de getuige dit zo heeft gezegd. Dit onderdeel van de verklaring is anders geformuleerd in het afgeschermde verslag van zijn verklaring (“Over de Buk kan ik opmerken dat er na de explosie geen raket meer was”). Dat is niet opmerkelijk, omdat daarin andere relevante details centraal staan. Het was ook geen onjuiste, maar hoogstens een minder duidelijke parafrase van de verklaring van X48 op dit punt. Dat de rechter-commissaris dit uit eigen beweging heeft aangescherpt, getuigt alleen maar van zorgvuldigheid. Het verwijt van de verdediging dat de rechter-commissaris hiermee een “fout” zou hebben gemaakt, waarmee afbreuk zou worden gedaan aan het vertrouwen dat in processen-verbaal moet worden gesteld, is onterecht. [66]

Naast het aantal raketten gaat de verdediging ook aan de haal met de verklaring van X48 over de aantallen personen in de omgeving van het landbouwveld. Zo stelt de verdediging dat de getuige eerst zou hebben gezegd dat hij “elf mensen bij het checkpoint” heeft gezien en dat hij later zou hebben gezegd dat het er veel minder waren. Wat er ook zij van die latere verklaring van X48 bij de rechter-commissaris, van een tegenstrijdig aantal kan moeilijk sprake zijn, omdat deze getuige in eerste instantie nooit verklaard heeft dat hij “elf mensen bij het checkpoint” heeft gezien. Volgens het proces-verbaal van zijn verklaring bevond X48 zich “samen met diverse soldaten (…) in de omgeving van dit checkpoint” en werd er “in dezelfde omgeving (…) op het land gewerkt in een combine en werden voertuigen geladen waarmee het koren vervoerd werd”. De getuige heeft het hier dus over een ruimer gebied, dat niet alleen het checkpoint, maar ook de wijdere akkergrond omvat. Vervolgens zegt X48 dat hij een militair raketvoertuig zag dat van “nabij de bomenrij aldaar het veld op” reed. Rondom dit moment waren er volgens X48 “in ieder geval elf (11) mensen nabij deze plaats aanwezig”. Kortom: volgens de verklaring van X48 heeft hij ten minste elf mensen gezien in de ruimere omgeving van het landbouwveld waar de Buk-raket is afgevuurd. Volgens dit proces-verbaal zegt X48 helemaal niet dat er “elf mensen bij het checkpoint” waren, zoals de verdediging stelt. Daarmee gaat elke vergelijking met de latere verklaring van X48 bij de rechter-commissaris over het aantal personen dat zich “op” dat checkpoint bevond op voorhand mank. Wederom geeft de verdediging een verkeerde voorstelling van zaken.

Dat klemt temeer, omdat de verdediging hieraan stevige verwijten verbindt aan het adres van de rechter-commissaris. Op basis van de ongerijmde punten van de verdediging over het door X48 genoemde aantal raketten op de Buk-TELAR en het aantal personen op het checkpoint suggereert de verdediging dat de rechter-commissaris mogelijk nog meer ontlastende informatie buiten het dossier zou hebben gehouden [67] en stelt zij dat er getwijfeld mag worden aan de juistheid van het proces-verbaal van de rechter-commissaris. [68] Ook hier houden de verwijten in het pleidooi geen gelijke tred met de feiten.

Tot slot speculeert de verdediging over verschillende redenen waarom X48 in strijd met de waarheid zou kunnen hebben verklaard. Daarbij spreekt zij over mogelijke eigen betrokkenheid van de getuige bij het afvuren van de raket en politiek gedreven blogactiviteiten voor een Oekraïense website tot marteling door de SBU. [69] Het zijn vrijblijvende theorieën waarvoor elke feitelijke onderbouwing ontbreekt. Bovendien blijkt uit het proces-verbaal van de rechter-commissaris dat onderzocht is of X48 mogelijke persoonlijke, politieke en zakelijke belangen heeft bij het afleggen van de verklaring en dat er geen enkele omstandigheid is gevonden op grond waarvan de rechter-commissaris aan de betrouwbaarheid van de getuige zou dienen te twijfelen.

4.3.3.1.2.4 Deelconclusie
Wij ronden dit onderwerp af. Het gebruik van de verklaring van getuige X48 over het afvuren van een Buk-raket vanaf het landbouwveld bij Pervomaiskyi door uw rechtbank voor het bewijs is niet in strijd met artikel 6 EVRM en die verklaring is op zichzelf, en in samenhang met andere bewijsbronnen, betrouwbaar en overtuigend.

4.3.3.1.3 Rookspoorfoto en -getuigen
Net zomin als de verklaringen van X48 en M58 van het bewijs moeten worden uitgesloten, geldt dit voor de rookspoorfoto’s, de verklaring van de maker van die foto en de verklaringen van getuigen die over dit rookspoor verklaren. [70] Anders dan de verdediging beweert kunnen zij wel degelijk als steunbewijs voor de afvuurlocatie dienen. Redenen om deze foto’s en verklaringen van het bewijs uit te sluiten zijn er niet. Wij lopen de stellingen van de verdediging nu stap voor stap na en beginnen met de rookspoorfoto’s.

4.3.3.1.3.1 Bewijsuitsluiting rookspoorfoto’s
In de eerste plaats stelt de verdediging dat de rookspoorfoto’s van het bewijs moeten worden uitgesloten omdat ze van de SBU afkomstig zouden zijn. [71] Dit is niet waar: die foto’s zijn niet van de SBU; de SBU heeft ze slechts in ontvangst genomen. De maker is bekend en door het JIT als getuige gehoord. Diens camera is ontvangen en in Nederland onderzocht. De door deze getuige gemaakte foto’s zijn eveneens onderzocht. Daarbij zijn geen aanwijzingen voor manipulatie gevonden. De rookspoorfoto’s zijn zgn. NEF-bestanden. Als NEF-bestanden worden gemanipuleerd, worden de aangepaste bestanden in een ander bestandsformaat (dan NEF) opgeslagen, terwijl de originele afbeelding als NEF-bestand bewaard blijft. Nu de rookspoorfoto’s als NEF-bestand zijn veiliggesteld, kán er dus geen twijfel bestaan over de authenticiteit van de afbeeldingen.

Toch stelt de verdediging dat ‘velen’ twijfels hebben over de authenticiteit van de rookspoorfoto’s. [72] Ter onderbouwing verwijst de verdediging naar een Nederlandse blogger, die met een Russische journaliste die voorheen bij de staatszender Russia Today werkte het media platform Bonanza Media heeft opgericht. Een media platform dat nauwe banden zou onderhouden met de Russische militaire inlichtingendienst (GRU) en dat zou worden gebruikt om desinformatie over MH17 te verspreiden. [73] Meer dan aan de opvattingen van deze blogger hecht het Openbaar Ministerie aan de bevindingen van het NFI, het KNMI en het eigen onderzoeksteam. Bevindingen die geen reden geven tot twijfel over de authenticiteit van de foto’s en die aansluiten bij de verklaring van de maker. Redenen om de rookspoorfoto’s van het bewijs uit te sluiten zijn er niet.

4.3.3.1.3.2 Bewijsuitsluiting rookspoorverklaringen
Datzelfde geldt voor de verklaringen van maar liefst acht getuigen die hebben verklaard over een rookspoor en die in verband daarmee concreet spreken over de heuvel Saur Mogila en de plaatsen Pervomaiske en Pervomaiskyi. De verdediging betoogt dat deze verklaringen van het bewijs moeten worden uitgesloten, [74] maar van een serieus onderbouwd verweer is geen sprake.

Zo stelt de verdediging dat deze verklaringen het gevolg zijn van ontoelaatbare druk of dwang door de SBU, [75] maar laat zij na deze forse aantijgingen te onderbouwen. Het doen van dit soort ongefundeerde uitspraken zonder ook maar een poging te doen deze te concreet te maken, is stemmingmakerij. Stemmingmakerij leidt in Nederland niet tot bewijsuitsluiting.

De verdediging vraagt zich verder af of het toeval is dat alle ‘rookspoorgetuigen’ (mede) door de SBU zijn gehoord. [76] Natuurlijk is dat geen toeval; als je in Oekraïne getuigen hoort, is het gebruikelijk dat de Oekraïense politie daarbij aanwezig is. Dat is in Nederland niet anders.

Ook claimt de verdediging dat sprake is van sturing van deze getuigen. [77] Ter onderbouwing van dit verweer citeert de verdediging zeer selectief een deel van een antwoord uit één verklaring van één getuige. De bedoeling van elk getuigenverhoor is om helder te krijgen wat iemand heeft gezien en gehoord. Dat na een antwoord wordt doorgevraagd, getuigt niet van sturing maar van een deugdelijke ondervraging. Dat die nadere vragen ertoe zouden leiden dat getuige zou verklaren dat hij een wit rookspoor heeft gezien, zoals de verdediging beweert [78], is evenmin juist. Getuige spreekt over ‘a white-ish something, a trail of something’. Getuige noemt dus zelf de kleur ‘wit’ en getuige gebruikt zelf het woord ‘trail’. [79] Het woord rookspoor (of smoke trail) komt in de hele verklaring niet voor. Van sturing is geen sprake.

De verdediging meent ook dat sprake is van overwegend slechte, onvolledige of vage verslaglegging van de verhoren. [80] In dit verband vraagt de verdediging zich af of het door de maker van het rookspoor genoemde tijdstip van 16:20 uur door hem zelf is genoemd, of wellicht door de verbalisanten? [81] Een werkelijk onbegrijpelijke vraag. Wij citeren uit zijn verklaring:

“V: Hoe bent u op die betreffende dag (17 juli) thuisgekomen van uw werk?

A: Ik ben om ongeveer vier uur 's middags thuisgekomen met de auto. Om 16.00 was ik al thuis.

V: Komt u gewoonlijk op dat tijdstip thuis?

A: Ja! Mijn werkdag begint om 07.00 uur en eindigt om 16.00 uur. (…)

V: Even terug naar de explosie. Wat hoorde u precies?

A: Ik hoorde twee explosies waarvan de eerste minder luid was dan de tweede. De ramen trilden bij de tweede explosie harder. (…)

V: Was u al lang thuis op dat moment?

A: Ik was net thuis. Het moet ongeveer 16.10 of 16.05 geweest zijn. En dit gebeurde ongeveer om 16.20, 16.25. Mijn vrouw was met me het balkon op gegaan.”

De getuige noemt dus zelf het tijdstip van 16:20 uur.

In relatie tot een andere getuige vraagt de verdediging zich af hoe hij kan verklaren over een spoor van een raket, terwijl hij zelf enkel dat spoor heeft gezien en geen raket. De redenen van wetenschap zouden niet uit zijn verklaring blijken. [82] Ook deze verklaring heeft de verdediging niet secuur gelezen. Getuige S04 verklaart immers dat hij op straat een bekende tegenkomt die wél een raket heeft gezien en dat aan hem vertelt.

Verder stelt de verdediging in relatie tot de ‘rookspoorverklaringen’ dat de nauwkeurigheid, de volledigheid en de begrijpelijkheid van wat is gerelateerd te wensen overlaat. [83] Ter onderbouwing van deze stelling verwijst de verdediging hier naar een proces-verbaal van uitwerking van de audio van een gesprek met getuige S36. Het betreft de schriftelijke uitwerking van wat de rechercheurs, de tolk en de getuige letterlijk hebben gezegd. Waarom een dergelijke woordelijke uitwerking van een verhoor zou moeten leiden tot bewijsuitsluiting is het Openbaar Ministerie een raadsel.

Tot slot meent de verdediging dat de verklaringen niet zouden mogen worden gebruikt omdat de verdediging niet in de gelegenheid is gesteld de betrouwbaarheid van die verklaringen te toetsen. [84] De verdediging miskent hiermee dat haar eigen motivering om deze getuigen te horen aan de afwijzing van de verzoeken ten grondslag ligt. Wij volstaan hier met een verwijzing naar de tussenuitspraak van uw rechtbank van 25 november 2020. [85] Je kunt niet enerzijds als verdediging nalaten een verzoek tot het horen van een getuige deugdelijk te motiveren en anderzijds stellen dat de verklaring van die getuige niet gebruikt mag worden omdat je niet in de gelegenheid bent gesteld die getuige te horen. Het verweer dat neerkomt op een verzoek tot bewijsuitsluiting moet dan ook worden verworpen.

4.3.3.1.3.3. Bewijswaarde rookspoorfoto’s en verklaringen
Vervolgens betoogt de verdediging dat de foto’s en verklaringen over het rookspoor geen bewijswaarde hebben omdat zij onderling te veel zouden verschillen [86] en te weinig onderscheidend vermogen zouden hebben. Niet kan worden uitgesloten dat het spoor op de foto een andere oorzaak heeft dan de lancering van een Buk-raket. [87]

Terecht merkt de verdediging op dat de verklaringen onderling verschillen. Dat zien we wel vaker in strafzaken: zo veel getuigen, zo veel verklaringen. Onjuist is dat die verklaringen onderling zó veel zouden verschillen, dat ze daarmee hun bewijswaarde zouden verliezen. Daarvan is geen sprake. Als we kijken naar de eerder genoemde acht verklaringen waarin wordt gesproken over een rookspoor uit de richting van Saur Mogila of Pervomaiskyi, dan zien we dat de rode draad in al die verklaringen dezelfde is. Een rode draad die helder is als de verklaringen als geheel worden bezien. Als wordt uitgezoomd in plaats van ingezoomd op irrelevante details. De verdediging miskent dat de getuigen niet enkel verklaren over een rookspoor, maar dat zij dit spoor ook koppelen aan wat zij die 17e juli hebben gezien en gehoord: het neerhalen van een burgervliegtuig. Het neerhalen van MH17 was een immens indrukwekkende gebeurtenis. Een gebeurtenis die afweek van het reguliere strijdgeweld.

De verklaringen van de getuigen als geheel bieden geen enkele grond voor een alternatieve oorzaak. Het spoor wordt door de getuigen gekoppeld aan het neerhalen van een vliegtuig dat later MH17 blijkt te zijn. De suggestie van de verdediging dat het spoor waarover de getuigen verklaren een andere oorzaak dan de lancering van een Buk-raket zou kunnen hebben en dat dit zelfs aannemelijk zou zijn, [88] vindt geen enkele steun in het dossier. Ook nu miskent de verdediging dat het dossier en alle daarin vervatte bewijsmiddelen als geheel moet worden aanschouwd en als geheel op waarde moet worden beoordeeld. Het verweer dat aan de rookspoorfoto’s en de verklaringen over dat rookspoor geen bewijswaarde zou toekomen moet dan ook worden verworpen.

4.3 Bewijsvraag 2: afvuurlocatie nabij Pervomaiskyi
4.3.1 Inleiding
Dan komen we nu bij de tweede bewijsvraag die uw rechtbank moet beantwoorden: of de Buk-raket waarmee MH17 is neergehaald is afgevuurd nabij Pervomaiskyi. Volgens de verdediging bestaat ook hiervoor onvoldoende bewijs. Kort gezegd stelt de verdediging dat de tapgesprekken waaruit blijkt dat verdachten de Buk naar en van deze locatie hebben aan- en afgevoerd anders moeten worden uitgelegd. Verder heeft de verdediging aangevoerd dat het overige bewijs voor deze afvuurlocatie onbetrouwbaar is en dat bewijs dat je voor deze afvuurlocatie volgens de verdediging zou mogen verwachten, ontbreekt. Ook zou uit het schadebeeld van MH17 volgen dat Pervomaiskyi niet de afvuurlocatie is. Tot slot heeft zij een alternatief scenario opgevoerd, waarin MH17 vanaf een andere locatie zou zijn neergeschoten. Wij zullen deze verweren nu bespreken.

4.3.2 Alternatieve lezing tapgesprekken
We beginnen met de uitleg van de tapgesprekken. Bij pleidooi heeft de verdediging verschillende alternatieve lezingen gegeven voor de interpretatie van tapgesprekken. [1] Ook Pulatov heeft zich in zijn verklaringen uitgelaten over de tapgesprekken. Uit zijn verklaringen en het betoog van de verdediging zijn de volgende elkaar uitsluitende theorieën te halen. Ten eerste: er is gesproken over een niet bestaande Buk-TELAR. Ten tweede: het ging over een wel bestaande, maar niet-functionerende Buk-TELAR als onderdeel van militaire deceptie. En ten derde: er was een functionerende Buk-TELAR, maar die heeft geen raket afgevuurd. Wij gaan nu in op deze standpunten van Pulatov en de verdediging. Hierbij komt ook de deceptiestrategie van Pulatov over de Strela-10 aan de orde. We staan eerst stil bij de interpretatie van tapgesprekken in het algemeen. Daarna zullen wij de aangevoerde alternatieve lezingen bespreken.

4.3.2.1 Interpretatie tapgesprekken
4.3.2.1.1 Deskundigheid
De omstandigheid dat door strijdende partijen in een conflict desinformatie en versluierd taalgebruik kan worden gebezigd, [2] betekent niet dat dit in elk door Pulatov of de medeverdachten gevoerd gesprek ook het geval is. De praktijk is weerbarstiger. Uit open bronnen blijkt dat het in de Russische Federatie tegenwoordig nog steeds ontbreekt aan voldoende beveiligde communicatiemiddelen en dat gevoelige militaire informatie ook nu nog via onbeveiligde lijnen wordt gedeeld. [3] Lang niet alle communicatie via open lijnen betreft dus desinformatie. Dat hebben we eerder ook al besproken in deze strafzaak.

