Onderzoek naar satellietgegevens
Uitgesproken op de zitting van de meervoudige strafkamer van de rechtbank Den Haag op 9 juni 2020.

Voor verschillende onderdelen van het onderzoek was het van groot belang om zo veel mogelijk en zo scherp mogelijke satellietgegevens te verkrijgen.

Satellieten worden zowel door particuliere bedrijven, als door staten in banen om de aarde gebracht. Satellieten leggen op verschillende manieren gegevens vast. Vaak voorzien ze in beeldregistratie van het aardoppervlak, maar het kan bijvoorbeeld ook gaan om warmtedetectie. ‘Satellietgegevens’ is dus een breder begrip dan een luchtfoto.

Satellieten geven geen onbeperkt beeld van wat er op aarde gebeurt. In de eerste plaats omdat niet elk deel van de aarde op elk moment bestreken wordt. Satellieten draaien in een baan om de aarde. Veel satellieten maken gebruik van dezelfde baan, omdat daarmee het grootste bereik wordt verkregen. Hierdoor worden dezelfde plaatsen op min of meer hetzelfde tijdstip door veel verschillende satellieten vastgelegd. Tegelijk is er van andere plaatsen op datzelfde moment - of van dezelfde plaats op andere momenten - geen materiaal beschikbaar. In de tweede plaats leggen veel satellieten maar gedurende 10% tot 30% van de tijd beeld vast. Op die manier wordt energie bespaard. Tot slot kan het zicht van beeldsatellieten geblokkeerd worden door bewolking.

Het onderzoeksteam heeft veel inspanningen verricht om de juiste satellietgegevens te verkrijgen. Daarbij is een beroep gedaan op particuliere partijen, een intergouvernementele organisatie en verschillende staten. Wij geven daar een kort overzicht van.
Particuliere partijen
In het onderzoek is gebruik gemaakt van satellietfoto’s van twee particuliere partijen: Geoserve en Google.

Geoserve
Bij het bedrijf Geoserve is het mogelijk om van tientallen commerciële satellieten foto’s aan te kopen. Geoserve bevraagt dus ook andere commerciële partijen namens de koper. Het onderzoeksteam heeft Geoserve gevraagd of het  mogelijk was om beelden aan te kopen van relevante plaatsen zoals de crashsite, meerdere onderzochte plekken die genoemd werden als mogelijke afvuurlocatie en de aan- en afvoerroutes van de Buk-TELAR. Van 17 juli 2014 zijn er volgens Geoserve geen beelden van de relevante gebieden. Van 18 en 19 juli 2014 zijn er wel opnames van de door het JIT aangewezen lanceerlocatie bij Pervomaiskyi, maar deze zijn niet bruikbaar vanwege bewolking.

Google
Op 22 juni 2016 heeft Google Earth een satellietfoto van 17 juli 2014 van Makeevka openbaar gemaakt. Verschillende bronnen constateren dat op dit satellietbeeld het Buk-transport is vastgelegd dat op weg is naar de locatie bij Pervomaiskyi. Via Geoserve is diezelfde satellietfoto aangekocht door het onderzoeksteam.

Russische Federatie
Verder hebben wij navraag gedaan naar satellietgegevens bij de Russische Federatie. Dat deden wij voor het eerst in een rechtshulpverzoek van 15 oktober 2014. Daarin hebben wij gevraagd om alle satellietbeelden die in de periode van 14 tot en met 18 juli 2014 gemaakt zijn in de provincies Luhansk en Donetsk en alle overige informatie die betrekking had op de toedracht van het neerstorten van vlucht MH17.Dit rechtshulpverzoek omvatte dus niet alleen beschikbare satellietfoto’s, maar ook eventuele informatie over de detectie van een raket door een Russisch early warning-satellietsysteem. Naast dit bredere verzoek om satellietgegevens, hebben wij in dit rechtshulpverzoek gericht gevraagd naar de originele versies van de satellietbeelden die het Russische Ministerie van Defensie op 21 juli 2014 in een persconferentie had getoond van twee locaties bij Donetsk en Zaroshchenske.

Alleen op dat laatste verzoek hebben wij antwoord gekregen. Van de getoonde beelden van Donetsk en Zaroshchenske hebben de Russische autoriteiten digitale kopieën in een lage resolutie verstrekt. Ondanks herhaald verzoek hebben wij de onderliggende beeldbestanden van die satellietfoto’s nooit gekregen.[2] Pas in maart 2020 antwoordden de Russische autoriteiten dat de satellietfoto’s van de locatie bij Zaroshchenske niet bewaard waren.[3] Wij komen hier nog op terug in onze toelichting op het onderzoek naar alternatieve afvuurlocaties.

Ons bredere verzoek aan de Russische Federatie om alle overige beschikbare satellietbeelden van de provincies Luhansk en Donetsk in de periode van 14 tot en met 18 juli 2014 en alle overige beschikbare satellietinformatie die betrekking had op de toedracht van het neerstorten van vlucht MH17, heeft geen reactie opgeleverd.