Anders dan de verdediging stelt, [4] hoeft geen deskundige ingeschakeld te worden om versluierde taal te decoderen. Strafzaken zijn doorspekt van versluierde en gecodeerde taal om te verhullen dat over criminele activiteiten wordt gesproken. Zo werd in een drugszaak het woord ‘auto’ in afgeluisterde telefoongesprekken gebruikt, terwijl ‘vliegtuig’ werd bedoeld. Een ‘garage’ was een ‘vliegtuighangar’. En een ‘boek’ stond voor ‘cocaïne’. [5] Ook dat is bewuste misleiding waarbij de politie – om in de termen van Pulatov te blijven - de te misleiden ‘vijand’ is. In een strafproces krijgen woorden betekenis door de inhoud van het volledige gesprek en door dat gesprek te beoordelen in samenhang met andere bewijsmiddelen. Zoals met chronologisch of inhoudelijk verwante tapgesprekken. Dat onderkent Pulatov ook als hij in zijn video-verklaring zegt dat telefoongesprekken in onderlinge samenhang bekeken moeten worden.

4.3.2.1.2 Validatie
Het Openbaar Ministerie heeft in deze zaak veel aandacht besteed aan de validatie van het bewijs. We hebben al vaker aangekaart dat het onderzoek in deze zaak zorgvuldig en breed is geweest. Check en dubbelcheck is het devies. Validatie is belangrijk voor de bewijskracht. Er is steeds onderzocht wie de gebruiker is van een bepaald telefoonnummer. Er is onderzocht of gebeurtenissen die over de telefoon worden besproken ook daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. Ook specifieke gesprekken over de Buk-TELAR zijn gevalideerd. [6] En keer op keer is gebleken dat heel veel verkregen informatie uit tapgesprekken bevestiging vindt in andere bronnen. Verdachten spreken in juli 2014 dus niet over fictieve gebeurtenissen. Het gaat in de gesprekken over de rauwe realiteit van de gewapende strijd.

Gezien de uitkomst van het validatie-onderzoek moet Pulatov met aantoonbaar bewijs komen om uw rechtbank te overtuigen dat hij niks met een Buk-TELAR te maken heeft. Hij slaagt daar niet in.

4.3.2.2.Beoordeling alternatief scenario
Zoals gezegd werpt de verdediging diverse alternatieve lezingen op voor de interpretatie van tapgesprekken. Beoordeeld moet worden of hiermee een reëel alternatief scenario wordt aangevoerd. Voor de beoordeling van een alternatief scenario is het volgende van belang.

Om tot een oordeel over de tenlastelegging te komen, toetst een rechter de onderzoeksresultaten in onderling verband en samenhang. Passen die resultaten aanzienlijk beter bij het tenlastegelegde dan bij een ander scenario, dan volgt een veroordeling. Bij gerede twijfel wordt vrijgesproken. Het is voor een veroordeling niet nodig dat alle alternatieve scenario’s kunnen worden uitgesloten. Wel moet een door de verdediging opgeworpen alternatief scenario door de rechter worden weerlegd om tot een veroordeling te kunnen komen. Dat kan de rechter doen door te wijzen op bewijsmiddelen of daaraan ontleende feiten en omstandigheden die de alternatieve lezing uitsluiten. Maar dat hoeft niet. Een alternatieve lezing kan ook worden verworpen door aan te geven, waarom deze niet aannemelijk is geworden of als ongeloofwaardig terzijde kan worden geschoven. Onwaarschijnlijke alternatieve scenario’s mogen zonder veel woorden (uitdrukkelijke weerlegging) opzij worden gezet. [7]

De vraag is dus of de alternatieve lezing van Pulatov en de verdediging over de tapgesprekken aannemelijk is. Het antwoord daarop is wat het Openbaar Ministerie betreft: nee. We gaan nader in op de verklaringen van Pulatov en de eerste deceptie-theorie.

4.3.2.3. Verklaringen Pulatov
4.3.2.3.1 Geen verdachtenverhoor
We stellen voorop dat verdachte Pulatov zich nooit rechtstreeks heeft laten bevragen. Hij heeft geen verklaring afgelegd tegenover het JIT of tegenover de Russische autoriteiten. Ook uw rechtbank, de rechter-commissaris of het Openbaar Ministerie hebben Pulatov nooit rechtstreeks vragen kunnen stellen. Terwijl dat bij een verdachtenverhoor wel gebruikelijk is in een strafproces. Dat alleen al is voldoende reden om aan zijn geregisseerde videoverklaringen niet dezelfde bewijskracht te hechten als aan een verklaring van een verdachte die is afgelegd tijdens een kritisch verhoor. Als we vervolgens kijken naar de inhoud van de verklaringen, dan blijken die ook om inhoudelijke redenen ongeloofwaardig.

Zo geeft Pulatov in zijn verklaring van oktober 2020 geen openheid van zaken. Anders dan de verdediging stelt [8] zijn niet alle schriftelijke vragen van het Openbaar Ministerie aan Pulatov gesteld en beantwoord. Vragen die volgens de verdediging te privacygevoelig waren zijn niet aan Pulatov gesteld. Ook ten aanzien van een aantal vragen dat betrekking heeft op andere verdachten, vond de verdediging het ongepast om deze aan Pulatov voor te leggen omdat hij geen getuige is in de zaken van de medeverdachten. Slechts één van die vragen is hem gesteld.Van de mogelijkheid om vragen te beantwoorden in de door uw rechtbank aangegeven setting heeft Pulatov geen gebruik gemaakt. [9] Pulatov laat dus niet het achterste van zijn tong zien.

4.3.2.3.2.Pulatov verklaart niet consistent
En als hij verklaart is hij niet consistent. In zijn eerste video-verklaring van februari 2020 zegt Pulatov dat hij niks te maken heeft gehad met een Buk-systeem en daar nooit over heeft gesproken. Deze verklaring wordt acht maanden later door Pulatov zelf onderuitgehaald. In zijn verklaring van oktober 2020 erkent Pulatov ineens wel dat in telefoongesprekken over een Buk wordt gesproken. Dit betreft volgens hem echter desinformatie. Hij weet niets over het gebruik van een Buk-TELAR in de Donbass. Pulatov verklaart dat hij in juli 2014 ook desinformatie over de Strela-10 in de wereld brengt.

Anders dan de verdediging meent, is deze tweede verklaring van Pulatov evident strijdig met de eerste. Het eerste standpunt dat er niet en het tweede standpunt dat er wel in tapgesprekken over een Buk wordt gesproken, staan lijnrecht tegenover elkaar en sluiten elkaar uit. Op het moment van de eerste verklaring van februari 2020 wist verdachte al waarvan hij werd verdacht. Er was geen enkele belemmering voor Pulatov om direct te erkennen dat er wel was gesproken over een Buk-systeem, maar dat dit in het kader van desinformatie was. Sterker nog, gezien de ernst van de verdenking is het logischer om die uitleg gelijk op tafel te leggen. Dat verdachte hier pas na acht maanden mee komt, als hij en zijn raadslieden kennis hebben genomen van het hele dossier, ondergraaft zijn geloofwaardigheid.

4.3.2.3.3 Pulatov onderbouwt niet
Verdachte onderbouwt zijn latere desinformatie-lezing ook niet. Pulatov bespreekt in oktober 2020 met zijn raadslieden slechts één beweerdelijk desinformatie-gesprek. In het pleidooi komt dit gesprek ook weer naar voren. [10] Het gaat om het in ons requisitoir genoemde gesprek van 16 juli 2014 om 18:12 uur tussen Pulatov en Dubinskiy over een kapotte Strela, behoefte aan luchtverdedigingswapens met een groter bereik en geleden verliezen aan de kant van de separatisten. Wij handhaven ons standpunt uit het requisitoir dat dit geen desinformatie-gesprek is. [11] Wij hebben dit uitgebreid onderbouwd onder verwijzing naar veel meer bronnen dan de verdediging aanhaalt in het pleidooi. [12] Daar doet de verklaring van Pulatov niets aan af.

4.3.2.3.4.Pulatov spreekt over Buk na neerschieten MH17
Naast het gebrek aan onderbouwing is er nog een reden om te twijfelen aan deze deceptie-theorie. Namelijk het feit dat Pulatov zelf over een ‘Buk’ spreekt, nadat MH17 is neergeschoten. Te weten in het tapgesprek van 17 juli 2014 om 18:44 uur dat hij met Kharchenko voert. Pulatov heeft het over ‘onze Buk’. In het gesprek van 19:52 uur met Dubinskiy zegt Pulatov op de vraag ‘heeft onze Buk geschoten of niet?’ dat ‘de buk een Sushka [heeft] neergehaald nadat de Sushka de Boeing heeft neergeschoten.’ In deze gesprekken wordt niemand misleid. Als Pulatov in de gesprekken na het neerschieten van MH17 over een reële Buk praat, waarom zou hij daarvoor dan over een niet-bestaande Buk hebben gesproken? Dat is onvoorstelbaar en Pulatov legt ons ook niet uit hoe wij dat zouden moeten rijmen.

4.3.2.3.5 Deelconclusie
De tapgesprekken zijn geen deceptiegesprekken. De door de verdediging als eerste opgeworpen deceptie-theorie dat gesproken werd over een niet-bestaande Buk-TELAR, is niet aannemelijk en schuift het Openbaar Ministerie opzij. Er was een Buk-TELAR en daar was ook behoefte aan.

4.3.2.4 Strela-10 versus Buk-TELAR als luchtafweer
De derde videoverklaring [13] van Pulatov van twee jaar later wordt opgevoerd om de stelling te onderbouwen dat er geen behoefte was aan een Buk-TELAR omdat hun Strela-10 voldoende luchtafweer bood. Deze videoverklaring heeft de verdediging bij pleidooi overgelegd en is niet op zitting getoond.

4.3.2.4.1 ‘Kapotte’ Strela-10 als deceptiestrategie Pulatov
Eerder hebben wij al aangegeven dat er voldoende bewijs is dat de Strela-10 waarover het in het gesprek van 16 juli 2014 om 18:12 uur gaat, kapot was. [14] Gelet hierop is de deceptie-theorie van Pulatov dat hij slechts tegenover de vijand voorwendt dat de Strela-10 kapot is, maar dat deze in werkelijkheid wel functioneert, ongeloofwaardig. We gaan verder niet in op de Strela-10 deceptiestrategie omdat het in deze zaak niet gaat om de vraag of er al dan niet een kapotte Strela-10 was. De mogelijkheid om een Strela-10 in te zetten op 16-17 juli 2014 staat immers los van de behoefte aan de inzet van een Buk-TELAR. Uw rechtbank wees daar ook al op. [15] Er hoeft dan ook geen (ervarings)deskundige te worden geraadpleegd over het door Pulatov opgeworpen Strela-10-deceptie-scenario, zoals de verdediging voorstaat. [16]

4.3.2.4.2 Behoefte Buk-TELAR
Het Openbaar Ministerie betwist de stelling van de verdediging dat de eigen luchtafweer van de DPR voldeed. [17] In het requisitoir hebben wij aangegeven dat er in juli 2014 wel degelijk behoefte was aan een zwaarder luchtverdedigingswapen, waarmee vliegtuigen op grotere hoogte konden worden neergeschoten. [18]

De door de verdediging in het pleidooi genoemde tapgesprekken weerleggen niet de conclusie dat de separatisten op 16-17 juli 2014 behoefte hebben aan luchtafweer die op grotere hoogte vliegtuigen kan raken. Zij bevestigen het juist.

[1] Pleitaantekeningen deel IV.I., 18 maart 2022, Hoofdstuk 1.

[2] Pleitaantekeningen 7 maart 2022, randnummer 245 en rechtbank tussenuitspraak 25 november 2020, p. 45.

[3] Rferl.org, ‘Communication breakdown: How Russia’s invasion of Ukraine bogged down’, 19 maart 2022, 22:09 u. Foreignpolicy.com, ‘The Ukrainians are listening’: Russia’s military radios are getting owned’, 22 maart 2022, 17:04 u.

[4] Pleitaantekeningen deel I, 7 maart 2022, randnummers 241-246.

[5] Gerechtshof Amsterdam 14 februari 2017, ECLI:NL:GHAMS:2017:478.

[6] Requisitoir, par 3.4.1 (Inleiding).

[7] Hoge Raad 16 maart 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK3359, Rechtbank Den Haag 16 december 2013, ECLI:NL:RBDHA:2013:18000, CAG Pronken 17 januari 2017, ECLI:NL:PHR:2017:157, Gerechtshof Den Bosch 30 januari 2020, ECLI:NL:GHSHE:2020:242, CAG Paridaens, 18 mei 2021, ECLI:NL:PHR:2021:434, B. Lettinga, Recht doen aan alternatieve scenario’s, Proces 2015, p. 50-61. C.P.M. Cleiren & M.J. Dubelaar, De betekenis van het scenariodenken voor het bewijs op grondslag van de tenlastelegging en de rechterlijke onderzoeksplicht, Strafblad 2014, p. 439-448.

[8] Pleitaantekeningen deel IV.I., 18 maart 2022, randnummer 113.

[9] Terechtzitting 10 juni 2021, deelvraag 3, deel III van III, p. 167 zittingstekst rechtbank. ‘Het aanbod van de Pulatov om nadere schriftelijke vragen van de rechtbank naar aanleiding van zijn videoboodschap op schrift via zijn advocaten te beantwoorden heeft de rechtbank afgeslagen: bevraging door de rechtbank van een verdachte vindt plaats op een openbare terechtzitting, in aanwezigheid van zijn raadslieden en het Openbaar Ministerie, en zonder bijzondere reden niet op een andere manier.’

[10] Pleitaantekeningen deel IV.I., 18 maart 2022, randnummer 85 ev.

[11] Requisitoir, par 3.9.5.3.2.1 (Beweerdelijk voorbeeld van desinformatie).

[12] Pleitaantekeningen deel IV.I., 18 maart 2022, randnummer 90.

[13] Pleitaantekeningen deel IV.I, 18 maart 2022, randnummer 108, voetnoot 59.

[14] Proces-verbaal zitting 17 juni 2021, bijlage F, (Toelichting OM, Vraag 3- Pulatov en desinformatie),

[15] Proces-verbaal zitting 8 februari 2021, p. 21.

[16] Pleitaantekeningen deel IV.I, 18 maart 2022, randnummer 117.

[17] Pleitaantekeningen deel IV.I, 18 maart 2022, randnummers 101-103, 108.

[18] Requisitoir, par. 3.3.4.3. (16-17 juli: groeiende behoefte aan sterke luchtafweer).

De afstand tot de bomenrij is inderdaad kort: zo’n 30 meter als je uitgaat van de kortste afstand tot de bomen en veel meer als je er vanuit gaat dat de TELAR gericht staat in noordwestelijke richting. Dat zien we hier. De afstand tot de bomen is niet té kort. Volgens alle deskundigen zal een Buk-raket bij een relatief statisch doel als MH17 in een (zo goed als) rechte baan naar dat doel vliegen. De lanceerhoek - dus de hoek van de raket ten opzichte van de TELAR - wordt bepaald door de TELAR, die het onderscheppingspunt van zijn doel berekent en dan de raket zodanig draait dat die richting dat punt wijst. Of de raket de bomen zal raken - zoals door de verdediging wordt gesuggereerd [1] - hangt dus af van de hoek waaronder de raket wordt afgevuurd. We kennen de hoogte van MH17 en we kennen de afstand van het lanceerpunt tot het punt waar MH17 is geraakt. Daarmee kan - uitgaande van een rechte baan naar het doel - de lanceerhoek worden gemeten. Dat zien we hier. Die geschatte hoek is 22 graden. [2] Almaz-Antey stelt dat de raket nooit direct in de richting van het onderscheppingspunt zal worden afgevuurd, maar in een iets hogere hoek. We kunnen er dus vanuit gaan dat de lanceerhoek ten minste 22 Graden is.

[1] Pleitaantekeningen deel IV.I, 18 maart 2022, randnummer 409.

[2] (A)2 + (B)2 = (C)2. -> A = hoogte = 10. C = vluchtafstand = 26,6. à (10)2 + (B)2 = (26,5)2 à B = 24,5. Als met deze grootheden een driehoek wordt getekend waarbij hoek A-B 90 graden is, dan kan hoek B-C worden gemeten.

We keren terug naar de tracksporen op de grond. Bij de vraag of een raket vanaf deze locatie de bomen zal raken, moeten we rekening houden met de hoogte van de TELAR: die is 3,7 meter. De raket wordt dus vanaf een hoogte van 3,7 meter afgevuurd. Zelfs als de raket in noordelijke in plaats van noordwestelijke richting (en dus recht op de bomen) wordt afgevuurd onder de minimale hoek, zelfs dan raakt die raket de boomtoppen niet. Dat zien we hier. Wordt de raket in noordwestelijke richting afgevuurd, dan is de afstand tot de bomenrij langer en zal de raket nóg hoger over de bomen vliegen. Een lang verhaal kort: de afstand tot de bomenrij is niet te kort om een raket te kunnen lanceren vanaf het punt dat gemarkeerd wordt door de tracksporen in het veld. Ook dit verweer faalt.

4.3.3.1.6 De ploegsporen op het veld.
Op de satellietbeelden van 20 en 21 juli 2014 is om de zwarte plek een zwarte rand te zien. Dat zien we op de rechter afbeelding. X48 heeft verklaard dat het veld na de brand werd geploegd. De verdediging ziet in dit beeldmateriaal geen steun voor de verklaring van X48. Anders dan de verdediging, zien wij op het satellietbeeld van 20 juli 2014 wel degelijk sporen van bewerking die niet te zien zijn op 16 juli 2014. We kunnen inderdaad niet met zekerheid stellen dat de zwarte rand een ploegvoor is of een andersoortige afgraving van aarde, maar het is wel een voor iedereen zichtbare bewerking van het veld die er op 16 juli 2014 niet was. Een bewerking die wat het Openbaar Ministerie betreft past bij de verklaring van X48 dat het veld na de brand is geploegd.

Het verweer dat de situatie op en rond het landbouwveld zoals te zien op de satellietbeelden van 20 en 21 juli 2014 geen steun zou bieden aan de verklaring van X48 kunnen wij dan ook niet volgen.

Vergroot afbeeldingVergroot afbeelding
Beeld: ©OM
Vergroot afbeeldingVergroot afbeelding
Beeld: ©OM
4.3.3.1.7 Witte plekken in linker bovenhoek kruispunt
Zoals wij de verdediging ook niet kunnen volgen in haar verweer dat op het satellietbeeld van 20 juli 2014 geen witte plekken in de linker bovenhoek van het kruispunt te zien zouden zijn die passen bij de tekening die M58 van die situatie heeft gemaakt. [1] Ja, M58 verklaart wisselend of er één of twee tenten zijn opgezet. Hij schrijft eerst dat er twee tenten zijn opgezet, tekent een paar dagen later de situatie en tekent dan nog steeds twee tenten, maar twijfelt dan al en meent in latere verhoren dat het maar om één tent ging. De wijziging van zijn verklaringen op dit punt hebben wij bij requisitoir benoemd. Het verandert echter niets aan wat wij op de satellietbeelden zien. En dat zijn witte vlekken die wat ons betreft passen bij de twee tenten die M58 (in eerste instantie) heeft genoemd en getekend. Wij laten dit nog eenmaal zien.

4.3.3.1.8 Brandplek
Eenzelfde verweer voert de verdediging in relatie tot de satellietbeelden van het landbouwveld nabij Pervomaiskyi van 20 en 21 juli 2014, waarop duidelijk sporen van brand zichtbaar zijn. Volgens de verdediging draagt deze brandplek op de afvuurlocatie niet bij aan het bewijs, omdat onbekend is óf sprake is van een brandplek en als dit het geval is, onbekend zou zijn wanneer en waardoor die brandplek is ontstaan. [2] Wij delen deze twijfels over de betekenis van de brandplek niet.

In de eerste plaats bevat het procesdossier voldoende bewijs waaruit volgt dat de zwarte plek in het landbouwveld nabij Pervomaiskyi een brandplek is. Wij noemen er slechts enkelen. X48 verklaart expliciet over brand op het landbouwveld nabij Pervomaiskyi. Ook de Britse journalist die enkele dagen na de lancering op het betreffende landbouwveld is geweest, verklaart hierover. Hij vertelt over een ontmoeting met een boer, die hem - in antwoord op de vraag of hij een raketlancering heeft gezien - vertelt dat even verderop brand is geweest. Over hetgeen hij ‘even verderop’ aantreft verklaart de journalist: ‘Daar was een stuk graan dat geblakerd was. Het leek erop dat er een uitbarsting van vuur was geweest waarna het graan in brand was gevlogen.’ En ook in de rapportage van ESA wordt melding gemaakt van een ‘significant degration to the soil including burning.’ Er zijn dus geen redenen om te betwijfelen dát sprake is van een brandplek.

Evenmin zijn er op basis van het dossier redenen om te twijfelen aan de oorzaak van die brand en het moment waarop die brand is ontstaan. Vaststaat dat een lancering van een raket middels een Buk-TELAR brand kan veroorzaken. Meerdere bewijsmiddelen wijzen erop dat dit ook daadwerkelijk ís gebeurd. Wij noemden al X48, die de brand koppelt aan de lancering van een raket. De brand waarover X48 verklaart, lijkt ook zichtbaar op de eerder besproken foto van het rookspoor. Zoals eerder op zitting besproken, heeft het KNMI onderzoek gedaan naar de rookspoor foto. Daarbij is die foto bewerkt om het contrast te vergroten. Door dit contrast is niet alleen het verticale rookspoor beter zichtbaar, maar is links van dat witte rookspoor - bij de grond - duidelijk rook met een andere kleur dan het verticale rookspoor te zien. Uw rechtbank kan deze donkergekleurde rook met eigen ogen waarnemen. Deze rook is - evenals het witte rookspoor - op 17 juli 2014 om 16:25 uur vastgelegd op beeld. Wij zien dat hier.

Tegenover deze concrete aanwijzingen voor het ontstaan van de brandplek stelt de verdediging theoretische mogelijkheden die het ontstaan van die brandplek óók zouden kunnen verklaren. [3] Theoretische mogelijkheden zijn echter geen contra-indicaties, ook niet als die in beeld worden gebracht met heel veel foto’s van internet. Welke concrete feiten en omstandigheden zouden kunnen wijzen op een andere oorzaak voor het ontstaan van brand op dit specifieke landbouwveld dan de lancering van een Buk-raket, is het Openbaar Ministerie niet duidelijk geworden.

Het verweer dat de op satellietbeelden zichtbare brandplek geen steun zou leveren voor de conclusie dat het betreffende landbouwveld nabij Pervomaiskyi de afvuurlocatie is, mist feitelijke grondslag en moet dus worden verworpen.

[1] Pleitaantekeningen IV.I, 18 maart 2022, randnummer 438.

[2] Pleitaantekeningen Deel IV.I, 18 maart 2022, randnummers 335, 358 en 359.

[3] Pleitaantekeningen Deel IV.I, 18 maart 2022, randnummers 337 t/m 358.

4.3.3.2 Pervomaiskyi als mogelijke afvuurlocatie
De verdediging stelt verder dat de Buk-raket waarmee MH17 is neergehaald niet afgevuurd kan zijn vanaf het landbouwveld nabij Pervomaiskiy, omdat Almaz-Antey op basis van het schadebeeld stelt dat dit vanuit de omgeving Zaroshchenske moet zijn gebeurd. De verdediging schaart zich volledig achter de bevindingen van de Russische Buk-fabrikant en betoogt dat Almaz-Antey een enorme kennisvoorsprong zou hebben ten opzichte van de RMA en het NLR. [1] Deze kennisvoorsprong zou resulteren in een ‘meer integrale aanpak waarbij onder meer alle beschikbare wrakstukken zijn betrokken om tot een zo volledig mogelijke beoordeling te komen’. [2] De RMA en NLR zouden volgens de verdediging voor een ‘minder vergaande aanpak’ hebben gekozen als het gaat om de interpretatie van het schadebeeld van MH17. [3] Uiteindelijk neemt de verdediging als ‘uitdrukkelijk onderbouwd standpunt’ in dat alleen bij een lancering vanaf het door Almaz-Antey aangewezen gebied het schadebeeld op MH17 zou kunnen ontstaan. [4] Tot slot heeft de verdediging op basis van het door Almaz-Antey aangewezen afvuurgebied geconcludeerd tot vrijspraak. [5]

[1] Pleitaantekeningen Deel IV.II Bewijsdeelvraag 2, 21 maart 2022, randnummer 2.

[2] Pleitaantekeningen Deel IV.II Bewijsdeelvraag 2, 21 maart 2022, randnummer 384.

[3] Pleitaantekeningen Deel IV.II Bewijsdeelvraag 2, 21 maart 2022, randnummer 384.

[4] Pleitaantekeningen Deel IV.II Bewijsdeelvraag 2, 21 maart 2022, randnummer 385.

[5] Pleitaantekeningen Deel IV.II Bewijsdeelvraag 2, 23 maart 2022, randnummer 636.

De stelligheid waarmee de verdediging Almaz-Antey als ‘alwetende’ op het schild hijst, is opmerkelijk. Zowel op de veronderstelde ‘deskundigheid’ van Almaz-Antey, als op hun ‘stellingen’ valt het nodige af te dingen. Wij zeggen nadrukkelijk ‘stellingen’, omdat Almaz-Antey vooral heel veel stelt, maar heel weinig tot niets onderbouwt. Wij staan nu eerst stil bij de ‘deskundigheid’ van Almaz-Antey en zullen daarna ingaan op een aantal stellingen.

Het antwoord van de deskundige van Almaz-Antey maakt tevens duidelijk dat het schadebeeld aan de Ilyushin-86 geen enkele rol heeft gespeeld bij de berekening van de afvuurlocatie. In het kader van de schadevergelijking heeft Almaz-Antey immers haar versie van het schadebeeld van MH17 vergeleken met ‘resultaten van computerdetonaties’. De test met de Ilyushin was geen ‘computerdetonatie’, maar een fysieke detonatietest.

Dit klinkt verwarrend en dat is het ook: de deskundige van Almaz-Antey zegt bij de rechter-commissaris het één, maar schrijft in zijn rapport iets anders. Als in verband met de berekening van het afvuurgebied gevraagd wordt naar de schadevergelijking, dan zegt hij dat de schade aan MH17 is vergeleken met gesimuleerde schade die het resultaat is van computerdetonaties. Maar in zijn hoofdrapport schrijft hij dat het afvuurgebied gebaseerd is op de resultaten van de zgn. full scale experiment uit oktober 2015, waarmee volgens de voetnoot de test met de Ilyushin-86 wordt bedoeld.Toch staat in de samenvatting van het Report of Research het volgende: “In this case, the launch area could be the area shown in the presentation at the press conference of Almaz - Antey Corporation held in October 2015 based on the full-scale experiment results (Figure 4.1).” Waarbij in de voetnoot in het rapport dus wordt verwezen naar de test met de Ilyushin die in oktober 2015 is uitgevoerd.

En dat zien we wel vaker terug bij de deskundige van Almaz-Antey: hij zegt het één, maar schrijft in zijn rapporten iets anders.

Discrepanties schriftelijke en mondelinge uitlatingen Almaz-Antey

Zo is één van de voornaamste punten van kritiek op het NLR en de RMA dat zij bij hun berekeningen van het afvuurgebied zijn uitgegaan van een te beperkt schadebeeld van MH17. In de Summary beschrijft Almaz-Antey het door NLR in kaart gebrachte schadebeeld als volgt: ‘A new model ("reference") takes into account only damage to fragments of the outer skin of the nose section of the aircraft fuselage that were mounted for 3D reconstruction in August 2015. Damages to framing members and internal equipment are not taken into account.’

In het Report on Research wijst Almaz-Antey ook nog op andere vormen van schade die ‘the Dutch’ niet hebben betrokken bij de vaststelling van het schadebeeld: the aircraft nose section, the left wing console and left engine.

De rapporten suggereren dus dat Almaz-Antey uitgaat van een ruimer schadebeeld. En in het individuele verhoor bij de rechter-commissaris wordt dit ook door de deskundige van Almaz-Antey bevestigd:

D: (…) “Het enige is dat we in aanvulling op de gemeten schade op de buitenzijde van het vliegtuig ook metingen hebben verricht in de dragende constructie in het vliegtuig, van de vloer van de cockpit en van de belangrijkste apparatuur in de cockpit. Ook hebben we afbeeldingen gemaakt van die wrakstukken die van buitengewoon belang waren voor het onderzoek, maar die niet op de 3D-reconstructie aanwezig waren.”

Op basis van deze opmerking en de opgemaakte rapporten zou je dus verwachten dat Almaz-Antey deze door ‘the Dutch’ niet betrokken schade wél heeft meegenomen bij het vaststellen van het feitelijke schadebeeld van MH17. Maar niets blijkt minder waar. Tijdens het gezamenlijk verhoor wordt besproken op welke wijze de deskundigen het feitelijke schadebeeld van MH17 hebben vastgesteld met het oog op berekening van het afvuurgebied. De rechter-commissaris vat samen wat de deskundige van Almaz-Antey in het individuele verhoor heeft verklaard en vraagt of die samenvatting klopt. Ik citeer nu de rechter-commissaris:

“U heeft een schema gekregen waarin alle wrakstukken van de MH17 werden gekoppeld aan de constructiedelen van het vliegtuig. Daarnaast beschikte u over de bouwtekening van sectie 41, dat is het neusdeel van Boeing 777. Aan de hand van die materialen zijn er foto’s gemaakt, ook met behulp van een liniaal. En daarmee heeft u de coördinaten van alle beschadigingen kunnen opnemen. Op deze wijze zijn alle beschadigingen zonder uitzonderingen aangebracht op wat u noemt het 3D-model van het vliegtuig. (…) In aanvulling op de gemeten schade op de buitenzijde van het vliegtuig heeft u ook metingen verricht in de dragende constructie in het vliegtuig, van de vloer van de cockpit en van de belangrijkste apparatuur in de cockpit. Ook heeft u afbeeldingen gemaakt van die wrakstukken die van buitengewoon belang waren voor het onderzoek, maar die niet op de 3D-reconstructie aanwezig waren. Is dit een correcte samenvatting (naam verwijderd)?”

De deskundige van Almaz-Antey reageert als volgt: “Vrijwel ja. We hebben niet helemaal alle schade kunnen aanbrengen in het model. We hebben ongeveer 350 beschadigingen kunnen aanbrengen aan de hand van dat deel van het vliegtuig waar wij bouwtekeningen van hadden. Dat zijn 350 beschadigingen uitsluitend van de romp van het vliegtuig, de schade aan de dragende constructie en vloer is een verhaal apart.”

Anders dan Almaz-Antey in zijn rapporten suggereert en anders dan de deskundige tijdens zijn individuele verhoor heeft verklaard, heeft ook Almaz-Antey dus enkel de schade aan de romp van MH17 betrokken in het schadebeeld dat in het 3D-model is opgenomen en dus niet de schade aan de dragende constructie (de zgn. framing members), de schade aan de vloer van de cockpit of de schade aan de belangrijkste apparatuur. En ook niet de schade aan de linkervleugel en de linker motorring. Deze mondelinge uitleg raakt direct aan de betrouwbaarheid van de rapporten: de daarin opgenomen suggesties over de eigen werkwijze blijken niet te kloppen.

Dat geldt ook voor hetgeen in de rapporten is te lezen over de richting van de beschadigingen, de zgn. direction of damage. Zo lezen we in het Report on Research: ‘Direction of damages objectively observed on the fragments of the Boeing 777 airliner fuselage (outer skin and framing members) is fundamentally different from the "reference" ones.’ En ook in het na de gezamenlijke verhoren van de deskundigen opgestelde ‘aanvullende rapport’ wijst Almaz-Antey op het belang van het betrekken van de richting van de schade, oftewel de ricochetschade, bij de vergelijking van de gesimuleerde schade met de daadwerkelijke schade. Ook nu veronderstellen de rapporten dat deze ricochetschade door Almaz-Antey is betrokken bij de vergelijking van de feitelijke schade van MH17 met de gesimuleerde schade van de gesimuleerde detonaties. Maar ook nu blijkt dit niet het geval.

Wij brengen in herinnering dat de deskundige van Almaz-Antey heeft verklaard dat hij 350 beschadigingen heeft opgenomen in het ‘computermodel’ als feitelijke schade van MH17. Op de vraag van het Openbaar Ministerie of Almaz-Antey een rapport heeft opgemaakt van deze 350 beschadigingen, antwoordt de deskundige ontkennend: de resultaten van de metingen zijn (enkel) in het computermodel opgenomen als eentjes en nullen. Wij weten dus niet om welke 350 beschadigingen het gaat. Als de deskundige van NLR vraagt of ook de richtingen van de ricochetschade zijn meegenomen, antwoordt de deskundige van Almaz-Antey: ”Uiteraard, want met de richting van de ricochetschade zijn wij vanaf februari 2015 begonnen met het onderzoek naar de schade aan het vliegtuig.” Hierop vraagt de deskundige van NLR of die richtingen ook in het digitale model van de schade zitten. Hierop antwoordt de deskundige van Almaz-Antey: “Nee, die zijn niet opgenomen in het computermodel. We hebben een video gebruikt tijdens het proces van de verificatie van de uitkomsten van het model.”

Oftewel: daar waar Almaz-Antey in haar rapporten stelt dat de richting van ricochetschade moet worden betrokken in de vergelijking van gesimuleerde en daadwerkelijke schade, doet zij dat zelf kennelijk niet. Terwijl NLR en RMA dit wél hebben gedaan.

4.3.2.4.3. Almaz-Antey versie van schade onvolledig en onnauwkeurig
Van RMA en NLR is bekend welke schade zij in hun berekeningen hebben betrokken: 271 perforaties en ricochets, die met stickers op de wrakdelen zijn gemarkeerd en vervolgens 3D zijn ingescand. Anders dan de verdediging op zitting stelt, [1] is óók schade op het dak van de cockpit ingescand: zowel perforaties als ricochets. U heeft tijdens de schouw zelf kunnen waarnemen om welke beschadigingen het gaat en dit is ook zichtbaar op een tweetal afbeeldingen in het rapport van de NLR.

[1] Pleitaantekeningen 23 maart 2022, deel IV.II, randnummer 557.Voor de ‘ongeveer 350’ door Almaz-Antey betrokken perforaties (zonder ricochets) ligt dit anders. Wij weten niet welke perforaties zijn meegenomen en wij kunnen dit met geen mogelijkheid controleren; we kunnen er slechts naar gissen. We weten inmiddels wel dat het grootste gedeelte van die 350 perforaties zich bevindt op wrakdelen die niet zijn veiliggesteld. De verdediging heeft deze wrakdelen uitgebreid besproken en getoond bij pleidooi. [2] Wij laten één van de afbeeldingen van de verdediging nu nog een keer zien. [3] Tijdens het verhoor hebben wij aan de deskundige van Almaz-Antey gevraagd of Almaz-Antey alle perforaties zelf met een liniaal heeft opgemeten. Dit deel van het verhoor houden wij letterlijk voor, omdat het illustratief is voor de wijze waarop Almaz-Antey telkens probeert om vragen die inzicht geven in de werkwijze van Almaz-Antey niet te beantwoorden.

[2] Pleitaantekeningen 21 maart 2022, deel IV.II, randnummers 249 en 254 t/m 295.

[3] Pleitaantekeningen 21 maart 2022, deel IV.II, sheet 87 na randnummer 292.

OvJ: Ik heb een simpele ja of nee vraag. Heeft Almaz-Antey alle perforaties op de wrakstukken van MHI7 zelf opgemeten?

D: Als de vraag naar ik aanneem gaat over de opstelling die wij gezien hebben? Wij hebben daarbij gebruik gemaakt van de afmetingen van de perforaties die vermeld staan in het verslag van het NLR.

0vJ: Dus het antwoord is nee?

D: Als u inderdaad duidt op alle perforaties zonder uitzondering, dan is het antwoord nee.

0vJ: Hoeveel perforaties heeft u wel opgemeten van het vliegtuig?

D: Wij hebben rekening gehouden met ongeveer 350 perforaties.

OvJ: Heeft u van die ongeveer 350 perforaties alle afmetingen met een liniaal opgemeten?

D: Nee.

Ovj: Hoeveel dan wel, want dat was de vraag?

D: Van ongeveer 40.

Het antwoord op deze vraag is om meerdere redenen ontluisterend. Almaz-Antey heeft slechts 40 perforaties opgemeten vanaf de reconstructie. Dit is nog geen 12% van het totaal aantal perforaties dat Almaz-Antey stelt te hebben gebruikt als ‘reëel schadebeeld’ van MH17. Nog geen 12% van dat zogenaamde reële schadebeeld is dus afkomstig van de reconstructie. Terwijl toch niemand kan ontkennen dat de reële schade op die reconstructie uit veel meer dan 40 perforaties bestaat? De 310 andere perforaties die Almaz-Antey in haar schadebeeld heeft betrokken bevinden zich dus op niet veiliggestelde en niet in de reconstructie opgenomen wrakdelen. Oftewel in de door de verdediging rood omcirkelde wrakdelen.

Dit betekent niet - zoals de verdediging en Almaz-Antey ons willen doen geloven - dat Almaz-Antey uitgaat van een ruimer schadebeeld. Het betekent dat Almaz-Antey op zijn minst 231 perforaties en ricochets [1] die door NLR en RMA wél in het schadebeeld zijn betrokken, niet betrekt in haar reële schadebeeld. [2] Dat zien we nu. Verreweg de meeste van de op de reconstructie aanwezige perforaties en ricochets - hier geel omcirkeld – heeft Almaz-Antey dus niet betrokken in haar versie van de schade van MH17. Het gaat hier om 231 perforaties en ricochets waarvan door de deskundige NLR - met de fragmenten van een 9N314M-warhead in de hand - is vastgesteld dat deze veroorzaakt kunnen zijn door primaire fragmenten van die warhead en die dus meegenomen moeten worden bij de bepaling van het schadebeeld. Deze 231 perforaties en ricochets, die voor een ieder zichtbaar zijn op de reconstructie, zijn door Almaz-Antey niet betrokken in hun versie van het schadebeeld van MH17. Deze perforaties en ricochets zijn dus ook niet opgenomen in hun computermodel en spelen dus geen enkele rol in de schadevergelijking van Almaz-Antey.

In plaats hiervan gebruikt Almaz-Antey 310 andere, ons onbekende perforaties, waarvan de “exacte” locaties zijn bepaald vanaf plaatjes op internet. Plaatjes die onmogelijk een reëel beeld kunnen geven van de driedimensionale vorm en vervormingen van de wrakdelen, laat staan dat vanaf die afbeeldingen de exacte locaties van die perforaties zouden kunnen worden herleid. Om nog maar te zwijgen van de exacte grootte van die perforaties, terwijl die grootte relevant is om te bepalen of sprake zou kunnen zijn van een perforatie ten gevolge van een primair fragment. Wat het Openbaar Ministerie betreft kan deze methode van bepalen van het schadebeeld van MH17 onmogelijk als een deugdelijke methode worden aangemerkt. Laat staan als betrouwbare methode.

[1] Er van uitgaande dat de 40 perforaties die Almaz-Antey met de liniaal heeft opgemeten overeenkomen met 40 door NLR gestickerde perforaties. Als dit niet het geval is, zou het aantal niet bij het schadebeeld betrokken perforaties en ricochets dus maximaal 271 zijn.

[2] Almaz-Antey beschikt(e?) immers niet over de 3D-scan van ETVR.

De versie van Almaz-Antey van het schadebeeld kan onmogelijk als een reële weergave van het schadebeeld van MH17 worden aangemerkt. Het is onvolledig omdat een aanzienlijk deel van de schade op de reconstructie niet is meegenomen en onnauwkeurig door de manier waarop de locatie van de wel meegenomen perforaties is bepaald. Daarmee zijn de uitkomsten van de berekeningen van het afvuurgebied door Almaz-Antey, waarbij hun versie van het schadebeeld van MH17 de grootheid is waarmee gesimuleerde schade is vergeleken, waardeloos.

4.3.3.2.1.3. Deelconclusie
Wij komen voor wat betreft de berekeningen van het lanceergebied tot een afronding. Voor het Openbaar Ministerie is duidelijk dat de rapporten van Almaz-Antey volstrekt onbruikbaar zijn. Niet alleen is Almaz-Antey in deze zaak niet onafhankelijk en onpartijdig, ook inhoudelijk is het onderzoek onder de maat. De rapporten bevatten geen enkele uitleg over het zelf verrichte onderzoek of de gebruikte methodologie. Evenmin geven zij inzicht in de gebruikte data. We moeten het doen met de tijdens de diverse verhoren verstrekte mondelinge informatie. Die is op zeer veel punten tegenstrijdig aan de inhoud van de rapporten en geeft blijk van een onverantwoord onnauwkeurige manier van vaststellen van het schadebeeld van MH17 en het negeren van een aanzienlijk deel van de échte reële schade aan MH17. Terwijl de kern van de berekening van het afvuurgebied neerkomt op de vergelijking van die reële schade op MH17 met gesimuleerde schade. Als de schade die als ‘reële schade’ in dat computermodel wordt gestopt onvolledig, niet nauwkeurig en volstrekt oncontroleerbaar is, dan is de uitkomst van die vergelijking per definitie onbetrouwbaar, oncontroleerbaar en dus onbruikbaar.

Inmiddels is duidelijk dat Almaz-Antey bij de vaststelling van het reële schadebeeld van MH17 geen rekening heeft gehouden met een aanzienlijk deel van de door NLR gestickerde en door ETVR 3D ingemeten perforaties en ricochets. Daarmee laat Almaz-Antey een groot deel van het schadebeeld dat uw rechtbank zelf heeft kunnen aanschouwen buiten beschouwing. De verdediging vindt dit kennelijk geen bezwaar, maar voor het Openbaar Ministerie staat hiermee vast dat het schadebeeld van Almaz-Antey niet als reëel schadebeeld kan worden aangemerkt. Daarmee staat óók vast dat de uitkomst van de schadematch van Almaz-Antey geen betrouwbare uitkomst kán zijn. Het verweer dat op basis van het onderzoek van Almaz-Antey niet bewezen zou kunnen worden dat op 17 juli 2014 vanaf een landbouwveld nabij Pervomaiskyi een Buk-raket is afgevuurd, [1] kan niet slagen en moet worden verworpen.

4.3.3.2.2. Peer review Observation of the Joint Investigation Team, Question #2 Launch Location
In verband met de bewijsvraag naar de afvuurlocatie beroept de verdediging zich ook nog op een tweede rapport van de Amerikaanse consultants. De verdediging schrijft in haar pleitnota: “Volgens deze experts is het zeker waarschijnlijk dat de verantwoordelijke raket is afgevuurd vanaf het door Almaz-Antey berekende gebied. Dat ondersteunt ons uitdrukkelijk onderbouwde standpunt dat als een BUK-raket zou zijn afgevuurd op 17 juli 2014 dat alleen kan zijn gebeurd vanaf een gebied nabij Zaroschenske en niet Pervomaiskyi.”

Wat het Openbaar Ministerie betreft geeft dit rapport geen enkele reden om aan de vastgestelde afvuurlocatie te twijfelen. De Amerikaanse consultants gaan even kritiekloos mee in de stellingen van Almaz-Antey als de verdediging. Wie zich na lezing van de rapporten van Almaz-Antey niet realiseert dat het gros van de stellingen niet wordt onderbouwd en dat deze op geen enkele wijze te controleren zijn, geeft er blijk van die rapporten slecht te hebben gelezen. En wie na lezing van het proces-verbaal van het gezamenlijk verhoor van de deskundigen van NLR, RMA en Almaz-Antey nog steeds stelt dat NLR en RMA uitgaan van een veel te beperkt schadebeeld van MH17 verliest wat het Openbaar Ministerie betreft elke geloofwaardigheid.

Het Openbaar Ministerie volgt de verdediging dus niet in haar stelling dat mede uit dit rapport zou volgen dat Pervomaiskyi niet de afvuurlocatie kan zijn. Ook dit verweer moet worden verworpen.

4.3.3.3. Ontbrekend belastend bewijs
De verdediging heeft verder gesteld dat allerlei bewijs zou ontbreken, dat je wel zou verwachten als de Buk-raket zou zijn afgevuurd vanaf Pervomaiskyi. [2] Gelet op de inhoud van het dossier zijn de verwachtingen van de verdediging weinig realistisch. Dat begint al met het eerste bewijs dat de verdediging wel zou verwachten: verbrandingsresten in de grond. [3]

4.3.3.3.1 Verbrandingsresten
De verdediging benoemt dat grondmonsters zijn genomen, maar dat deze niet zouden zijn onderzocht. [4] Dit is niet waar. Het JIT heeft op 24 april 2015 grondmonsters ontvangen van een Duitse journalist en het JIT heeft van 19 t/m 22 juni 2015 op 3 verschillende locaties in Oost Oekraïne grondmonsters genomen. De locatie waar de Duitse journalist naar eigen zeggen grondmonsters heeft genomen betreft niet het landbouwveld nabij Pervomaiskyi, maar een landbouwveld nabij een spoorweg ten noorden van Snizhne. Voor de duidelijkheid: het gaat dus niet om de grondmonsters die een Britse journalist vier dagen na de crash vanaf het landbouwveld bij Pervomaiskyi zou hebben genomen; deze grondmonsters heeft het JIT nooit ontvangen.

De verdediging stelt bij pleidooi: ”En natuurlijk kan er van alles worden gezegd over de monsters van de journalist(-en). Die monsters zijn niet door een deskundig instituut genomen. En het is maar de vraag op welke locatie die monsters precies zijn genomen.” [5] Precies om die reden heeft het NFI eerst getracht de herkomst van de wel ontvangen grondmonsters te verifiëren door de samenstelling van de grond te vergelijken met de samenstelling van de grond die door het JIT in 2015 is veilig gesteld. Uit dit onderzoek blijkt dat de samenstelling van die grond gelijkenissen vertoont met twee van de drie JIT-locaties én dat aannemelijk is dat deze grond op meerdere locaties voorkomt. De herkomst van de grondmonsters is dus niet bevestigd en daarmee is de grond van de Duitse journalist als onderzoeksmateriaal nagenoeg niets waard.

Dan het verwijt van de verdediging dat geen onderzoek is verricht naar verbrandingsresten. [6] Wij halen in herinnering dat dergelijk onderzoek wel is verricht aan gericht genomen grondmonsters uit Kramatorsk, waarvan zeker was dat daar een Buk-lancering had plaatsgevonden. In deze grondmonsters zijn geen verbrandingsresten aangetroffen. Anders dan de verdediging suggereert, verklaart het NFI dit resultaat niet enkel door tijdverloop. Sterker nog, het is überhaupt niet bekend óf verbrandingsresten in de grond achterblijven, laat staan na een bepaald tijdsverloop. Het NFI achtte onderzoek aan de grondmonsters van het JIT daarom niet kansrijk en niet veelzeggend. Dit betreft louter een forensische beoordeling. Als wij met juridische bril naar de grondmonsters kijken, dan constateren wij dat resultaten van onderzoek aan deze monsters nietszeggend zouden zijn. Als geen verbrandingsresten zouden worden aangetroffen, zou dat niet betekenen dat geen lancering heeft plaatsgevonden: dat volgt immers uit het onderzoek aan de grondmonsters van Kramatorsk. Als wél verbrandingsresten zouden worden aangetroffen, zou nooit kunnen worden gesteld dat deze afkomstig zijn van een lancering op 17 juli 2014: de grondmonsters zijn immers 11 maanden na die datum genomen in een gebied waar al die tijd een oorlog heeft gewoed. Linksom of rechtsom zouden de resultaten dus niets zeggen over een lancering op 17 juli 2014.

[1] Pleitaantekeningen 23 maart 2022, deel IV.II, randnummer 636.

[2] Pleitaantekeningen 24 maart 2022, deel IV.III, randnummers 434 t/m 473.

[3] Pleitaantekeningen 24 maart 2022, deel IV.III, randnummer 437.

[4] Pleitaantekeningen 24 maart 2022, deel IV.III, randnummer 438.

[5] Pleitaantekeningen 24 maart 2022, deel IV.III, randnummer 443.

[6] Pleitaantekeningen 24 maart 2022, deel IV.III, randnummers 439 t/m 446.

4.4. Bewijsvraag 3: deelneming Pulatov
4.4.1. Inleiding
Dan komen we nu bij de derde en laatste bewijsvraag: de betrokkenheid van verdachte Pulatov bij de hem ten laste gelegde feiten. We lopen eerst de verweren langs die betrekking hebben op de feitelijke gedragingen van Pulatov. [5] Daarbij gaan wij ook in op de feitelijke gedragingen van de andere drie verdachten: Girkin, Dubinskiy en Kharchenko. Daarna zullen wij bespreken hoe die feitelijke gedragingen van verdachten strafrechtelijk gekwalificeerd moeten worden.

4.4.2. Feitelijke gedragingen verdachten
Bij de bespreking daarvan komen aan de orde de positie van Pulatov in de hiërarchie in de DPR, zijn rol bij het offensief richting het zuiden en bij het organiseren van luchtafweer en tot slot de betrokkenheid van verdachte bij de Buk-TELAR. Uiteraard passeren in ons betoog ook de andere verdachten (Girkin, Dubinskiy en Kharchenko) de revue. Herhaling van hetgeen bij requisitoir naar voren is gebracht proberen we te voorkomen, maar is onvermijdelijk en noodzakelijk om een coherent chronologisch verhaal te kunnen schetsen.

4.4.2.1. De positie van verdachte Pulatov in de hiërarchie in de DPR
In het kader van de onderlinge hiërarchie tussen de verdachten heeft de verdediging aangevoerd dat Kharchenko niet ondergeschikt is aan Pulatov, maar dat zij elkaars gelijken zijn. [6] De verdediging voert dit aan in verband met het strafrechtelijk verwijt dat verdachten, door gebruik te maken van hun gezaghebbende positie, de Buk-TELAR hebben (laten) bewaken en/of verbergen. [7]

In ons requisitoir hebben wij aangegeven dat de DPR in april 2014 is opgericht en dat de verdachten tot deze gewapende groep behoren en met elkaar samenwerken. [8] Binnen de DPR heeft Girkin als minister van Defensie een hoge leidinggevende rol. Onder het bevel van Girkin valt onder meer het zogenoemde verkenningsbataljon, dat het hoofdkwartier heeft in Donetsk. Dubinskiy geeft leiding aan dit bataljon en is tevens aangemerkt als Girkin’s plaatsvervanger. Pulatov en Kharchenko vallen weer onder Dubinskiy.

Pulatov is plaatsvervanger van Dubinskiy. Hij krijgt bevelen van Dubinskiy, maar ook direct van Girkin. Pulatov stuurt op zijn beurt andere DPR-commandanten aan. Zoals Piton, commandant van de eerste compagnie onder Pulatov. En Tskhe (call sign Koreets), de commandant van een luchtafweereenheid. Naar eigen zeggen voert Pulatov na zijn toevoeging aan de inlichtingenstaf bevel over zo’n 1150 man.

Kharchenko krijgt bevelen van Girkin, Dubinskiy en Pulatov. Kharchenko stuurt zelf ook commandanten aan. In verschillende tapgesprekken van juli 2014 wordt Kharchenko door onder andere Gilazov (call sign Ryazan) en Sharpov (call sign Zmey), aangesproken als commandant (‘commander’) en geeft hij hen opdrachten. Kharchenko heeft in juli 2014 zo’n 350 personen in zijn eenheid.

Het Openbaar Ministerie meent dat juist de, ook door de verdediging genoemde, coördinerende rol van Pulatov [9] maakt dat sprake is van een ondergeschiktheidsrelatie tussen Pulatov en Kharchenko. Dat verdachten ook samenwerken doet daaraan niet af. Het gaat echter niet primair om de onderlinge hiërarchie. Zoals bij requisitoir gezegd, is voor de bewijsvraag uiteindelijk de aard en intensiteit van de feitelijke samenwerking tussen de vier verdachten belangrijker. [10] Zij vormen al voor 17 juli 2014 een hecht samenwerkende dadergroep die gepland en georganiseerd onder meer luchtvaartuigen neerhaalt. [11] Daarom dienen de feitelijke gedragingen van de vier verdachten, en dus ook van Pulatov, nadrukkelijk beoordeeld te worden in het licht van hun gezamenlijk plan om een vliegtuig neer te schieten. [12] Bij de bespreking van de feitelijke gedragingen van Pulatov moet dus goed voor ogen worden gehouden dat het wel relevant is wat hij heeft gedaan, maar dat niet tot in detail zijn individuele bijdrage aan de strafbare feiten vastgesteld hoeft te worden. Zijn gedragingen dienen uitdrukkelijk te worden bezien in het licht van de gemeenschappelijke intentie van de groep en de samenwerking met Girkin, Dubinskiy en Kharchenko. [13] We bespreken straks wat dit betekent voor de kwalificatie van hun gedragingen.

Geconcludeerd kan worden dat Pulatov in juli 2014 een belangrijke positie binnen de DPR heeft. Hij opereert direct onder Girkin en Dubinskiy en behoort tot de militaire top. [14] Zij vormen een planmatig opererende en hecht samenwerkende groep die zich dagelijks bezig houdt met geweld, waaronder het neerschieten van vliegtuigen. Hoe dat er in de praktijk uitziet blijkt uit het navolgende waarbij we ingaan op de context waarin de handelingen van verdachten plaatsvinden.

4.4.2.2. Offensief richting het zuiden
4.4.2.2.1. Inleiding
De verdediging heeft aangevoerd dat de voorverkenningen door Pulatov ten zuiden van Snizhne en zijn rol als coördinator van de DPR troepenbewegingen niet in relatie staan tot de inzet van de Buk-TELAR op 17 juli 2014. [15] De verdediging heeft er in de visie van het Openbaar Ministerie dan te weinig oog voor dat de activiteiten van Pulatov in de periode van 6 tot en met 17 juli 2014, niet los gezien kunnen worden van die inzet. De ontwikkeling van de strijd tegen de Oekraïense strijdkrachten is de opmaat naar die inzet. Gezien het verweer van de verdediging gaan we dieper in op het offensief richting het zuiden, de essentiële rol van Pulatov daarbij en zijn samenwerking met Girkin, Dubinskiy en Kharchenko.

[1] Pleitaantekeningen deel V, 25 maart 2022, randnr. 135.

[2] Video 1 - Alternate Scenario. Door verdediging overlegd op USB-stick op 30 maart 2022.

[3] Pleitaantekeningen deel V, 25 maart 2022, randnr. 127.

[4] Pleitaantekeningen deel V, 25 maart 2022, randnr. 122.

[5] Pleitaantekeningen deel VI.I. (Bewijsdeelvraag 3, Feitelijke gedragingen) 25 maart 2022, middag en 28 maart 2022 ochtend.

[6] Pleitaantekeningen, deel VI.I., 25 maart 2022, onder 1.4.

[7] Pleitaantekeningen, deel VI.I., 25 maart 2022, randnummer 30.

[8] Requisitoir, par. 3.3.2.1 (April 2014: oprichting DPR).

[9] Pleitaantekeningen, deel VI.I., 25 maart 2022, randnummer 24.

[10] Requisitoir, par. 3.3.3.1 (Samenwerkingsverband verdachten; verkenningsbataljon in Donetsk).

[11] Requisitoir, par. 7.2.4 (Planmatig geweld).

[12] Requisitoir, par. 3.10.4.1 (Hecht samenwerkende dadergroep).

[13] PHR 10 december 2019, ECLI:NL:PHR:2019:1286, randnummer 16. Requisitoir, par. 3.10.4.3 (Eigenaarschap en beschikkingsmacht Buk-TELAR).

[14] Requisitoir, par. 3.3.3.1 (Samenwerkingsverband verdachten: verkenningsbataljon in Donetsk), ‘In het gebied van waaruit MH17 wordt neergeschoten zijn de verdachten in juli 2014 die ‘hoge bomen’. En ‘In het gebied van waaruit MH17 wordt neergeschoten hebben de verdachten het in juli 2014 voor het zeggen’.

[15] Pleitaantekeningen deel VI.I., 25 maart 2022, randnummers 46-53.

4.4.2.2.2. 6 en 7 juli 2014
Begin juli 2014 vinden hevige gevechten plaats aan het zuidelijk front rond de heuvel Saur Mogila. Mede in verband met bevoorrading van materieel vanuit de Russische Federatie is het van strategisch belang dat er controle is over het zuiden van het DPR-gebied. Dat omvat naast Donetsk de plaatsen ten zuidoosten hiervan, zoals Snizhne, Pervomaiske, Dmitrovka, Stepanovka, Marinovka en Tarany. [1] U ziet dat hier. Vanaf 6 juli 2014 treft de DPR aan het zuidelijk front voorbereidingen voor het creëren van een corridor naar Russisch grondgebied. Pulatov en zijn medeverdachten spelen een belangrijke leidinggevende rol bij dit offensief dat nog steeds voortduurt op 17 juli 2014. [2]

[1] Requisitoir, par. 3.3.3.2 (Gebiedscontroles en transportroutes DPR).

[2] Requisitoir, par. 3.3.3.3 (Het DPR offensief aan het zuidelijk front).

https://www.rovid.nl/om/lapa/2022/om-la … 3-bron.mp4

Wij gaan nader in op het telefoongesprek dat Dubinskiy op 6 juli 2014 om 17:13 uur heeft met Pulatov. Zij voeren dit gesprek een aantal uur nadat Dubinskiy en Girkin elkaar begin van de middag in Donetsk hebben ontmoet. Pulatov en Dubinskiy zien elkaar vervolgens ook in Donetsk. [1] Pulatov moet komen omdat Dubinskiy een dringende opdracht voor hem heeft. Nadat Pulatov in het gebouw de weg heeft gevraagd aan Dubinskiy, is het gesprek feitelijk afgerond, maar blijft de telefoonlijn open via de telefoon van Dubinskiy. Daardoor zijn we getuige van hetgeen wordt besproken als Dubinskiy, Pulatov en enkele andere personen elkaar in persoon treffen. Te horen is dat Dubinskiy uitleg geeft over de te realiseren corridor. Dubinskiy beschrijft een bepaald gebied. Dubinskiy noemt de grens met de Russische Federatie, de grens met de Luhansk regio en de plaatsen Dmitrovka en Dibrovka en lijkt een en ander op een kaart aan te wijzen. Pulatov krijgt de opdracht om met de mannen van Piton, een commandant onder Pulatov, naar Snizhne te gaan en contact te leggen met Prapor, een commandant. Die zal hen naar Dmitrovka brengen. Pulatov en de mannen van Piton krijgen als taak een aanvullende voorverkenning te doen van vier hoger gelegen gebieden. Uit de locatiegegevens en een tapgesprek van 7 juli 2014 blijkt dat Pulatov inderdaad is gegaan en de volgende dag terug is in Donetsk. Hij meldt telefonisch aan Dubinskiy dat hij informatie zal verschaffen. We laten een deel van het gesprek van 6 juli om 17.13 uur horen.

Pulatov bevestigt in zijn videoverklaring [1] dat hij op 6 juli 2014 een ontmoeting heeft met Dubinskiy en de opdracht krijgt om naar het gebied Dmitrovka-Dibrovka te gaan. De voorverkenningen zijn in het belang van aanstaande gevechtsoperaties zodat de volksweer een doorgang kan forceren in de richting van de oosterburen. Aldus Pulatov.

Het Openbaar Ministerie wil best van Pulatov aannemen dat op dát moment die voorverkenning niet specifiek ging om de plaats Pervomaiskyi of te maken had met de plaatsing van een Buk-TELAR. Deze voorverkenning kan echter niet los gezien worden van het offensief richting het zuiden waarin op een later moment de Buk-TELAR werd ingezet. Uit deze voorverkenning blijkt dat verdachten niet alleen in de lijn met elkaar communiceren maar ook rechtstreeks contact hebben en hun militaire plannen bespreken. Daarnaast blijkt hieruit dat Pulatov letterlijk in de frontlinie van de strijdkrachten van de DPR opereert.

4.4.2.2.3. 15 juli 2014
De samenwerking tussen verdachten en het opereren aan de frontlinie blijkt ook uit diverse tapgesprekken van 15 juli 2014. Ter herinnering: in de nacht van 14 op 15 juli 2014 is Stepanovka ingenomen. Pulatov en Kharchenko krijgen op 15 juli ’s middags een opdracht van Dubinskiy. Girkin is de feitelijke opdrachtgever. Dit is af te leiden uit het contact eerder op de dag tussen Girkin en Dubinskiy waarbij Girkin zegt dat hij een dringende opdracht voor Dubinskiy heeft. En uit een gesprek later op de dag tussen Kharchenko en de assistent van Girkin waarin Kharchenko aangeeft dat Girkin degene is die de opdracht heeft gegeven.

Nadat zij beiden Dubinskiy hebben gesproken, blijkt uit een tapgesprek tussen Pulatov en Kharchenko dat Pulatov bepaalt hoe laat zij vertrekken en hoe laat hij zijn orders wil uitdelen. Dat het hier om orders gaat met betrekking tot eenheden die zich richting Snizhne verplaatsen valt af te leiden uit een tapgesprek tussen Pulatov en Kharchenko van diezelfde avond om 23:29 uur. Kharchenko is in Snizhne. Hij moet in opdracht van Pulatov naar Prapor gaan en zeggen dat zij de eersten zijn die zijn aangekomen en dat de hoofdmacht achter ligt. Pulatov is nog onderweg.

Pulatov heeft dus duidelijk de operationele leiding over Kharchenko en de eenheden die zich in de loop van de avond naar Snizhne verplaatsen. Hij wordt ook in een tapgesprek tussen twee commandanten van die avond aangeduid als degene die alle DPR troepenbewegingen coördineert. We laten dit gesprek horen.

[1] Pleitaantekeningen deel VI.I., 25 maart 2022, randnummer 48.

[1] Requisitoir, par. 3.3.3.3.1 (Offensief richting het zuiden vanaf 6 juli 2014).

https://www.rovid.nl/om/lapa/2022/om-la … 4-bron.mp4

Pulatov heeft dus een prominente rol. Dat het om Pulatov gaat, in dit gesprek aangeduid met zijn bijnaam Giurza, blijkt uit het feit dat dit gesprek plaatsvindt op het moment dat Pulatov bezig is met de troepenverplaatsing naar Snizhne. In het gesprek gaat het ook over die plaats. Verder zijn de gespreksdeelnemers Oplot-commandanten. Het Oplot-bataljon neemt in juli deel aan de gewapende strijd rond Snizhne en de twee commandanten kennen dus de spelers in dat strijdveld.

4.4.2.2.4.16 juli 2014
Ook op 16 juli 2014 als Marinovka wordt aangevallen door de DPR is er sprake van samenwerking tussen verdachten en heeft Pulatov een substantiële rol. Dat blijkt uit de volgende gesprekken. Kharchenko is samen met Girkin als hij ‘s nachts om 03:33 uur wordt gebeld door Pulatov die wil weten welke hoger gelegen grond is bereikt. Kharchenko weet dat niet. In een gesprek van 04:37 uur geeft Pulatov aan Kharchenko de opdracht om aan Girkin te rapporteren dat hij de ‘boxes’, een veelgebruikt codewoord voor zwaar materieel, naar het eerste ‘landmark’ heeft gereden en dat hij (Pulatov) teruggaat. Pulatov straalt dan een mast aan in Snizhne. Om 07:34 uur rapporteert Pulatov aan Dubinskiy dat er nog geen doorbraak is, omdat zij te maken hebben met teveel versterkingen en lange afstandsvuur vanaf twee locaties. Als ondergeschikte Gilazov (callsign Ryazan) om 08:59 uur aan Kharchenko meldt dat hij in het net ingenomen Marinovka onder vuur ligt, geeft Kharchenko aan dat Pulatov naar het dorp onderweg is. Als een NN-man (‘Taran’), die op een hoger gelegen gebied (‘high ground’) is, om 12.30 uur aan Kharchenko vraagt of deze contact heeft met iemand die het bevel heeft over deze operatie zegt Kharchenko dat hij met niemand contact kan krijgen, maar dat Averyanov (‘Tor’) en Pulatov (‘Giurza’) naar hem (‘Taran’) komen. Girkin zelf is ook aan de frontlinie en voert in de ochtend in persoon bevel aan het front bij Marinovka. [1]

Uit deze gesprekken wordt duidelijk dat al vanaf vroeg in de ochtend contact is tussen de vier verdachten, dat de lijntjes kort zijn en dat Pulatov een centrale, coördinerende rol in het veld heeft. Dat zet zich ’s middags voort.

Kharchenko informeert Pulatov in een tapgesprek van 13:26 uur over de stand van zaken van zijn troepen. Kharchenko heeft te kampen met doden en gewonden en met luchtaanvallen door een Sushka. Kort daarna (om 13.33 uur) geeft Pulatov aan Kharchenko het bevel dat de ‘mensen van Tor’ het hoger gelegen gebied onder dekking moeten nemen en dat de tanks daarheen moeten gaan. Kharchenko moet Tor informeren want Pulatov heeft geen verbinding met hem. Om 13:39 uur is er weer contact. Pulatov geeft Kharchenko dan de opdracht om de verdediging te organiseren en de lijn die ze hebben veroverd te behouden. Ook moet hij doden en gewonden tellen en aan Pulatov doorgeven. Om 17:11 uur is er contact tussen Kharchenko en Dubinskiy waarin de eerste uitlegt dat hij in opdracht van Pulatov (‘Giurza’) het dorp Marinovka moet verdedigen (‘to hold the ground here in the village’) en constant onder vuur ligt. Pulatov is weggegaan. Dubinskiy geeft aan dat Girkin (‘Pervyi’) onderweg is en zodra hij er is zal Dubinskiy hem vragen het bevel tot terugtrekking van Kharchenko, die veel verliezen lijdt, te geven. Later op de dag (om 17:54 uur) wil Pulatov weer van Kharchenko weten hoeveel doden en gewonden er zijn omdat die cijfers besproken moeten worden met de hogere leiding (‘senior staff’). [2]

Ook hier fungeert Pulatov dus als spil tussen de eenheden in het gevecht en de hogere leiding.

Hierna, om 18:12 uur, rapporteert Pulatov inderdaad aan Dubinskiy wat de stand van zaken is na een dag vechten. In dit gesprek vertelt hij dat bataljonscommandant Averyanov (‘Tor’) en Kharchenko (‘Krot’) personele verliezen hebben geleden en noemt daarbij dezelfde aantallen doden en gewonden die hij eerder van Kharchenko heeft doorgekregen. Verder benoemt hij dat twee tanks en de ‘Strela’ luchtafweer zijn uitgeschakeld. De informatie over de Strela heeft Pulatov begin van de middag al van Kharchenko gekregen. Pulatov geeft aan dat hij de twee ‘boxes’ en de Strela probeert mee te nemen ter reparatie of verdere evacuatie. Zij bespreken samen nieuwe doelwitten en Dubinskiy geeft aan dat ‘Pervyi’ bezig is deze door te geven aan Moskou. Ook bespreekt Pulatov met Dubinskiy dat het belangrijk is een brug te behouden in Marinovka en geeft hij aan dat de heuvels waar Dubinskiy op heeft ingezet geen doorslaggevende rol spelen. Hij bevestigt desgevraagd aan Dubinskiy dat de oostelijke kant dus helemaal niet relevant is.

Er is ook bemoeienis van Girkin. Als hij eind van de dag (op 16 juli) terug is in Donetsk, zorgt hij ervoor dat het verkenningsbataljon versterking krijgt van twee compagnieën van Kep. ‘Kep’ of ‘Cap’ is een call sign van Velikorodnyy, een DPR-commandant in de omgeving van Snizhne die onder feitelijke aansturing van Girkin staat. [3] In genoemd gesprek van 18:12 uur informeert Dubinskiy Pulatov over de versterking door Kep. [4] In dit gesprek van 18:12 uur wordt ook de behoefte besproken aan een deugdelijk luchtverdedigingssysteem. Daar komen we op terug.

Twee uur later (20:11 uur) wordt Pulatov gebeld door Dubinskiy. Deze deelt hem mee wat hij daarvoor ook aan Kharchenko heeft meegedeeld, namelijk dat zowel Kharchenko als Pulatov in ‘reserve’ moeten gaan in Stepanovka. Piton gaat met Pulatov mee. De in te nemen posities van Kep/Cap en Tor bij Marinovka en Stepanovka worden besproken. We komen straks nog terug op het feit dat in dit gesprek ook over de BUK wordt gesproken.

[1] Requisitoir, par. 3.3.3.3.2 (Het zuidelijk front op 16 juli 2014).

[2] Requisitoir, par. 3.3.3.3.2 (Het zuidelijk front op 16 juli 2014); Z-tap 16 juli 2014, 17:54:42u.

[3] Requisitoir, par. 3.9.2.3 (Betrokkenheid Girkin).

[4] Requisitoir, par 3.3.3.3.2 (Het zuidelijk front op 16 juli 2014).

https://www.rovid.nl/om/lapa/2022/om-la … c-bron.mp4

Samengevat blijkt uit de gesprekken op 16 juli 2014 nogmaals dat de vier verdachten ieder vanuit hun rol in de onderlinge hiërarchie, die dag samen optrekken bij het offensief richting het zuiden. Ze bespreken doelwitten, verlies van materieel en manschappen en bepalen de locaties van diverse DPR-eenheden. Pulatov heeft de leiding en coördinatie over de troepen ten zuiden van Snizhne. Hij stuurt Kharchenko aan, legt verantwoording af aan Dubinskiy die op zijn beurt Pulatov en Kharchenko op afstand aanstuurt, waarbij Pulatov mede de tactiek bepaalt. Girkin wordt over de gang van zaken geïnformeerd door Dubinskiy en bemoeit zich vanuit zijn hoogste positie ook zelf actief met de gang van zaken die dag.

4.4.2.4.1. Aanvoer Buk-TELAR
4.4.2.4.1.1.Buk-TELAR in opdracht van Dubinskiy met Kharchenko naar Pulatov
Als gezegd meldt Dubinskiy in de avond van 16 juli 2014 (om 20:11 uur) dat zodra de Buk er is, deze direct naar Pulatov gaat. Als de Buk met bemanning in de ochtend van 17 juli 2014 in Donetsk is gearriveerd vindt er rond 09.20 uur in het hoofdkwartier van Girkin een ontmoeting plaats. Dubinskiy is bij Girkin en Kharchenko voegt zich bij hem. [7] Aangezien Pulatov heeft verklaard dat belangrijke informatie face to face wordt gedeeld, is dit een cruciale ontmoeting. Hij is hier weliswaar niet bij, maar heeft voorafgaand aan dit overleg telefonisch contact gehad met Kharchenko en wordt meteen na het overleg gebeld door Dubinskiy. Deze communiceert ook met anderen over de inzet van de Buk-TELAR.

Zo heeft Dubinskiy nauw contact met Chernykh die zorgt voor de aanvoer van de Buk-TELAR en de opdracht krijgt om op Kharchenko te wachten in Donetsk. Ook onderhoudt Dubinskiy contact met leidinggevenden van het Vostok-bataljon. [8] In deze fase spreekt Dubinskiy nadrukkelijk over zijn Buk. Zo is in een gesprek van 17 juli 2014 om 09:23 uur te horen dat Dubinskiy het heeft over ‘mijn Buk’ die mee moet met het Vostok-konvooi. Uiteindelijk is het Dubinskiy die de knoop doorhakt dat het Vostok konvooi vast moet vertrekken en later door het konvooi met de Buk-TELAR zal worden ingehaald.

[1] Requisitoir, par. 3.4.2. (Transport Buk-TELAR van grensregio naar Donetsk).

[2] Pleitaantekeningen deel VI.I., 25 maart 2022, randnummers 81-82.

[3] Pleitaantekeningen deel VI.I., 28 maart 2022, randnummer 146.

[4] Pleitaantekeningen VI.I., 25 maart 2022, randnummers 54-64.

[5] Zie ook requisitoir, par. 3.3.4.3 (16-17 juli: groeiende behoefte aan sterke luchtafweer).

[6] Zie ook Requisitoir, par 3.4 (Aanvoer van de Buk-TELAR) t/m 3.7 (Afvoer van de Buk-TELAR).

[7] Requisitoir, par. 3.4.3.1 (Dubinskiy is bij Girkin in het hoofdkwartier).

[8] Zie requisitoir, par. 3.4 (aanvoer van de Buk-TELAR).

dia 12
Om iets na half tien deelt Dubinskiy aan Pulatov mee dat Kharchenko een Buk-M naar hem toe zal brengen en dat deze in de buurt van ‘Pervomaisk’ moet worden geplaatst. Pulatov zegt dat hij het heeft begrepen. Pulatov’s telefoon peilt uit in Snizhne. Eerder lieten wij dit gesprek al horen. U ziet nu een deel van het gesprek.

Hieruit blijkt dus dat Pulatov de verantwoordelijkheid krijgt voor de Buk-TELAR en hij daarom als mede-eigenaar daarvan moet worden gezien. De betwisting daarvan door de verdediging snijdt dus geen hout. [1] Dat geldt ook voor de stelling dat Pulatov niet bij de start van de gebeurtenissen betrokken zou zijn. [2]

Twintig minuten later (om 09:54 uur) belt Dubinskiy met Kharchenko en valt direct met de deur in huis. Dubinskiy zegt: “So, now, behind the Motel ring road, call Bibliotekar, there will stay you know what? Yes?” Kharchenko reageert hier kort en bondig op: ‘yes’. Kharchenko stelt geen vragen en heeft kennelijk geen uitleg nodig over het feit dat de Buk achter de motel rotonde staat en hij Chernykh (callsign Bibliothekar) moet bellen. Gezien de ontmoeting in de ochtend met Dubinskiy bij Girkin is het ook logisch dat hij op de hoogte is van de plannen. Verder geeft Dubinskiy hem opdracht om met ‘dat dingetje dat je nu gaat begeleiden’ naar Pervomaiskyi te gaan en dat Pulatov (‘Gyurza’) daar ook naar toe zal komen. Kharchenko heeft tot taak: reserve plus bewaking.

Dat met ‘Gyurza’ in dit gesprek Pulatov wordt bedoeld blijkt uit het gesprek van 09:55 uur meteen daarna waarin Dubinskiy weer met Pulatov belt. Pulatov geeft daarin aan dat hij weet wat hij met de Vostok-tanks bestemd voor Kep/Cap moet doen, omdat hij zojuist met Girkin heeft gesproken.

Zoals ook in het requisitoir gezegd [3] weten we niet precies welke instructies Girkin aan Pulatov heeft gegeven. Wat we wel uit dit samenstel van gesprekken weten is dat verdachten binnen een uur na genoemde ontmoeting in het hoofdkwartier van Girkin onderling communiceren over de Vostok-tanks én over het transport van de Buk-TELAR.

[1] Pleitaantekeningen deel VI.I., 25 maart 2022, randnummer 89-90.

[2] Pleitaantekeningen deel VI.I., 28 maart 2022, randnummer 191-192 en 195.

[3] Requisitoir, par. 3.10.4.3 (Eigenaarschap en beschikkingsmacht Buk-TELAR).

Vervolgens zegt Dubinskiy namelijk in het gesprek van 09:55 uur dat Pulatov op Kharchenko moet wachten die op dat moment de Buk begeleidt en krijgt Pulatov de opdracht de plaats Pervomaiskyi te zoeken en in die omgeving in reserve te gaan. Zijn taak is de bewaking van de Buk en de organisatie van dit alles. Dit gesprek hebben we ook al eerder laten horen. U ziet nu een deel van het gesprek.

Dat Kep/Cap zoals de verdediging aanhaalt [1] op enig moment op 17 juli 2014 de bevelvoering overneemt van Pulatov, staat er dus niet aan in de weg dat Pulatov zich actief bezig houdt met de Buk-TELAR. Sterker nog: omgekeerd zou je zelfs kunnen betogen dat juist omdat Kep de bevelvoering overneemt, Pulatov ruimte heeft om zich actief met de TELAR bezig te houden.

[1] Pleitaantekeningen deel VI.I., 25 maart 2022, randnummers 110.

Zoals geïnstrueerd door Dubinskiy, sluit Kharchenko in Donetsk aan bij het konvooi met de Buk-TELAR en neemt de begeleiding over van Chernykh. Het konvooi verplaatst zich naar Snizhne. [1] Dat ziet u hier in beeld.

De gebeurtenissen ontwikkelen zich daarna volgens het plan zoals dat door Dubinskiy in de verschillende telefoongesprekken is geschetst. Kharchenko zorgt voor de begeleiding van het konvooi met de Buk van Donetsk naar Snizhne waar Pulatov op hem wacht en hem ontmoet. Na deze ontmoeting zorgt Kharchenko ervoor dat de Buk-TELAR de vooraf besproken locatie in Pervomaiskyi bereikt. Pulatov tracht ondertussen contact te onderhouden met de bemanning van de Buk-TELAR. We gaan daar nader op in.

[1] Requisitoir, par. 3.4.4 (Transport Buk-TELAR van Donetsk naar Snizhne).

19 en 21
4.4.2.4.2.2.Contact bemanning vóór lanceren Buk-raket
Pulatov (-511) zoekt namelijk contact met telefoonnummer -6335, dat het Openbaar Ministerie toeschrijft aan een bemanningslid van de Buk-TELAR of aan iemand die met de bemanning in contact staat. [1] Hierna noemen we dit het nummer van de bemanning. Dit nummer is alleen actief op 17 juli 2014. Uit een video blijkt dat de Buk-TELAR tussen 13:11 en 13:58 uur op landweg T0522 richting de afvuurlocatie rijdt. [2] Pulatov en het nummer -6335 zoeken in die periode tussen 13:35 uur en 13:52 uur over en weer contact met elkaar. [3] Het is dus niet alleen Pulatov die heeft gebeld zoals de verdediging stelt. [4] Het nummer -6335 heeft ook tweemaal contact met hem gezocht.

Om 13:52 uur straalt nummer -6335 een zendmast aan in Snizhne. Deze zendmast bestrijkt een gebied dat de afvuurlocatie omvat. [5] Om 13:52 uur straalt Pulatov eveneens genoemde zendmast aan. We weten niet exact wie waar is. Dat hoeft ook niet. Waar het om gaat is dat Pulatov geen uitleg geeft over de reden van de drie pogingen tot het leggen van contact tussen hem en de bemanning op 17 juli 2014.

[1] Requisitoir, par. 3.4.5.5 (Pulatov zoekt contact met de bemanning) en par. 3.7.3.2 (Bemanningslid Buk-TELAR kwijtgeraakt voor Snizhne).

[2] Requisitoir, par. 3.4.5.2.4 (Video Snizhne).

[3] Requisitoir, par. 3.4.5.5 (Pulatov zoekt contact met bemanning Buk-TELAR).

[4] Pleitaantekeningen deel VI.I., 25 maart 2022, randnummer 17.

[5] Requisitoir, par. 3.4.5.5 (Pulatov zoekt contact met bemanning Buk-TELAR). Zie ook Primo-14588 (bijlagendossier, proces-verbaal van bevindingen nulcontacten).

dia 20
4.4.2.4.2.3. Contact inlichtingendienst en vliegtuigspotters
Het nummer -6335 heeft die dag om 14.00 uur een gesprek van 60 seconden met een telefoonnummer dat eindigt op -2501. Dit is dus rond de tijd dat de Buk-TELAR de afvuurlocatie bereikt en enkele minuten nadat Pulatov en de gebruiker van het nummer -6335 ook contact met elkaar proberen te zoeken. Dit nummer -2501 is van Aleksandr Dudnichenko, een kolonel, oudste officier op het gebied van analyse, werkzaam bij de eerste afdeling van de inlichtingdienst van de DPR, met de call sign ‘14th’. Hij valt onder Dubinskiy. Hij ontvangt in juli 2014 inlichtingen over vliegbewegingen van de Oekraïense strijdkrachten. Deze informatie is afkomstig van spotters.

Deze Dudnichenko (‘14th’) heeft ook rechtstreeks contact met Pulatov om dergelijke informatie aan hem door te geven, zo blijkt uit een gesprek van 15 juli 2014.

Opvallend is dat ongeveer een half uur na het 60-seconden gesprek tussen de bemanning (met nummer -6335) en Dudnichenko, die laatste om 14:34 uur belt naar een inlichtingenbron Zhuk, met de bijnaam ‘Taiga’. ‘Taiga’ is een inlichtingenbron die toegang heeft tot informatie over vliegbewegingen vanaf verschillende vliegvelden. Vijandelijke vliegtuigen worden ‘guests’ genoemd.

In een gesprek tussen Dudnichenko en een onbekend persoon van een minuut daarvoor (14:33 uur) laat Dudnichenko weten dat het belangrijk is dat de lijntjes tussen hem en ‘Taiga’ zo kort mogelijk moeten zijn voor wat betreft informatie over ‘guests’.

In genoemd telefoongesprek van 14:34 uur heeft Dudnichenko vervolgens rechtstreeks contact met ‘Taiga’ de bijnaam van Zuhk. Dudnichenko verzoekt ‘Taiga’ om hem direct te informeren als er nieuwe ‘gasten’ komen omdat zij al ‘aan het wachten zijn’. Zhuk geeft aan dat er voorlopig geen ‘guests’ worden verwacht. De telefoon van Zhuk straalt ten tijde van dit gesprek een zendmast aan in de buurt van een militair en een civiel vliegveld in Poltava. De plaats Poltava (Kashubivka) ligt hemelsbreed ongeveer 180 kilometer ten noordwesten van Donetsk. De vluchtlijn van MH17 lag ongeveer 50 kilometer ten zuiden van de aangestraalde zendmast. De rest van de dag is de telefoon van Zhuk niet meer actief.

4.4.2.4.3. Afvoer
Om de gang van zaken met de Buk-TELAR volledig af te ronden gaan we kort in op de afvoer van de TELAR. [1] Dat is de rode route die u ziet.

Girkin instrueert Dubinskiy rond half negen ’s avonds om de Buk-TELAR af te voeren en laat weten dat de begeleiding in LPR-gebied zal worden overgenomen. Daar zal een groep komen met een dieplader en een kraan. Dubinskiy meldt dat Kharchenko de Buk op dat moment bewaakt en BTR’s heeft. Girkin zegt dat hij het probleem met het vliegtuig verder moet regelen.

Dubinskiy geeft de instructies van Girkin door aan Kharchenko en zegt hem dat er een dieplader zal komen voor de Buk-TELAR en dat die naar de grens met de LPR moet worden begeleid.

Als Kharchenko drie kwartier later aan Dubinskiy meldt dat de Buk al op eigen kracht naar Snizhne is vertrokken, zegt Dubinskiy dat hij aan Girkin zal vragen wat te doen. In deze periode zoekt Pulatov zoals gezegd op verzoek van Kharchenko contact met de bemanning omdat een bemanningslid de rest kwijt is. Uiteindelijk vertrekt de Buk-TELAR in de late avond van 17 juli 2014 vanuit Snizhne, nadat Dubinskiy nadere instructies aan Kharchenko heeft gegeven.

Conform die instructies vindt de verdere afvoer plaats door ondergeschikten van Kharchenko en onder zijn aansturing. Als de verdere afvoer niet volgens plan verloopt, grijpt Girkin in en blijft hij Dubinskiy op de huid zitten, totdat het bericht komt dat de Buk-TELAR in de Russische Federatie is.

Uit deze korte samenvatting van de afvoer blijkt dat alle verdachten zich actief bemoeien met de afvoer van de Buk-TELAR en diens bemanning.

[1] Requisitoir, par. 3.7 (Afvoer van de Buk-TELAR).

4.4.2.5. Conclusie feitelijke gedragingen Pulatov
We komen tot een afronding over de feitelijke gedragingen van Pulatov. Hij heeft in 2014 een prominente positie in de DPR. Hij trekt in de gewapende strijd nauw op met zijn medeverdachten Girkin, Dubinskiy en Kharchenko. Pulatov opereert letterlijk in de voorhoede om een corridor te realiseren naar de grens met de Russische Federatie. Terwijl de corridor wordt bewerkstelligd, stuiten zij op grote tegenstand. Verdachten doen vervolgens wat de separatisten al vaker hebben gedaan. Namelijk hun luchtafweer inzetten om vijandelijke vliegtuigen neer te halen. Omdat de DPR strijders niet zijn opgewassen tegen de luchtaanvallen van de Oekraïense luchtmacht, moet een andere strategie worden bedacht. Het is in het belang van verdachten dat er zwaarder luchtafweergeschut komt. Pulatov geeft op 16 juli 2014 actief aan Dubinskiy aan dat er behoefte is aan zwaarder luchtafweergeschut. Als deze arriveert uit de Russische Federatie is weer te zien dat verdachten gezamenlijk optrekken. In de ochtend van 17 juli 2014 is er een ontmoeting in het hoofdkwartier van Girkin. Dubinskiy is bij Girkin en Kharchenko voegt zich bij hem. Kharchenko gaat daarna op pad om de Buk-TELAR te begeleiden en te bewaken. Pulatov krijgt de belangrijke taak van organisator en bewaker. Zijn coördinerende rol blijkt uit zijn gedrag gedurende het traject van het transport van de BUK-TELAR naar de afvuurlocatie tot en met na het afvuren van de Buk-raket. Hij ontmoet immers Kharchenko met het Buk-konvooi bij de Furshet in Snizhne, onderhoudt voor en na het afvuren van de Buk-raket telefonisch contact met de bemanning of met iemand die met de bemanning in contact staat, heeft ongedefinieerde contacten met de inlichtingentak en hij heeft na het afvuren contact met zijn medeverdachten Dubinskiy en Kharchenko over het neerhalen van een vliegtuig door hun Buk.

Pulatov heeft dus anders dan de verdediging stelt wel degelijk wetenschap vóóraf over de inzet van de Buk-TELAR. [1] Hij werkt immers van begin tot eind actief mee aan de daadwerkelijke inzet van de Buk-TELAR dat resulteert in het neerhalen van MH17. Zoals gezegd hoeft gezien de nauwe samenwerking met de medeverdachten niet exact vastgesteld te worden welke individuele handelingen Pulatov precies heeft verricht.

4.4 .2.6. Conclusie feitelijke gedragingen Girkin, Dubinskiy en Kharchenko
Omdat ook de andere verdachten de revue zijn gepasseerd vatten we hun betrokkenheid ook nog samen.

4.4.2.6.1. Girkin
Girkin is de opperbevelhebber en geeft leiding op afstand. Hij is de schakel met de Russische Federatie als het gaat om het regelen van militaire ondersteuning voor de DPR. Hij wordt voortdurend geïnformeerd over de gewapende strijd. Girkin bemoeit zich op momenten ook actief daarmee. Vaak loopt het contact via Dubinskiy, maar ook geeft hij direct orders aan Pulatov en Kharchenko. Op 17 juli 2014 in de ochtend is er in zijn hoofdkwartier in Donetsk een ontmoeting. Hierna wordt het verdere transport van de Buk-TELAR verder in gang gezet. Die ochtend geeft hij ook instructies aan Pulatov. Na het neerhalen van MH17 wordt Girkin direct geïnformeerd dat de DPR een vliegtuig heeft neergehaald. Tevens heeft hij telefonisch contact met Dubinskiy over het neerhalen van een vliegtuig door hun Buk-TELAR. Girkin bemoeit zich tot slot intensief met het transport van de Buk-TELAR terug naar de Russische Federatie.

4.4.2.6.2. Dubinskiy
Dubinskiy geeft als hoofd inlichtingen en leidinggevende van het verkenningsbataljon, ook leiding op afstand. Hij is merendeels de schakel tussen Girkin enerzijds en Pulatov en Kharchenko anderzijds. Zoals gezegd hebben zij ook direct contact met Girkin.

Dubinskiy heeft op 16 en 17 juli 2014 actieve bemoeienis met de aanvoer van de Buk-TELAR naar de afvuurlocatie in Pervomaiskyi. Hij geeft in dit verband na de ontmoeting op 17 juli 2014 in het hoofdkwartier van Girkin, instructies aan Pulatov en Kharchenko die hij verantwoordelijk maakt voor de begeleiding en bewaking van de Buk-TELAR. Hij heeft na het neerhalen van MH17 contact met Girkin en Pulatov over het neerhalen van een vliegtuig door hun Buk-TELAR. Ook heeft hij actieve bemoeienis met de afvoer van de Buk-TELAR naar de Russische Federatie. Hij krijgt instructies van Girkin en stuurt op zijn beurt Kharchenko aan bij die afvoer.

4.4.2.6.1.3 Kharchenko
Kharchenko is leidinggevende in de DPR en is met Pulatov meer uitvoerend commandant ter plaatse. Hij is aanwezig bij de ontmoeting op 17 juli 2014 in het hoofdkwartier van Girkin. Kharchenko is daarna op instructie van Dubinskiy verantwoordelijk voor het bewaken en begeleiden van de Buk-TELAR naar de afvuurlocatie. Kharchenko stuurt in dat verband zijn ondergeschikten aan. Ook heeft hij een ontmoeting bij de Furshet in Snizhne met Pulatov die het geheel moet coördineren. Na het afvuren van de Buk-raket heeft hij overleg met Dubinskiy en Pulatov over het succes dat een vliegtuig is neergehaald. Kharchenko zorgt op instructie van Dubinskiy dat de Buk-TELAR terug wordt gebracht naar de Russische Federatie. Op zijn beurt stuurt Kharchenko daarbij zijn manschappen

[1] Pleitaantekeningen 25 maart 2022, deel VI.I., randnummer 100.

4.4.3.3.1.2. Dubinskiy
Dubinskiy heeft in de ten laste gelegde periode ook een leidinggevende positie binnen de DPR. In die rol geeft hij leiding aan eenheden die in juli 2014 deelnemen aan het offensief naar het zuiden nabij Snizhne, namelijk die van Pulatov en Kharchenko. [36] Hij is degene die in grote mate bepaalt wat er gebeurt, wie welke taken krijgt en welke middelen daartoe worden ingezet. Door zich te laten informeren over de verliezen in de gewapende strijd, over de behoefte aan zwaardere luchtafweer en door vanuit zijn positie de behoefte aan een Buk uit te spreken, heeft hij bijgedragen aan de levering van de Buk-TELAR ten behoeve van ‘zijn’ gewapende strijd.

Dubinskiy is op 17 juli 2014 bij de ontmoeting in het hoofdkwartier van Girkin. [37] Dubinskiy bevindt zich in de positie om, zodra de Buk wordt geleverd, (mede) te bepalen of, waar en op welke wijze deze wordt ingezet. Dit blijkt ook uit zijn eigen woorden. Op de ochtend van 17 juli voert Dubinskiy gesprekken waarin hij spreekt over ‘een Buk-M van mij’ en zegt hij dat hij nu gaat vertellen waar die naartoe moet. Hij is ook degene die aan Kharchenko en Pulatov communiceert dat die Buk naar Pervomaiskyi moet. In latere gesprekken die dag, ook ná het neerschieten van MH17, heeft hij het ook steevast over ‘onze Buk’. Hieruit spreekt dus een sterk gevoel van eigenaarschap over de BUK en ook van beschikkingsmacht. Dubinskiy bevindt zich dus in de positie om (mede) te bepalen of de Buk daadwerkelijk zou worden ingezet of niet en heeft de inzet van de Buk-TELAR vanuit deze leidinggevende positie mede geïnitieerd en uitgedacht. Hij wordt als eerste gebeld als de Buk-TELAR in Donetsk aankomt. Dat bevestigt dat het ‘zijn’ wapen is.

Dubinskiy heeft na die levering besloten de inzet door te laten gaan en vervolgens heeft hij deze inzet georganiseerd. Hij heeft er voor gezorgd dat alle randvoorwaarden voor het succesvol neerhalen van een vliegtuig, worden vervuld. Dubinskiy deed dit in de wetenschap dat onder zijn leiding eerder vliegtuigen zijn neergeschoten. Hij wist dus ook dat als het plan zou worden doorgezet, getracht zou worden een vliegtuig neer te schieten. Dit is immers het enige dat een Buk-TELAR kan en dit was ook precies wat Dubinskiy wilde. De inzet van de Buk was naar eigen zeggen hun ‘enige hoop’. Na het afvuren van de Buk-raket bemoeit Dubinskiy zich ook actief met de afvoer van de TELAR. [38]

De organiserende, leidinggevende rol van Dubinskiy maakt dat zijn betrokkenheid bij het neerschieten van MH17 zodanig is, dat hij daarvoor verantwoordelijk is. Hij is daarom functioneel pleger.

4.4.3.3.1.3. Pulatov
Pulatov heeft in juli 2014 een prominente positie in de DPR. [39] Hij staat in nauw contact met de medeverdachten, beslist op tactisch niveau mee en heeft een leidinggevende en coördinerende rol bij de DPR troepenbewegingen ten zuiden van Snizhne. Pulatov is ook betrokken bij de luchtafweer van de DPR en werkt hierin samen met de medeverdachten. Pulatov spreekt op 16 juli 2014 actief de behoefte uit aan zwaarder luchtafweergeschut. Daaraan wordt op 17 juli 2014 gehoor gegeven met de inzet van de Buk-TELAR. Pulatov is degene die vanuit zijn positie in de DPR en zijn actieve rol als coördinator, begeleider en bewaker mede beschikt over het feit dat de Buk-TELAR wordt ingezet en waar deze wordt ingezet. Pulatov wil dat er een vliegtuig wordt neergehaald en laat de uitvoering daarvan aan anderen over. Wel heeft hij vanuit zijn coördinerende rol zeggenschap om ervoor te zorgen dat de Buk-TELAR en de bemanning naar de daarvoor geschikte locatie worden gebracht om dat delict voor hem te plegen. Pulatov is de schakel naar de bemanning en die bemanning is door Pulatov gebruikt als instrument om zijn doel van het neerhalen van een vliegtuig te bereiken. Zoals gezegd heeft Pulatov in het hele traject van aanvoer, afvuur en afvoer een actieve rol. Zijn betrokkenheid bij het neerhalen van MH17 is zodanig dat Pulatov daarvoor verantwoordelijk is. Daarom is hij functioneel pleger.

4.4.3.3.1.4. Kharchenko
Kharchenko tot slot had ook een leidinggevende positie. Hoewel hij ondergeschikt is aan anderen, bevindt hij zich op 16 en 17 juli 2014 in de positie om op tactisch niveau mee te beslissen. Hij heeft immers direct toegang tot Girkin, Dubinskiy en Pulatov. Ook op 16 en 17 juli 2014 vervult Kharchenko die leidinggevende positie. Hij leidt een aantal eenheden die deelnemen aan het offensief ten zuiden van Snizhne. Deze eenheden hebben op 16 juli 2014, naar aanleiding van artillerie- en luchtaanvallen, met grote verliezen te kampen. Ook Kharchenko heeft behoefte aan betere luchtafweer en het is in zijn belang dat de Buk-TELAR wordt ingezet. Kharchenko is op 17 juli 2014 bij de ontmoeting in het hoofdkwartier van Girkin. [40] Daarna is de taakverdeling zo dat Kharchenko de geleverde Buk-TELAR gaat bewaken en van Donetsk naar Snizhne gaat begeleiden. Vanaf dat moment heeft hij de verantwoordelijkheid over de Buk-TELAR. [41] Na de ontmoeting met Pulatov in Snizhne begeleidt Kharchenko met zijn manschappen het wapen verder naar de afvuurlocatie. [42] Hij stuurt in dat traject zijn manschappen aan zodat de Buk-TELAR bij het landbouwveld bij Pervomaiskyi wordt geplaatst en geeft zijn ondergeschikten opdracht de Buk-TELAR te bewaken. Hij haalt nog een andere onderschikte op, maar verder wacht Kharchenko bij terugkomst tot de Buk-raket wordt afgevuurd. Nog geen half uur na het neerschieten van MH17, laat hij aan Dubinskiy weten dat zij ‘op de plek’ zijn en zojuist een vliegtuig hebben neergeschoten. Kharchenko is daarna actief betrokken bij het verbergen van de Buk-TELAR en later bij de afvoer. [43]

Kharchenko bevond zich, gelet op het voorgaande, in de positie om (mede) te bepalen of, waar en op welke wijze de Buk-TELAR zou worden ingezet. Hij bevond zich dus ook in de positie om te bepalen of het misdrijf al dan niet zou plaatsvinden. Kharchenko is de laatste belangrijke schakel in het plan van verdachten. Hij draagt gedurende de dag actief bij aan het realiseren van dat plan door te organiseren dat de Buk-TELAR wordt klaargezet voor de bemanning zodat het afvuren kan plaatsvinden. Dat gebeurt zoals Kharchenko ook wil. Zijn betrokkenheid bij het neerhalen van MH17 is zodanig dat Kharchenko daarvoor verantwoordelijk is. Dit maakt ook hem functioneel pleger.

4.4.3.3.1.5. Medeplegen
Het is evident dat verdachten samen verantwoordelijk zijn voor de inzet van de Buk-TELAR. Daarom is ook functioneel medeplegen primair tenlastegelegd. We gaan nu in op dit functionele medeplegen.

4.4.3.3.1.5.1. Hecht samenwerkende dadergroep
Zoals gezegd werken verdachten al langere tijd ieder vanuit hun eigen positie in de DPR intensief samen. Dit blijkt uit fysieke ontmoetingen en uit de vele telefonische contacten die zij hebben over het verloop van de gewapende strijd in de periode van 6 juli tot en met 17 juli 2014. Verdachten zijn degenen die vanuit hun positie samen de militaire strategie uitstippelen. Dat de een hiërarchisch gezien wat meer te zeggen heeft dan de ander en dat Pulatov en Kharchenko een meer uitvoerende rol hebben dan Girkin en Dubinskiy, doet daar niet aan af. Samen vormen zij de groep die de regie voert. Eén van hun doelen is het neerhalen van vliegtuigen van de Oekraïense luchtmacht. Daarom ziet het Openbaar Ministerie verdachten als een hecht samenwerkende dadergroep die onder meer gericht is op het plegen van geweldsmisdrijven tegen Oekraïense luchtvaartuigen. [44]

4.4.3.3.1.5.2. Inzet Buk-TELAR op 17 juli 2014
Hun doel op 17 juli 2014 is hetzelfde als op de 16e: zij willen vliegtuigen neerhalen. Dit keer voeren zij hun plan uit met een Buk-TELAR. Op 17 juli 2014 werken verdachten weer intensief samen, getuige de fysieke en telefonische contacten gedurende de operatie. Wat er tussen verdachten tijdens de fysieke ontmoetingen exact is besproken weten we niet. Dat is bewijstechnisch geen probleem, omdat we niet tot in detail hoeven vast te stellen wie wat wanneer heeft besproken. Deze ontmoetingen staan bovendien niet op zichzelf en moeten in samenhang worden gezien met de tapgesprekken tussen verdachten. Die zijn duidelijk. Girkin is de lijn met ‘Moskou’ en dit is zoals gezegd van belang voor de komst van de Buk-TELAR. Dubinskiy spreekt expliciet over ‘zijn’ Buk en de Buk is ‘hun enige hoop’. Ook wordt de naam van de afvuurlocatie ‘Pervomaiskyi’ uitdrukkelijk genoemd. [45] Het is dus duidelijk waarover wordt gecommuniceerd. En ook met wie. In tapgesprekken bespreekt Dubinskiy met Pulatov dat de Buk naar hem (Pulatov) gaat en met Kharchenko bespreekt hij dat deze daarvoor moet zorgen. [46] Oftewel de criminele activiteiten van verdachten blijken letterlijk uit de telefoongesprekken. In samenhang met overige bewijsmiddelen, zoals beeldmaterieel, is hieruit af te leiden dat de criminele samenwerking tussen verdachten er op gericht is om hun Buk-TELAR naar de afvuurlocatie te krijgen en daar de raket af te laten vuren. Door hun actieve bijdrage in aanloop naar de inzet van de Buk-TELAR laten verdachten zien dat zij verantwoordelijk zijn voor het afvuren van de Buk-raket. Ook uit de reacties en hun handelen ná het neerhalen van MH17 is duidelijk dat verdachten de Buk-TELAR als ‘hun’ wapen zien en het neerschieten van een vliegtuig als hún wapenfeit. [47] Alle vier verdachten hebben zich dus gecommitteerd aan een gezamenlijk plan om met een BUK-raket een vliegtuig neer te schieten. In dergelijke gevallen dienen de feitelijke gedragingen van de verdachten nadrukkelijk beoordeeld te worden in onderlinge samenhang en in verband met de groepsgewijs gedeelde intentie. [48]

Dat verdachten niet op alle onderdelen in het traject van aanvoer, afvuur en afvoer continu met zijn vieren optrekken en in elkaars gezelschap zijn, is een logisch gevolg van de militaire organisatie waarin zij gezamenlijk opereren en staat niet aan medeplegen in de weg. Het gaat om de samenwerking. [49] De verdachten hebben vervolgens ieder vanuit hun positie een bijdrage van voldoende gewicht geleverd aan het realiseren van de uitvoering van hun gedeelde plan om een vliegtuig neer te schieten met de Buk-TELAR. Hieruit spreekt dat zij ook het gezamenlijk opzet hadden om een vliegtuig neer te halen en daarmee het opzet de inzittenden te doden.

Verdachten zijn zoals gezegd niet degenen die zelf op de knop hebben gedrukt om de Buk-raket af te vuren. Zij zijn wel degenen die samen bewerkstelligd hebben dat dit daadwerkelijk gebeurde. [50] Daarom beschouwt het Openbaar Ministerie hen als functioneel medepleger.

4.4.3.3.1.6. Conclusie onder 1 en 2 primair tenlastegelegde
Girkin, Dubinskiy, Pulatov en Kharchenko zijn aan te merken als functioneel medepleger.

4.4.3.3.2. Subsidiair: medeplegen
Mocht uw rechtbank niet tot bewezenverklaring van het primair tenlastegelegde besluiten, dan wil het Openbaar Ministerie ten aanzien van het subsidiair tenlastegelegde medeplegen het volgende naar voren brengen. Bij actieve plegers is er vaak sprake van overlap tussen het functioneel (mede)plegen van een delict en de reguliere variant van medeplegen. [51] De hiervoor geschetste handelingen van verdachten zijn dus ook relevant voor de beoordeling van het subsidiair tenlastegelegde. En omdat er – zoals gezegd - sprake is van een doelgerichte dadergroep, waarbij alle vier de verdachten zich hebben gecommitteerd aan het gezamenlijke plan om met een Buk-raket een vliegtuig neer te halen, dienen die handelingen nadrukkelijk beoordeeld te worden in onderlinge samenhang en in verband met de groepsgewijs gedeelde intentie. Tegen die achtergrond geldt het volgende.

Er is voldoende wettig en overtuigend bewijs dat MH17 is neergehaald door een Buk-raket. Dit is gebeurd door de bemanning van de Buk-TELAR. Er is geen direct bewijs dat Girkin die Buk-TELAR in de periode voor 17 juli 2014 heeft aangevraagd, maar gezien de eerdere wapenleveranties op zijn verzoek en zijn directe bemoeienis daarmee ligt dat sterk voor de hand. In ieder geval is duidelijk gemaakt dat er behoefte is aan sterkere luchtafweer en heeft dat geleid tot aanvoer van een Buk-TELAR vanuit de Russische Federatie. Het wapen, met bemanning, is op initiatief van verdachten verstrekt. Op 17 juli 2014 hebben alle vier verdachten weet van de aanwezigheid van de Buk-TELAR, zorgen zij er gezamenlijk voor dat die Buk-TELAR wordt aangevoerd, dat het afvuren kan plaatsvinden en dat de Buk-TELAR ook weer wordt afgevoerd. Ieder heeft daarbij een eigen rol. Girkin heeft ‘het bevel over het gehele strijdtoneel’. Op 17 juli is er in de ochtend in zijn hoofdkwartier de al eerder genoemde ontmoeting. Dubinskiy is bij Girkin en Kharchenko voegt zich bij hem. Girkin is betrokken aan het eind van de dag bij het regelen van de afvoer. Girkin geeft die dag instructies aan Pulatov. Verder blijft hij op afstand. Al die tijd heeft Girkin als opperbevelhebber van het Volksleger ingestemd met het plan om vliegtuigen neer te schieten met een Buk-TELAR. Dat blijkt ook achteraf. Bijvoorbeeld wanneer Dubinskiy hem ’s avonds vertelt dat “our people hit sushka with a BUK” en Girkin meteen weet waar het over gaat.

De inzet van de Buk-TELAR is voornamelijk geregeld door Dubinskiy. Hij geeft die dag instructies aan Pulatov en Kharchenko. Kharchenko begeleidt de Buk-TELAR volgens deze instructie naar de afvuurlocatie, bewaakt de TELAR en verbergt deze na het afvuren. Pulatov coördineert alles zoals geïnstrueerd, ontmoet Kharchenko op de aanvoerroute, probeert contact te leggen met de bemanning of met iemand die met de bemanning in contact staat en is daarmee ook zelf begeleider en bewaker of in ieder geval heeft hij als coördinator op die aanvoer toegezien. Hieruit spreekt de toegewijde betrokkenheid van verdachten bij de uitvoering van hun criminele plan om een vliegtuig neer te schieten. Die toewijding wordt nog eens bevestigd door hun voortgezette optreden na het neerschieten van MH17: hun intensieve contacten na het afvuren en betrokkenheid bij de afvoer van de Buk-TELAR.

Gezien het voorgaande heeft ieder van de verdachten op 17 juli 2014 een bijdrage van voldoende gewicht geleverd aan de hen verweten strafbare feiten. Zij hebben ieder vanuit hun eigen rol samengewerkt om een vliegtuig neer te schieten. Zoals gezegd bestaat er zowel opzet op die samenwerking als opzet op het neerhalen van een vliegtuig en daarmee opzet op het doden van de inzittenden. Omdat hun criminele intenties gelijk zijn, zijn zij over en weer strafrechtelijk aansprakelijk voor elkaars handelingen, ook al waren zij niet continu in elkaars nabijheid. Zoals hiervoor uiteengezet, is bij een doelgerichte dadergroep de gemeenschappelijke intentie die uit de gezamenlijke gedragingen blijkt zelfs belangrijker dan het gewicht van de bijdrage die een verdachte aan het feit levert. [52] Verdachten hadden een gezamenlijk belang en een gezamenlijk plan en zij voerden dat plan ook gezamenlijk uit. [53]

Dat anderen feitelijk de Buk-raket afvuurden staat gezien de wezenlijke rol die verdachten daaraan voorafgaand (en ook daarna) hebben gespeeld daarom niet aan medeplegen in de weg. Verdachten hebben ervoor gezorgd dat de Buk-TELAR met bemanning veilig naar de afvuurlocatie werd vervoerd en dat de bemanningsleden daar in staat werden gesteld om een vliegtuig neer te schieten. Alles ter uitvoering van het gezamenlijk plan van verdachten. [54]

Kortom: indien uw rechtbank niet tot een bewezenverklaring komt van het functioneel medeplegen of plegen, meent het Openbaar Ministerie dat sprake is van het onder 1 en 2 subsidiair tenlastegelegde medeplegen.

4.4.3.3.3. Meer en meest subsidiair tenlastegelegde
Indien uw rechtbank hier anders over zou denken, komt u toe aan het meer of meest subsidiair tenlastegelegde. Dat betreft uitlokking en medeplichtigheid. Beide varianten zijn in de medepleeg-vorm opgenomen. Dit betekent dat gezien de geschetste nauwe en bewuste samenwerking tussen verdachten alle gedachtestreepjes uit de tenlastelegging bewezen kunnen worden. We hebben al benoemd dat dit alleen niet geldt voor het verstrekken van een telefoon met een Oekraïens telefoonnummer.

Wat betreft het meer subsidiair tenlastegelegde geldt dat het uitlokkingsmiddel misbruik van gezag betreft. Verdachten hebben door hun gezaghebbende positie, met Girkin voorop als waarschijnlijke schakel naar de Russische Federatie voor de aanvraag van de Buk-TELAR, bewerkstelligd dat de Buk-TELAR werd geleverd. Dit is gebeurd ten behoeve van hun ongeoorloofde strijd waarin behoefte was aan een Buk-TELAR. Ook hebben zij door alle randvoorwaarden voor de aanvoer en afvuur te realiseren, gelegenheid en middelen verschaft.

Wat betreft de meest subsidiair tenlastegelegde medeplichtigheid geldt dat uw rechtbank hier alleen aan toe zou komen als zou worden geoordeeld dat de bijdrage van een of meer van de verdachten niet van zodanig gewicht is dat van medeplegen kan worden gesproken. Het gaat zowel om voorafgaande als (bij Kharchenko) gelijktijdige medeplichtigheid.

Dus ook als uw rechtbank onvoldoende bewijs ziet voor medeplegen, kunnen verdachten in elk geval verantwoordelijk worden gehouden als uitlokkers of medeplichtigen. Daarbij kunnen alle ten laste gelegde uitvoeringshandelingen bewezen worden, behalve het verstrekken van een telefoon.

4.4.3.3.4. Voorbedachte raad
Onder feit 2 is in diverse deelnemingsvarianten de moord op alle inzittenden van MH17 tenlastegelegd. Dat betekent dat naast ‘opzettelijk’ ook ‘met voorbedachte raad’ moet zijn gehandeld. In het requisitoir hebben wij gezegd dat verdachten ‘gezien hun planmatig handelen, de voorbedachte raad [hadden] op het doden van de inzittenden van het vliegtuig’. Veel meer woorden waren niet nodig, omdat het evident is dat verdachten niet hebben gehandeld in een ogenblikkelijke gemoedsopwelling. Gezien de geschetste gang van zaken op 16 en 17 juli 2014 hebben verdachten op meerdere momenten de tijd gehad zich te beraden over de betekenis en de gevolgen van hun gezamenlijk genomen besluit om de Buk-TELAR in te zetten en zich daarvan rekenschap te geven. [55] Dat het waarschijnlijk niet de bedoeling was om MH17 te raken maar een militair vliegtuig, [56] doet niets af aan het opzet om een vliegtuig neer te halen en de inzittenden te doden of aan de voorbedachte raad. [57]

5.6. Beoordeling vorderingen naar Oekraïens recht
5.6.1. Toepasselijk recht
De verdere (materiële) beoordeling van de vorderingen vindt plaats op basis van Oekraïens civiel recht. [8]

5.6.2. Aansprakelijkheid
De in de visie van het Openbaar Ministerie te bewijzen gedragingen van verdachten leveren bij veroordeling naar Oekraïens civiel recht de volgende juridische elementen op: een ‘illegal act’, [9] ‘schuld’ van verdachten [10] en een voldoende ‘causaal verband’ met de gevorderde schade. [11]/ [12] Daarom zijn verdachten aansprakelijk voor de door de twee nabestaanden geleden schade en bestaat er in beginsel een recht op schadevergoeding.

5.6.3. Schade
De volgende vraag is welke schade naar Oekraïens recht voor vergoeding in aanmerking komt.

5.6.3.1. Materiële schade
Naar Oekraïens recht komen ‘pecuniary damages’ [13] als materiële schade in aanmerking. De schade van de laptop valt daar niet onder. Op dit punt dient de vordering afgewezen te worden.

5.6.3.2. Immateriële schade
Wat betreft de immateriële schade oordeelt het Openbaar Ministerie in dezelfde lijn als bij de eerder bij requisitoir besproken vorderingen van het RBT. Dat betekent dat de gevorderde immateriële schade naar Oekraïens recht voor vergoeding in aanmerking komt. Deze schade is aan te merken als ‘moral damages’ als bedoeld in artikel 23 lid 2 onder 2 van het Oekraïens Burgerlijk Wetboek.

5.6.4. Vorderingsgerechtigden
Tot slot hebben de nabestaanden naar Oekraïens recht ook een vorderingsrecht omdat zij de ouders zijn van het slachtoffer. [14]

5.6.5. Begroting immateriële schade
Bij requisitoir heeft het Openbaar Ministerie voor de door het RBT vertegenwoordigde nabestaanden geconcludeerd dat de volgende bedragen aan immateriële schade voor toewijzing vatbaar zijn:

voor categorie I, te weten: echtgenoten en geregistreerde partners van de slachtoffers en met slachtoffers samenlevende levenspartners, kinderen, ouders en voogden van die slachtoffers, een schadebedrag van € 40.000,-;
voor categorie II, te weten: kinderen en ouders die niet met slachtoffers samenleefden, een bedrag van € 35.000,-;
voor categorie III, te weten: broers, zussen, grootouders, kleinkinderen, tantes en ooms, neven en nichten en schoonfamilie die in gezinsverband met slachtoffers samenleefden, een bedrag van € 30.000,-. [15]
Wij verzoeken uw rechtbank de toelichting op deze schadebegroting als hier ingelast te beschouwen.

De twee benadeelde partijen waarover we vandaag spreken zouden in categorie II vallen als zij door het RBT bijgestaan zouden zijn. Vanuit het oogpunt van rechtsgelijkheid vinden wij het van belang dat alle benadeelden in deze zaak in gelijke mate vergoed worden voor de door hen geleden immateriële schade. Dat betekent dat de twee benadeelden beiden in aanmerking komen voor een bedrag van € 35.000,-. Het Openbaar Ministerie vordert dat bedrag toe te wijzen aan ieder van de twee benadeelde partijen.

5.6.6. Verrekening
De twee benadeelde partijen hebben toegelicht dat zij betalingen hebben ontvangen van derden in verband met het neerstorten van vlucht MH17. Het gaat om meerdere uitkeringen door Malaysia Airlines en een gift van de Maleisische oliemaatschappij Petronas. Er is geen schadevergoeding ontvangen van een verzekeringsmaatschappij.

Het Openbaar Ministerie heeft met betrekking tot deze twee vorderingen hetzelfde standpunt als ten aanzien van de vorderingen van het RBT. [16] Omdat er geen grond is voor verrekening, ziet het Openbaar Ministerie geen reden om de ontvangen uitkeringen in mindering te brengen op de toe te kennen schadebedragen. Subrogatie en regres zijn ook niet aan de orde.

5.6.7. Andere procedures
De twee nabestaanden zijn als mede-eisers betrokken bij de zaken die aanhangig zijn bij het Internationaal Strafhof (ICC) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM).

Gelet op hun aard zijn deze lopende procedures niet relevant voor de beoordeling van de vorderingen tot schadevergoeding die zijn ingediend tegen de individuele verdachten in deze strafzaak. [17]

5.6.8. Hoofdelijke aansprakelijkheid
Het Openbaar Ministerie meent dat hoofdelijke veroordeling ook ten aanzien van de twee benadeelde partijen mogelijk [18] en aangewezen is. Deze hoofdelijke veroordeling wordt ook door het Openbaar Ministerie gevorderd.

5.6.9. Wettelijke rente
De twee benadeelde partijen vorderen wettelijke rente over de toe te wijzen schadebedragen vanaf het ontstaan van de schade. Net als bij de vorderingen benadeelde partij van het RBT, acht het Openbaar Ministerie het een kwestie van goede justitie dat uw rechtbank de wettelijke rente toewijst vanaf de datum dat de uitspraak in deze zaak onherroepelijk is. [19]

5.7. Schadevergoedingsmaatregel
Zoals gezegd menen wij dat de vorderingen in deze zaak voor alle benadeelde partijen in gelijke mate toegewezen dienen te worden. Dat betekent dat het Openbaar Ministerie ook ten aanzien van de twee benadeelde partijen hoofdelijke oplegging van de schadevergoedingsmaatregel vordert. De hoogte daarvan is per benadeelde gelijk aan het bedrag aan immateriële schadevergoeding. [20]

5.8. Gijzeling
Tot slot menen wij dat gijzeling als dwangmiddel ingezet dient te worden om ervoor te zorgen dat de schadevergoedingsmaatregel wordt betaald. Bij requisitoir hebben wij ten aanzien van de vorderingen benadeelde partij die zijn ingediend door het RBT gevorderd het aantal dagen gijzeling te bepalen op het wettelijk maximum van 1 jaar. Wij verzoeken uw rechtbank de twee nu besproken vorderingen als hierin opgenomen te beschouwen. Wij merken op dat toepassing van gijzeling de verplichting tot betaling niet opheft.

5.9. Conclusie vorderingen benadeelde partij
Kort gezegd handhaaft het Openbaar Ministerie de vordering ten aanzien van de benadeelde partijen die worden bijgestaan door het RBT. Het Openbaar Ministerie acht ook na nadere toelichting één benadeelde partij niet-ontvankelijk.

De twee vandaag voor het eerst besproken benadeelde partijen zijn ontvankelijk wat betreft de gevorderde immateriële schade. Hun vorderingen zijn op dit punt toewijsbaar tot een bedrag aan schade van € 35.000,-. Tevens dient voor dat bedrag de schadevergoedingsmaatregel, met gijzeling, opgelegd te worden. De wettelijke rente kan worden toegekend vanaf de datum dat de uitspraak in deze zaak onherroepelijk is. Verdachten dienen hoofdelijk te worden veroordeeld. Het wat betreft de immateriële schade meer of anders gevorderde moet worden afgewezen. De twee benadeelde partijen zijn voor de materiële schadeposten niet-ontvankelijk of hun vordering dient te worden afgewezen.

[1] Benadeelde partij nummer 57 (vertegenwoordigd door mr. Collignon).

[2] Pleitaantekeningen deel VII, 28 maart 2022, randnummer 11.

[3] Pleitaantekeningen deel VII, 28 maart 2022, randnummer 13.

[4] Zie Reactie Openbaar Ministerie op vorderingen benadeelde partijen (hierna Reactie OM), 18 juni 2021 en requisitoir, hoofdstuk 5 (Vorderingen benadeelde partij).

[5] Dit betreft de opgevoerde posten ‘immaterial damage/moral damage’ van € 20.000,- en ‘Total emotional loss’ van €20.000 per nabestaande.

[6] In de zin van de artikelen 51f lid 1 Sv en 361 lid 2 onder b Sv.

[7] Requisitoir, par. 5.2.3 (Geen onevenredige belasting strafgeding (art. 361 lid 3 Sv)).

[8] Conform Reactie OM, 18 juni 2021, onder 6.1.

[9] In de zin art. 1167 lid 1 Civil Code of Ukraine, Memorandum van Vorzhbyt (DLA Piper Ukraine) (hierna: memorandum DLA Piper), onder 3.2 en bijlage DLA-C.

[10] Memorandum DLA Piper, 3.2 en 3.4.4 en conclusie Maydanyk, randnummer 210-211.

[11] In de zin van art. 1167 lid 1 van de Civil Code of Ukraine, Memorandum DLA Piper, 3.2-3.3 en bijlage DLA-C en conclusie Maydanyk, randnummer 210-211.

[12] Conform Reactie OM, 18 juni 2021, onder 6.2.

[13] Memorandum DLA Piper, onder 4.1. Naar Oekraïens recht bestaat bij overlijden van een familielid recht op vergoeding van ‘moral damages’ en van ‘pecuniary damages’. De laatste categorie bestaat uit ‘burial (ritual) costs and future income’.

[14] Memorandum DLA Piper, onder 4.1.2 en bijlage DLA-C.

[15] Requisitoir, par. 5.3.5 (Begroting immateriële schade).

[16] Requisitoir, par. 5.3.6. (Verrekening).

[17] Requisitoir, par. 5.3.7.2 (Klachtprocedures Europees Hof voor de Rechten van de Mens).

[18] Requisitoir, par. 5.3.8 (Hoofdelijke aansprakelijkheid).

[19] Volgens Oekraïens recht is de wettelijke rente over het toegewezen bedrag aan schadevergoeding toewijsbaar vanaf de datum dat de uitspraak van de betreffende rechterlijke instantie rechtskracht krijgt. Zie nadere toelichting RBT, randnummer 2.10, memorandum DLA Piper en e-mail Kinstellar (productie 5, ‘The interest

is (…) calculated from the moment when the (…) decision entered into legal force. Decisions of courts of different

instances enter in the legal force under different conditions (…).’).

[20] Requisitoir, par. 5.4 (Schadevergoedingsmaatregel).

6. Beslag
In de zaak van Girkin heeft uw rechtbank er terecht op gewezen dat een aantal beslagitems dubbel geregistreerd is. Op uw verzoek heeft het Openbaar ministerie onze eerdere vordering ten aanzien van deze items gespecificeerd. Voorafgaand aan deze zitting heeft u deze specificering al ontvangen. Een afschrift hiervan voegen wij nu als bijlage V bij onze repliek en wij vorderen dienovereenkomstig een beslagbeslissing aan uw rechtbank. Wij verzoeken tevens deze vordering in de plaats te stellen van onze eerdere vordering ten aanzien van deze specifieke items.

7. Strafeis
7.1. Reactie verweer 8 EVRM
Dan komen wij tot slot bij de strafeis. Bij requisitoir heeft het Openbaar Ministerie deze eis uitvoerig gemotiveerd. Daarbij zijn wij ingegaan op de aard van de feiten, de ernst van de gevolgen en de rolverdeling en persoonlijke omstandigheden van verdachten. Ook hebben wij naar mogelijke aansluiting gezocht bij straffen die in andere zaken zijn opgelegd, binnen en buiten Nederland.

De verdediging is hier niet op ingegaan. Pulatov ontkent elke schuld en heeft daarom ook geen reden gezien om omstandigheden aan te voeren die, als hij niettemin veroordeeld zou worden, reden zouden kunnen geven voor een lagere straf.

Wel heeft de verdediging aangevoerd dat Pulatov ten onrechte door het JIT als verdachte is genoemd op een internationale persconferentie en dat hierbij ten onrechte zijn foto is getoond. [1] Volgens de verdediging was deze openbaarmaking van zijn naam en afbeelding in strijd met de onschuldpresumptie en moet Pulatov mede hierom buiten vervolging worden gesteld. Wij hebben eerder toegelicht waarom dit niet aan de orde is. Daarbij hebben wij ook genoemd dat, voor zover Pulatov hiervan nadeel zou hebben ondervonden, dit kan worden meegewogen bij de beoordeling van de op te leggen straf. Op dat punt zullen wij nu ingaan. En omdat dit ook speelt in de zaken van de medeverdachten, zullen wij dat in alle vier de zaken doen.

Wij stellen voorop dat het uw rechtbank in beginsel vrijstaat om bij de bepaling van een op te leggen straf rekening te houden met enig nadeel van verdachten dat door de publieke aandacht voor hun zaak is ontstaan. Ook als dat niet te wijten is aan het Openbaar Ministerie of als hiermee geen inbreuk is gemaakt op de privacy van verdachten in de zin van artikel 8 EVRM. Die laatste twee factoren zijn wel van belang voor de ernst van het nadeel en de mate waarin hiermee rekening kan worden gehouden bij de strafoplegging. [2] Daarom zullen wij eerst bespreken of de openbaarmaking van de namen en afbeeldingen van verdachten verenigbaar was met artikel 8 EVRM. Daarna zullen wij stilstaan bij de ernst van het nadeel dat verdachten door de publieke aandacht voor hun zaak zouden hebben geleden en bezien wat dit betekent voor de op leggen straf.